همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: در باره تزیینات منحصر به فرد آن چنین نقل قول شده است: تاج، انسان و فرشتۀ بالدار، انسان با لباس اروپایی، گل سرخ و زنبق، و گل و گلدان از جمله نقوش برجسته‌ای است که در نقاط مختلف بنا دیده می‌شود. بنای این مسجد و مدرسه تاریخی شامل دوطبقه است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
علیرضا زمانی، تهران پژوه، در باره ویژگی های معماری این مسجد می‌گوید: «ورودی آن از بخش جنوب غربی، پس از عبور از راهرو، به صحن اصلی مسجد منتهی می‌شود. در بخش شمالی صحن بزرگ مسجد، فضای ورودی به مقبره واقع شده و تردد از همین بخش انجام می‌شود. در بخش شرقی مقبره، نمازخانه قرار دارد و شبستان مسجد در ۲ طبقه ساخته شده است. در بخش شمالی، دری به صحن کوچک تر مسجد و به فضای مدرسه خازن‌الملک باز می شود. حجره های متعددی در حیاط مسجد وجود دارد که نشان می‌دهد این مکان حوزه علمیه و مدرسه تحصیل طلاب است. حتی در نسخه خطی «بحرالفواید فی شرح‌الفرائد» به نوشته «رضا طبرستانی» از مدرسۀ خازن‌الملک به عنوان مکان کتابت این نسخه نام برده شده است.»
زمانی در ادامه می‌گوید: «در دل مسجد نیز امامزاده سید ولی قرار گرفته؛ این بقعه از بنای ساختمان قدیمی‌تر است. ورودی‌های مسجد درون طاق‌نما واقع شده‌اند و قسمت طاقی‌شکل طاق‌نماها قوس کمانی تیز دارد و در این قسمت هره‌چینی اجرا شده است. درون این طاق‌نما کاشیکاری معقلی با طرح گره هندسی تزئین شده و قوس به کار رفته هم نعلی‌شکل است. همچنین دیوارهای شبستان ازاره سنگ مرمر طوسی با رگه‌های سفید و مشکی دارد و قسمت فوقانی آن نیز آجرچینی است. سقف شبستان به صورت طاق و گنبد و طاق‌های آن یزدی‌ساز است. در قسمت میانی شبستان ۹ستون وجود دارد. این ستون ها استوانه‌ای‌شکل، کرم‌رنگ و سرستون آنها مربع‌القاعده است.
در اولین طاق روبه‌روی محراب در بخش فوقانی دیوارها پاباریک‌ها با مختصر تزئین معقلی به کاربندی چهاروجهی ختم می‌شود که در داخل آن ستاره هشت‌پر یا ترنج‌بندهای معقلی وجود دارد و درون آن دوباره با کاربندی‌های مزین به معقلی و شمسه شانزده‌ترک منتهی شده و جنس شمسه و حمیل‌ها و رسمی‌بندی‌ها گچ و به صورت سه‌گوش برجسته است. همچنین سایر طاق ها با گره و نقوش معقلی تزیین شده است. محراب در ضلع جنوبی شبستان در وسط طاق‌نما است که ازاره سنگی طوسی با رگه های سفید و مشکی دارد. از جمله تزئین قسمت طاقی‌شکل طاق‌نما می‌توان به گوش‌فیل‌سازی کاربندی سفید و اجرای پاباریک و ترنج متوسط اشاره کرد که در نهایت به نیم‌شمسۀ هشت ختم می‌شود. این اشکال با نقوش معقلی فیروزه ای مشکی و زرد تزئین شده است. محراب دارای گودگاه و در آن قالیچه لاکی‌رنگ پهن شده است. بدنه محراب آجرچینی و قسمت طاقی‌شکل آن قوسی نیم‌دایره دارد و اطراف این قوس هره چینی است.»
خازن‌الملک در سال ۱۲۷۲ مرحوم شد. در امامزاده سید ولی(ع) که متصل به مسجد است، در فضای بقعه، کتیبه‌ای بر در ورودی گنبدخانه وجود دارد. این کتیبه مربوط به تاریخ ۱۲۵۹ است و مسجد در همین سال ساخته شده و سازنده در گنبدخانه بقعه بر اساس کتیبه آن «استاد یوسف نجار تبریزی» است. همچنین بر اساس کتیبه موجود در بنا، مرمت ایوان جنوبی و شبستان مسجد توسط استاد ابوالقاسم موم‌دوست انجام شده است.
نظر شما