به بیان دیگر تمامی جرائم دارای ظرف مکانی و زمانی خاصی است که آنها را از یکدیگر متمایز می‌سازد. از این‌رو نوع، میزان و نحوه ارتکاب جرم ارتباط تنگاتنگی با مکان و زمان وقوع آن دارد. نکته حائز اهمیت اینکه به تحقیق ثابت شده است که بزهکاران در انتخاب محل و زمان انجام رفتارهای مجرمانه منطقی و سنجیده عمل می‌کنند و مکان‌هایی را بر می‌گزینند که امکان ارتکاب جرم در آن سهل‌تر باشد یا سریع‌تر بتوانند پس از ارتکاب عمل مجرمانه از محل فرار کنند.
یافته‌های پژوهشی درخصوص شرایط محیطی مؤثر در بروز جرائم نشان می‌دهد جرائمی مانند سرقت و جرائم علیه اشخاص (قتل، ضربوجرح و شرارت) بیش از دیگر جرائم، در محیط‌های تاریک رخ می‌دهد و همچنین عامل شلوغی و ازدحام در مورد برخی جرائم به‌عنوان عامل بازدارنده ارتکاب جرم عمل می‌کند؛
البته در برخی جرائم شلوغی عامل تسهیل‌کننده وقوع جرم است. بر این اساس و طبق آخرین یافته‌ها در زمینه رابطه مکان و بزهکاری و نقش شرایط محیطی در ایجاد فرصت‌های جرم‌خیز و شکل‌گیری الگوهای مکانی و زمانی، صاحب‌نظران بر پیشگیری از جرم از طریق کاهش فرصت‌های بزهکاری بیش از همه تأکید می‌کنند، چرا که مقابله با ناهنجاری‌های اجتماعی از طریق دستگیری و مجازات از راه سلب حق زندگی اجتماعی (حبس) یا گرفتن حق حیات (اعدام) مبارزه با معلول است و چاره قطعی کنترل رفتارهای مجرمانه نیست، بنابراین در مقطع کنونی علت شناسی بروز ناهنجاری‌ها در سطح شهر و سعی در از بین بردن عوامل محیطی و فرصت‌های بزهکاری برای افزایش ایمنی و پیشگیری از بزهکاری یک ضرورت به حساب می‌آید.
شهر تهران در پی سیاست‌های پایتخت محوری طی50 سال اخیر رشد شتابزده و سریعی داشته است و این امر موجب افزایش شدید جمعیت، گسترش صنایع، خدمات و بخش عمومی، و تمرکز تأسیسات و تجهیزات شهری در این شهر و بروز مشکلات و نارسایی بسیاری شده است.
شاید معلول برخی از این مشکلات، رشد فزاینده میزان بزهکاری در این شهر است که موجب شده که زندگی در تهران با آرامش و امنیت کامل همراه نباشد و از سوی دیگر نظام قضائی و انتظامی و به‌طور کلی بخش عمومی جامعه ناگزیر باشد بودجه و هزینه کلان، نیرو و زمان بسیاری را صرف کشف جرائم، دستگیری مجرمین و رسیدگی‌های قضائی و مجازات بزهکاران کند.
در تحقیقی که دکتر محسن کلانتری، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان تحت عنوان «تأثیر شرایط محیطی بر وقوع بزهکاری و راهکارهای پیشگیری از آن» روی تأثیر تاریکی، روشنایی، خلوتی و شلوغی محیط در نوع و میزان جرائم ارتکابی در شهر تهران انجام داده نتایج قابل توجهی به دست آمده است. متن زیر خلاصه‌ای از این پژوهش و همچنین راهکارهای پیشگیری از بزهکاری از دیدگاه وی است که از نظرتان می‌گذرد.
جامعه آماری کسانی هستند که مرتکب یکی از جرائم مورد مطالعه در این پژوهش شده‌اند و در رسیدگی‌های قضائی جرم آنها احراز شده و از طرفی محل ارتکاب جرم آنها در محدوده جغرافیایی مناطق 22 گانه تهران بوده است. این افراد در زمان پژوهش و گردآوری داده‌ها در یکی از زندان‌های تهران (اوین، قصر، کانون اصلاح و تربیت و بعضاً زندان رجایی شهر) در حال سپری کردن دوره محکومیت خود بوده‌اند. تعداد کل مجرمین این بررسی 1075 نفر است. در میان جرائم، قاچاق مواد‌مخدر بیشترین میزان را در بین دیگر جرائم دارا بوده است. در مرتبه دوم جرائم علیه اموال و مالکیت قرار دارد. سایر افراد جامعه مورد مطالعه، سارقین و کسانی هستند که به جرم قتل یا ضرب و جرح دیگران زندانی شده‌اند.
براساس نتایج این تحقیق، در مجموع 72.5 درصد مجرمین مورد پژوهش زمان ارتکاب عمل مجرمانه خود را در ساعات روز اعلام داشته‌اند. 27.5 درصد بقیه، وقوع جرم خود را شب ذکر کرده‌اند.
به‌نظر می‌رسد از مهم‌ترین دلایل اختلاف بین زمان وقوع جرائم در گروه‌های مختلف جرم این است که برخی فعالیت‌های مجرمانه در هنگام روز و در معابر پر رفت‌وآمد و همراه با تراکم بالای جمعیت رخ می‌دهد. کیف‌زنی، جیب‌بری، مبادله و خرید و فروش مواد‌مخدر از جمله این جرائم است که در محیط‌های پر رفت‌وآمد و شلوغ در طول روز بهتر از هر زمان دیگری انجام می‌گیرد.
علاوه بر این به‌نظر می‌رسد تعداد کمتر جرائم وقوع یافته در شب از این واقعیت ناشی می‌شود که بسیاری از جرائم به‌دلیل تاریکی و عدم‌امکان کنترل در هنگام شب، از نظرها مخفی مانده و وقوع نیافته تلقی می‌شود.
زمان وقوع بزهکاری در گروه‌های مختلف جرم تفاوت زیادی نشان می‌دهد، به‌گونه‌ای که تقریباً نیمی از جرائم منافی عفت و جرائم علیه اشخاص از جمله قتل و ضرب و جرح، شب هنگام و نیمه دیگر در روز اتفاق افتاده است. از طرفی حدود 40 درصد از بزهکاران که مرتکب یکی از جرائم سرقت شده‌اند زمان ارتکاب جرم خود را شب ذکر کرده‌اند؛ این در حالی است که سایر جرائم علیه اموال و قاچاق مواد‌مخدر در روز اتفاق افتاده است.
تاریکی از جمله عواملی است که به‌شدت از کنترل‌های اجتماعی می‌کاهد و باعث می‌شود تا احتمال وقوع برخی جرائم بیشتر شود. از طرفی اقتضای برخی رفتارهای ناهنجار، روشنایی محیط است. در مورد برخی جرائم نیز تاریکی و روشنایی، تأثیری یکسان دارد.
براساس نتایج این تحقیق، بین ارتکاب جرائم گروه‌های پنجگانه و تاریکی محل وقوع ارتباط نزدیکی وجود دارد. به‌طورمثال سرقت بیش از دیگر جرائم در تاریکی رخ داده است (44 درصد). از دیگر جرائمی که در محیط‌های تاریک بیشتر رخ می‌دهد، شرارت و ایراد ضربوجرح عمدی است (38.6 درصد).
نکته قابل توجه در نتایج این تحقیق این است که برای خرید و فروش و حمل، نگهداری و سوءمصرف مواد‌مخدر چندان نیازی به تاریکی محل ارتکاب جرم نبوده است. همچنین در جرائم اعمال منافی عفت و صدور چک و دیگر جرائم علیه اموال و مالکیت، تاریکی و روشنایی محیط تأثیر چندانی در ارتکاب این جرائم نداشته است.
در مقایسه با ویژگی تاریکی، خلوتی محل وقوع جرائم از اهمیت نسبتاً بیشتری برخوردار است. نتیجه بررسی نشان می‌دهد در جرائم ارتکابی در شهر تهران، جرائم سرقت بیش از آنکه متکی به تاریکی باشد، به عامل خلوتی و دنج بودن محل نیازمند است چراکه حدود36.6 درصد سارقین مکان سرقت خود را دارای ویژگی «خلوت» اعلام داشته‌اند.
جرائم منافی عفت نیز از آن دسته ناهنجاری‌هاست که بیش از دیگر جرائم به این ویژگی تکیه داشته است (30.8 درصد)؛ درحالی که نیازی به تاریکی محل در اعمال منافی عفت احساس نمی‌شود.جرائم علیه اشخاص (قتل، ضربوجرح و...) که تا حدودی به ویژگی تاریکی محل ارتباط داشت (28.6 درصد) کمتر به شلوغی یا خلوتی محل وابسته است (40.6 درصد). گروه مجرمین قاچاق مواد‌مخدر اهمیت ناچیزی به تاریکی یا روشنی محیط در ارتکاب عمل مجرمانه خود داده‌اند (8.9درصد) اما برای ویژگی خلوت بودن و کم‌ازدحام‌بودن جمعیت اهمیت بیشتری قائل شده‌اند (15.8 درصد).
دکتر کلانتری با اشاره به مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی شهر تهران در مورد راهکارهای مؤثر در پیشگیری بزهکاری در این شهر می‌گوید: با توجه به تأثیر شرایط محیطی در وقوع ناهنجاری‌های اجتماعی لازم است از نگاه مجرم محیط جغرافیایی و شرایط حاکم بر آن دیده شود و سپس با شناخت مکان‌های وقوع جرم و خصیصه‌های کالبدی حاکم بر آن و با اصلاح این ویژگی‌ها این فضاها در برابر بزهکاری مقاوم شود.
در شرایط کنونی علت شناسی بروز ناهنجاری‌ها در سطح شهر و سعی در از بین بردن عوامل محیطی و فرصت‌های بزهکاری برای افزایش ایمنی در سطح شهر و پیشگیری از بزهکاری، یک ضرورت به حساب می‌آید. وی معتقد است که افزایش نظارت‌های غیررسمی ساکنین و استفاده‌کنندگان از فضاهای شهری می‌تواند در کاهش میزان جرائم تاثیر بگذارد. از جمله این نظارت‌ها می‌توان به نظارت همسایه‌ها و نگهبان محله اشاره کرد.
وی می‌افزاید: علاوه بر این، توانمندسازی و ساماندهی محدوده‌های جرم‌خیز از طریق حذف نقاط کور و نورپردازی مناسب معابر، ساختمان‌ها و خیابان‌ها با همکاری شهرداری و اداره برق برای این شهر مفید است.
دکتر کلانتری در ادامه می‌گوید: رفع مشکلات ساختاری و کالبدی فضاها و مقاوم‌سازی فضاهای آسیب‌پذیر در برابر بزهکاری، کنترل کانون‌های جرم‌خیز شهر، تغییر تاکتیک‌های بازدارنده (متناسب با شرایط روز و شب) و فعال‌کردن افسران کلانتری‌ها به‌منظور شناسایی و دستگیری برخی مجرمین سابقه‌دار در این مکان‌ها، از دیگر عوامل کاهش جرم در تهران است.
