وی پس از پایان دوران کارشناسی ارشد در آزمون اعزام دانشجو به خارج، رتبه اول را کسب کرده و برای ادامه تحصیل در مقطع دکترای علوم ارتباطات اجتماعی راهی دانشگاه سوربن فرانسه شده است.
این عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی علامه طباطبایی چندی است به ایران برگشته و قصد دارد تحقیقات خود را در حوزه روزنامه‌نگاری مکتوب و ارتباطات و توسعه ادامه دهد. وی پیش از سفر به فرانسه نیز همراه با گیتا علی آبادی، شناسنامه خبرگزاری‌های جهان را به شکل کتاب منتشر کرده که با استقبال دانشجویان روبه‌رو شده است. با وی درباره نقش رسانه‌ها در فرایند توسعه گفت‌وگو کرده‌ایم:
- کتاب شناسنامه خبرگزاری‌های جهان، کتاب کامل و خوبی است چون زمانی که این کتاب چاپ شد، کتاب مشابه دیگری وجود نداشت و هنوز هم همین طور است. اما به‌نظر می‌رسد چنین کتاب‌هایی به‌دلیل موضوعشان باید چند سال یک بار ویرایش شوند. آیا به ویرایش مجدد کتاب فکر نکرده‌اید؟
این کتاب به مناسبت سمینار بین‌المللی خبرگزاری‌ها و صلح منتشر شد. البته خیلی کتاب کاملی نیست و من اطلاعات بیشتری در این حوزه به دست آورده‌ام که باید به مطلب اصلی اضافه کنم. این به معنای تجدید چاپ کتاب قبلی و ویرایش مجدد آن نیست. بلکه به‌نظر باید کل کتاب به شکل دیگری بازنویسی، اصلاح و کامل شود. این کتاب زمانی چاپ شد تا کمبود اطلاعات درباره خبرگزاری‌ها را جبران کند. به همین دلیل مورد استقبال قرار گرفت و در حال حاضر نیز از جمله کتاب‌های نایاب است. البته همان‌طور که گفتم منابع خوب و معتبری درباره خبرگزاری‌ها پیدا کرده‌ام که به‌زودی اطلاعات کامل‌تری درباره آنها منتشر خواهم کرد.
- شما چند سال پیش درباره ارتباطات و توسعه نیز تحقیق کردید و کتابی نیز در دست انتشار داشتید. چرا با وجود اهمیت این موضوع برای کشور ما، هنوز این کتاب منتشر نشده است؟
زمانی که فرانسه بودم کتابی پیدا کردم که منبع درسی دانشجویان لیسانس، فوق لیسانس و دکترای رشته علوم ارتباطات بود و در کشورهای آمریکا، بلژیک و کشورهای آفریقایی نیز تدریس می‌شد. آن زمان متوجه شدم که مجله رسانه، ویژه‌نامه‌ای درباره ارتباطات و توسعه دارد. از من خواستند که مقاله‌ای در این زمینه بنویسم. به همین دلیل بخش‌هایی از این کتاب را ترجمه کردم و برای دوستانم در مجله رسانه فرستادم اما متأسفانه از انتشار آن خبر ندارم. البته چندی پیش دیدم که در مجله خردنامه چاپ شده است. به هر حال تصمیم دارم کل کتاب را برای دانشجویان و کارشناسان علوم ارتباطات و رسانه‌ها منتشر کنم.
- با توجه به اینکه توسعه موضوع خاصی است که باید با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی هر کشور، به آن پرداخته شود، آیا یک کتاب خارجی که در کشوری توسعه یافته منتشر می‌شود می‌تواند پاسخگوی نیاز کشورهای در حال توسعه باشد؟
طبیعی است که باید کتاب را بومی کرد؛ یعنی با وارد کردن یک سری اطلاعات به گونه‌ای مطالب آن را برای مخاطب توضیح داد که با شرایط کشور ما هماهنگ و قابل انطباق باشد. در حقیقت هدف من صرفا ترجمه این کتاب نیست. اساسا من خیلی با ترجمه کتاب در حوزه ارتباطات و توسعه موافق نیستم چون معتقدم این موضوع باید با توجه به شرایط داخلی هر کشور مورد بحث قرار گیرد. ترجیح می‌دهم دانش خارجی را در حوزه‌های مختلف و از جمله حوزه ارتباطات و توسعه به کار بگیرم و آن را به شکل بومی شده منتشر کنم تا به نتیجه برسم.
- این کتاب به کارگیری کدام یک از رسانه‌ها را در فرایند توسعه مؤثرتر می‌داند؟
کتاب بیشتر به روزنامه نگاری مکتوب توجه دارد و این نکته را بررسی می‌کند که در مراحل خبرنویسی و اطلاع رسانی چه نکاتی را باید رعایت کرد تا به فرایند توسعه سرعت بخشیده شود. یا وظایف یک روزنامه نگار در کشوری توسعه یافته چیست؟
البته ترجمه کتاب و بیان صرف این موضوع بدون اضافه‌کردن مطالب دیگر، در کشور ما چندان کاربرد نخواهد داشت چون حتی در دانشگاه‌ها هم روزنامه‌نگاری توسعه، چندان مورد توجه قرار نگرفته و کسانی که واحد درسی ارتباطات و توسعه را تدریس می‌کنند نیز با آن موضوع آشنایی کامل ندارند. در حقیقت اغلب فکر می‌کنند که روزنامه‌نگاری توسعه تهیه خبر و گزارش از هندوانه‌ای است که 50 کیلو وزن دارد! در حالی که اخبار توسعه صرفا این نیست. من با توجه به تجربیات عملی که در مطبوعات داشته‌ام وبا توجه به اینکه تا حدودی روحیه مردم ایران را می‌شناسم، قصد دارم موضوع ارتباطات و توسعه را به‌طور عام و مبحث
روزنامه نگاری توسعه را به‌طور خاص مورد بررسی قرار دهم.
- اگر قرار باشد روزنامه نگاری توسعه را به‌طور خلاصه تعریف کنیم، چه نکاتی را باید در این تعریف در نظر بگیریم؟
از روزنامه نگاری تعاریف زیادی ارائه شده اما به‌طور کلی می‌توان گفت که روزنامه نگاری توسعه یعنی پرداختن به یک خبر نه تنها از بعد یک رویداد بلکه بیان خبر و بررسی آن به شکل یک فرایند که در خدمت رشد و توسعه عمومی کشور قرار گیرد را روزنامه نگاری توسعه می‌گویند. در این تعریف رشد و توسعه همه جانبه، متقابل و همزمان اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مورد نظر است.
البته من فکر می‌کنم نباید در بند تعاریف باشیم بلکه باید بتوانیم روزنامه نگاری توسعه را در دانشگاه‌ها نهادینه کنیم. انتشار کتاب‌های خاص و مناسب با شرایط کشور، تدریس واحدهای درسی مربوط به توسعه و ارتباط آن با موضوع ارتباطات و رسانه‌ها از جمله کارهایی است که باید در این زمینه انجام شود.
- به‌نظر شما چرا در ایران نقش رسانه‌ها در فرایند توسعه جدی گرفته نمی‌شود؟
در ایران وقتی درباره ارتباطات و توسعه بحث می‌شود، همه به بخش سخت افزاری ارتباطات توجه می‌کنند. داشتن کابل‌های مخابراتی و توسعه خطوط تلفن و تلفن همراه از جمله مواردی هستند که در مسئله ارتباطات و توسعه بر آنها تاکید می‌شود. در حالی که توسعه تنها به معنای وارد کردن یک فناوری از کشورهای دیگر نیست. توسعه به معنای به کارگیری این ابزار ارتباطی در کنار مسائل فرهنگی هر کشور است. متأسفانه تا به حال در این زمینه کار چندانی صورت نگرفته است. یعنی وسایل ارتباطی و رسانه‌های قدرتمند وارد ایران شده‌اند اما هیچ گاه فرهنگ استفاده از آنها و اهمیت به کارگیری هر کدام در جهت خدمت به جامعه به مردم گوشزد نشده است.
به‌طور کلی کسانی که در زمینه ارتباطات و توسعه کار می‌کنند بیشتر به مسئله فناوری رسانه‌ها و ابزار ارتباطی توجه کرده‌اند. اما من ترجیح می‌دهم از منظر نرم افزاری به رسانه‌ها بپردازم و به دانشجویان راه‌های پوشش رسانه‌ای اخبار در کشورهای در حال توسعه را بیاموزم.
از سوی دیگر بحث روزنامه‌نگاری توسعه با مبحث مدیریت رسانه‌ها نیز ارتباط دارد. این در حالی است که حتی برخی از استادان رشته مدیریت رسانه‌ها با وجود داشتن مدرک دکترا در این رشته حتی یک دقیقه هم در رسانه‌ها مدیریت نکرده‌اند! در چنین شرایطی چگونه می‌توان از آنها انتظار داشت که بتوانند بین مدیریت رسانه‌ها و توسعه ارتباط برقرار کنند؟
- چگونه می‌توان رسانه‌ها را در خدمت توسعه قرار داد؟
رسانه و توسعه همزاد یکدیگر هستند. بدون وجود رسانه، توسعه صورت نمی‌گیرد چون باید فرهنگ توسعه به وسیله رسانه‌ها به مردم منتقل شود. رسانه‌ها ابزار قدرتمندی برای گسترش فرهنگ توسعه و آگاه کردن مردم نسبت به این موضوع هستند. این رسانه‌ها هستند که می‌توانند مردم را نسبت به برخی اخبار توسعه حساس کرده و نیاز به پیگیری آنها را در بین مردم ایجاد کنند و با انعکاس به موقع اخبار، به دولت کمک کنند.
- یعنی در فرایند توسعه باید فقط به جنبه خبررسانی رسانه‌ها توجه شود؟
خیر حتی رسانه‌ها با نقد، تجزیه و تحلیل مسائل، باید در خدمت توسعه قرار گیرند. رسانه‌ها علاوه بر خبررسانی باید با نقد و تحلیل و حتی با ارائه پیشنهادهای خوب، به توسعه کمک کنند. توسعه مستلزم انعکاس خبر، نظر، پیشنهاد و... در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. در حال حاضر آنچه در روزنامه‌های ایران می‌بینیم، هیچ کدام خبر نیستند؛ شبه خبرند چون هیچ کدام فرایند مدار نبوده و فقط اطلاعات کوتاه و اندکی را از سایت‌ها گردآوری کرده‌اند. در حالی که در روزنامه‌های فرانسه تنها یک خبر به معنای واقعی در هفته تولید و منتشر می‌شود. روزنامه‌نگار یک هفته وقت صرف کرده و با جمع‌آوری اطلاعات و گردآوری نظرات کارشناسان، یک خبر تولیدی ارائه می‌دهد که می‌تواند در خدمت توسعه قرار گیرد. بنابراین باید روزنامه‌نگاران، خبرنگاران و به‌طور کلی اصحاب رسانه را با اهمیت این سبک خبررسانی آشنا کرد تا بتوان از رسانه‌ها بهترین و بیشترین بازده را در جهت توسعه به دست آورد.
- آیا موافقید که در ایران به‌دلیل توجه بیشتر مردم به رسانه‌های شفاهی، روزنامه‌نگاری و اطلاع رسانی مکتوب، ابزار مناسبی برای توسعه نیست؟
به هر حال رواج ابزار نوین ارتباطی فرایند اطلاع رسانی را سرعت بخشیده است چون در مدرنیته ابزاری داریم که به فرایند توسعه کمک می‌کند. بنابراین می‌توان از ابزارهای نوین ارتباطی برای اطلاع‌رسانی در حوزه‌های مختلف استفاده کرد. در گذشته مطبوعات تنها منبع خبررسان بودند اما الان تلویزیون می‌تواند در کمتر از 5 دقیقه اخباری را منتقل کند که در خدمت توسعه بوده و آن را گسترش دهد. البته هر رسانه فوایدی دارد که باید شناخته شوند اما نباید از این نکته غافل بود که در کشور ما رسانه‌های مکتوب همچون رسانه‌های دیداری و شنیداری نمی‌توانند بین مردم جایی پیدا کنند. در کشورهای توسعه یافته 80 در صد تولیدات رسانه‌ای، مکتوب هستند و چون مردم باسوادند و از رسانه‌های مکتوب استفاده می‌کنند، اطلاعات بیشتر و عمیق‌تری به دست می‌آورند. به همین دلیل است که آنها برداشت‌ها و تحلیل‌های بهتری از مسائل اجتماعی، فرهنگی و... ارائه می‌دهند.
اما چون رادیو و تلویزیون در کشورهای در حال توسعه اطلاعات بیشتر اما کم عمق‌تری را به مردم می‌دهند، آنها نمی‌توانند تحلیل درستی از اتفاقات اطراف خود داشته باشند. بنابراین در تاکسی‌ها، مترو و سایر اماکن عمومی با مردمی مواجهیم که در همه حوزه‌ها تحلیل‌های آبکی دارند. متأسفانه ما بدون عبور از کهکشان گوتنبرگ، به سرعت وارد کهکشان مارکونی شده‌ایم. یعنی رادیو و تلویزیون بسیار سریع وارد کشور ما شد و ما هنوز دوران چاپ را تمام نکرده بودیم که وارد دنیای رادیو و بعد تلویزیون شدیم. بنابراین باید برای عبور از این وضعیت، خانواده‌ها، دانشگاه‌ها و مدارس را از طریق رسانه‌ها با ضرورت و اهمیت توسعه آشنا کنیم.
