همشهری‌آنلاین-لیلا شریف: کارگرانی که از نخستین روزهای تابستان فعالیت خود را آغاز کرده‌اند تا اواسط پاییز و قبل از افزایش بارندگی‌ها باید لایروبی مسیل‌ها و کانال‌های شهری را به پایان برسانند و از این طریق مانع آب‌گرفتگی خیابان‌ها و وقوع سیل‌های احتمالی شوند.
حوضچه وسک در محدوده حصارک قرار دارد و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین حوضه‌های آبریز شهر شناخته می‌شود. این حوضچه که نقش مهمی را در پیشگیری از سیل تهران ایفا می‌کند، در روزهای گذشته شاهد حضور کامیون‌ها، بولدوزرها و نیروهای خدمات شهری بود تا رسوب‌های کف کانال‌های سیمانی از دیوارها جدا شوند و ارتفاع کانال ظرفیت پذیرش رواناب‌ها را داشته باشد.
شهر تهران ۳حوضه آبریز مهم در شرق، غرب و مرکز دارد و در کنار آنها حوضه آبریز چیتگر نیز در سطح پایین‌تری قرار دارد. نگهداری از مسیل‌ها و کانال‌های آب‌های روان تهران جزو فعالیت‌های مستمر در شهرداری است و نمی‌توان حتی یک سال از این فعالیت دست کشید. بخشی از لایروبی‌ها با استفاده از تجهیزات و ادوات ماشینی انجام می‌شود، اما هستند مسیل‌ها و کانال‌هایی که با تکیه بر نیروی انسانی از شر رسوب‌ها و زباله‌ها خلاص می‌شوند.
نفس کشیدن در هوای آغشته به بوی فاضلاب
مسیل دارآباد سال‌ها قبل از احداث اتوبان ارتش، در شمال‌شرق تهران وجود داشت و این مسیل که اکنون در تقاطع بزرگراه ارتش و اتوبان امام علی(ع) قرار دارد، چند روزی است که به وسیله نیروهای خدمات شهری در حال پاکسازی است. بولدوزرها و ماشین‌های مخصوص رسوب‌برداری در دهنه ورودی مسیل جای گرفته‌اند و مانند ۲کارگر یکی از روی زمین و دیگری زیر زمین، دست به‌دست هم می‌دهند تا زباله‌ها و سنگ‌هایی که مسیر مسیل را مسدود کرده‌اند و ارتفاع آن را کاهش داده‌اند، از میان برداشته شوند. در ورودی مسیل، بوی فاضلاب، نفس را بند می‌آورد. کمتر کسی است که علاقه داشته باشد در کنار کارگرهای غوطه‌ور در فاضلاب قرار بگیرد. کار کردن در فضای تاریک کانال‌ها و پاکسازی با مشکلات خاص خود همراه است و حتی نفس کشیدن در هوای آغشته به فاضلاب نفس را بند می‌آورد. به‌گفته محمدجعفر رضایی، مسئول موتوری سنگین منطقه یک «به جز بوی فاضلاب، کارگری که این پایین می‌ره، کلی مشکل داره.»
کار با خطر مارگزیدگی
رضایی دست‌هایش را از هم دور می‌کند، انگار که می‌خواهد برای ما موجود بزرگی را ترسیم کند: «نگاه کن، این پایین مار هست به این اندازه. خیلی وقت‌ها بچه‌ها اونا رو توی آب می‌بینن، شانس آوردیم تا حالا کسی را نزدن. موش هم که جای خود داره.»
سختی کار در کانال‌ها و مسیرهای تهران به‌راحتی قابل تحمل نیست؛ به همین دلیل است که نیروهای کانال‌های سربسته و روباز هر ماه یک‌بار با هم جابه‌جا می‌شوند: «به‌خاطر سختی کار، نیروهایی که به کانال‌های سرپوشیده می‌رن، هر ماه محل کارشون با اونایی که توی مسیل‌های سطحی کار می‌کنن، عوض می‌شه؛ چون هوای مسیل‌های سطحی بهتره.»
قدم زدن در لجن‌ها و کانال‌های کوتاه
کار کردن در مسیل‌های داخل شهر و فرعی نیز مشکلات خود را دارد. کم نیستند مسیل‌هایی که پاکسازی آنها تنها با قدهای خمیده و استفاده از سطل‌های کوچک ممکن است. پدرام اسحاقی، مدیر امور فنی و مهندسی معاونت آبراه‌ها و قنوات شهری اداره کل خدمات شهری شهرداری در این رابطه توضیح می‌دهد: «در نقاطی که امکان استفاده از ماشین‌های مکانیکی نیست؛ یعنی بیشتر داخل کانال‌های درون شهر و فرعی که ورودی کوچکی دارند، از نیروهای انسانی استفاده می‌کنیم. در بسیاری از این کانال‌ها، زباله‌های شهروندان مانع جریان آب می‌شود.»
به‌گفته اسحاقی «ورودی‌های کوچک به کانال‌هایی با ارتفاع یک‌متر و ۲۰سانتی‌متر و عرض۸۰ سانتی‌متر ختم می‌شوند. کارگرها مجبور هستند با قد خمیده در این کانال‌ها حرکت کنند و با سطل‌هایی کوچک رسوب‌ها، لجن‌ها و زباله‌ها را روی زمین بفرستند. در تمام این موارد سختی کار در مسیلی که با فاضلاب تداخل دارد، دوچندان می‌شود.»
حوضچه‌هایی برای دوری از بلای سیل
۳حوضه آبریز مهم در شرق، غرب و مرکز تهران در کنار حوضه آبریز چیتگر در تمام این سال‌ها، بلای سیل را از سر تهران دور کرده‌اند. مجید دیری، معاون آبراه‌ها و قنوات شهری اداره کل خدمات شهری شهرداری تهران در این رابطه به همشهری گفت: «ما ۴حوضه آبریز در تهران داریم؛ در حوضه آبریز شرق، رودخانه‌های دارآباد، گلابدره و دربند قرار دارند و رواناب این رودخانه و مناطق یک، ۴، ۸، ۱۳، ۱۴، ۱۶، ۱۵ و ۲۰ به سیل برگردان شرق ریخته می‌شوند تا از طریق کانال ابوذر به دشت ورامین ریخته شوند. حوضه آبریز غرب، رواناب رودخانه‌های درکه، فرحزاد و کن را در برمی‌گیرد و رواناب مناطق۶، ۷، ۱۱، ۱۲و ۱۰ نیز به این بخش ریخته می‌شود و در نهایت آب‌ها در فیروزآباد شرق تهران تخلیه می‌شوند. حوضه آبریز چیتگر شامل رودخانه وردآورد، در مناطق۲۱و۲۲ می‌شود.»
شاید کمتر شهروند تهرانی‌ای در جریان باشد که نیروهای خدمات شهری که در سرما و گرما تن خود را به آب‌های جاری در مسیل‌ها می‌سپارند، چطور از وقوع مشکلات متعدد برای شهر پیشگیری می‌کنند؛ نکته‌ای که دیری در رابطه با آن توضیح داد: «اگر این حوضچه‌ها در زمان مناسب لایروبی نشوند، در روزهای بارندگی مستمر و شدید دچار مشکل می‌شویم. ۷۰درصد شبکه آب‌های سطحی سرپوشیده است و در همه مناطق، مجاری آب‌های زیرزمینی داریم. بسیاری از مردم در جریان فعالیت این مسیل‌ها قرار ندارند، اما واقعیت این است که در زمان بارش سال۹۸ این حوضچه‌ها بودند که به داد شهر رسیدند.»
به‌گفته او «۵۳۰کیلومتر کانال اصلی در سطح شهر داریم و ۱۲۰کیلومتر نیز شبکه‌های نیمه اصلی را شامل می‌شود؛ به‌طور کلی باید گفت که نزدیک به ۶۵۰کیلومتر مسیل در تهران وجود دارد که مدیریت آنها برعهده شهرداری است. ۱۰هزار کیلومتر شبکه فرعی (نهرها) نیز در تهران فعال هستند.»
رایزنی با دادستانی برای حل مشکل ورود فاضلاب
ورود فاضلاب‌ها و زباله‌ها به مسیرهای زیرزمینی، دردسرهای بسیاری را برای شهر ایجاد کرده است. دیری در رابطه با مشکلات حاصل از این اتفاق گفت: «ما باید ۴بار در سال، این ۶۵۰کیلومتر مسیل را مورد بازدید قرار بدهیم، برای بازدید به زیرزمین می‌رویم، اما وجود فاضلاب موجب می‌شود تا فعالیت‌ها با سختی بسیار انجام شود؛ چراکه فاضلاب این مسیل‌ها را به محیط آلوده تبدیل می‌کند. کارگرها به‌جای آنکه در محیطی کار کنند که آب باران و برف جریان دارد، باید با مسائل مربوط به محیط آلوده درگیر شوند. ما با دستگاه‌های مربوط در حال رایزنی هستیم و حتی از دادستان نیز کمک خواسته‌ایم. این فاضلاب‌ها مربوط به شرکت آب و فاضلاب تهران، اما متاسفانه اقدامات غیرقانونی برخی شهروندان و کارخانه‌ها موجب گرفتاری و ایجاد مشکل می‌شود.»
مناطق ۲۱ و ۲۲ شهرداری تهران با مشکلاتی در حوزه سیستم فاضلاب مواجه هستند و به‌گفته دیری باید به لیست این مشکلات، کمبود مسیل‌ها و کانال‌ها را نیز اضافه کرد: «ضعیف‌ترین مناطق در مورد مسیل‌ها و کانال‌ها، مناطق ۲۱ و ۲۲ هستند. به‌دلیل اینکه تخلیه‌گاه حوضچه این دو منطقه به شهر قدس ختم می‌شود، نیازمند همکاری فرمانداری هستیم.»
ساخت ۵۵۰کیلومتر شبکه آب‌های سطحی بعد از انقلاب
براساس توضیحات دیری باید گفت که اوایل انقلاب نزدیک به ۱۰۰کیلومتر شبکه آب‌های سطحی در شهر تهران وجود داشت، اما این رقم اکنون به ۶۵۰کیلومتر رسیده است.
جمع‌آوری روزانه ۱۲۵ خاور زباله از شبکه آب‌های سطحی
معاون آبراه‌ها و قنوات شهری اداره کل خدمات شهری شهرداری تهران در رابطه با هزینه لایروبی نیز توضیح داد:« ما با کمترین هزینه کانال‌ها را لایروبی می‌کنیم اما یک مشکل اصلی در رابطه با زباله‌ها داریم. بسیاری از مردم زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی را در کانال‌های آب تخلیه می‌کنند. میزان زباله‌ای که به شکل روزانه از کانال‌ها تخلیه می‌شوند، نزدیک به ۵۰۰ تا ۶۰۰ متر مکعب است به عبارت دیگر هر روز ۱۲۵ خاور زباله از شبکه آب‌های سطحی جمع می‌شود. شاید غیرقابل تصور باشد اما با توجه به بودجه ما باید گفت که تمام این کانال‌ها، مسیل و... با متری ۲ هزار تومان مدیریت می‌کنیم.»
به گفته دیری رسوب‌های جمع آوری شده که شامل خاک و سنگ هستند، پس از جمع آوری در گودهای مجاز تخلیه می‌شوند:« ما یک سری گود در سمت رودخانه کن داریم، بخشی از این رسوبات به این منطقه می‌روند، برخی نیز برای پر کردن گودهای مجاز سطح شهر استفاده می‌شوند.»
در میان تمام مناطق، برخی به دلیل آمار بالای ورود زباله به کانال‌ها و مسیل‌ها، صفت بدترین منطقه را از آن خود می‌کنند، براساس توضیحات معاون آبراه‌ها و قنوات شهری اداره کل خدمات شهری شهرداری تهران، این مشکل بیشتر در شرق و بعد از آن در مرکز تهران شدت دارد و مناطق ۴، ۱۴ و ۱۵ در لیست بدترین‌ها قرار می‌گیرند.
پرتاب شدن یک زباله کوچک، یک ظرف غذا یا یک نخاله ساختمانی شاید در از دیدگاه یک شهروند، تأثیر چندانی بر سلامت و ایمنی شهر نداشته باشد اما همانقدر که نظافت روی زمین شهر از اهمیت برخوردار است و در گذر زمان توجه اهالی شهر به این موضوع جلب شد، کانال‌ها و مسیل‌های زیرزمین و سطحی نیازمند توجه خاص شهروندان هستند تا در روزهای بارانی و برف، هراس سیل از تهران دور باشد.
نظر شما