پس از آغاز به کار دولت نهم رفع مشکلات این صنعت، موضوعی بود که با تشکیل کارگروه‌ها و کمیته‌های متعدد مورد توجه قرار گرفت. واگذاری امور چای به استانداری گیلان بخشی از این رویکرد بود اما چایکاران کشور که پیش از این نیز با وعده‌های بسیاری در زمینه ارائه تسهیلات به‌زراعی، رفع مشکلات فراوری، ساماندهی کارخانه‌های چای خشک‌کنی و از همه مهم‌تر جلوگیری از واردات بی‌رویه چای خارجی و دپوی چای تولید داخل را بارها شنیده بودند، به اثر بخشی این‌گونه اقدامات نیز چندان خوشبین نبودند چرا که با وجود تشکیل ستادها و کار‌گروه‌های مختلف و وعده‌های مسئولان برای تعیین تکلیف 160 هزار تن چای خشک سنواتی و بهبود شرایط تولید، تازه‌ترین خبرها از تداوم خرید تضمینی برگ سبز چای با وجود کاهش کمی و کیفی برگ سبز تولید شده، انباشت چای خشک تولید داخل، تعطیلی برخی کارخانه‌های چای در شمال کشور و زیان انباشته نگهداری چای خشک سنواتی گذشته و تغییر نام اداره کل چای به سازمان چای شمال کشور حکایت دارد.
پیش از این بسیاری از سیاستگذاران صنعت چای کشور بارها از تعیین تکلیف چای خشک سنواتی سال‌های گذشته خبر داده و اخیراً نیز برخی مسئولان از انهدام چای خشک انبار شده به‌عنوان راهکار خروج از بن‌بست موجود یاد کرده بودند. با این روند اتخاذ هرگونه تصمیم تازه برای کمک به این صنعت، حتی خرید تضمینی برگ سبز چای نیز منوط به تعیین تکلیف چای خشک موجود در انبارها شده بود، اما باز هم هیچ اقدامی برای چگونگی عرضه چای تولید داخل اتخاذ نشده است.
تولید برای چه؟!
در حالی که در روزهای پایانی سال گذشته برخی دست‌اندرکاران تولید چای کشور از احتمال توقف خرید تضمینی برگ سبز چای در سال‌جاری به‌دلیل تداوم مشکلات این صنعت و بلاتکلیفی چای تولید داخل خبر داده بودند، امسال نیز دولت نسبت به ادامه خرید برگ سبز چای تولید داخلی اقدام کرد.
خرید تضمینی برگ سبز چای در حالی تداوم یافته که طی سال‌های گذشته پرداخت انواع تسهیلات به این صنعت تاثیر چندانی در بهبود کمی یا کیفی چای تولید داخل نداشته و با وجود پرداخت این تسهیلات بسیاری از باغ‌های چای به‌دلیل هرس نشدن به حال خود رها شده یا تغییر کاربری داده‌اند. در شرایطی که هنوز برنامه‌ریزی مشخصی برای تعیین تکلیف چای تولید داخل صورت نگرفته اجرای خرید تضمینی برگ چای از سال 84 تنها پرداخت تسهیلات بیشتر به این صنعت و انباشت چای تولید داخلی را به ارمغان آورده است. چرا که سیاستگذاری‌های غلط صورت گرفته در این صنعت موجب شده تا اکنون کمتر مصرف‌کننده ایرانی از کم‌و‌کیف چای تولید داخل اطلاع داشته و با تغییر ذائقه نسبت به مصرف آن از خود تمایلی نشان دهد.
هزینه‌های بسیار بالای تولید و نگهداری چای ایرانی آن هم در شرایطی که هیچ راهکار مشخصی برای نحوه عرضه آن در بازارهای داخلی یا صادرات ارائه نشده تنها هدررفتن بیش از پیش سرمایه‌های ملی و نابودی تدریجی صنعت چای کشور را به‌دنبال خواهد داشت. دپوی نزدیک به 180هزار تن چای خشک سنواتی سال‌های گذشته که حجم بسیار بالایی از این چای به‌دلیل شرایط نامناسب نگهداری و گذشت زمان غیرقابل مصرف است، و تداوم این دور تسلسل باطل با ادامه خرید تضمینی و انبار کردن چای ایرانی چه دستاوردی را برای تولید‌کنندگان، کارخانه‌داران یا بازرگانان چای کشور به همراه خواهد داشت.
تلاش برای احیای مجدد سازمان چای
با انحلال سازمان چای در سال79 و تصویب طرح اصلاح ساختار چای، برخی دست‌اندرکاران این اقدام را کم‌رنگ شدن نظارت بر مزارع، کارخانه‌ها و فرآوری چای قلمداد کرده و عنوان کردند با این اقدام روز به روز وضعیت باغ‌های چای متزلزل و نگرانی کشاورزان بیشتر شد.
به اعتقاد این افراد، پس از انحلال سازمان چای با سابقه نزدیک به 5 دهه، تولی‌گری چای را بر عهده داشت و مشکلات کشاورزان چایکار نیز کمتر بود. چنین دیدگاه‌هایی موجب شد تا احیای دوباره سازمان چای مد نظر مسئولان قرار گیرد، موضوعی که با مصوبه اخیر هیئت وزیران به واقعیت نزدیک شده است.
هیئت وزیران در مصوبه اخیر خود با تغییر نام اداره کل چای شمال کشور به سازمان چای شمال کشور موافقت کرده و براساس این مصوبه سازمان چای کشور به‌عنوان یک سازمان تابع زیر نظر مستقیم وزیر جهاد کشاورزی اداره خواهد شد.
این مصوبه سازمان چای را متولی ساماندهی چای در کشور، اعمال مدیریت در جهت افزایش کیفیت و مسئول کنترل کیفی برگ سبز چای دانسته است. همچنین نظارت بر فرآوری تولید چای خشک، ساماندهی، نظارت بر واردات، صادرات و تنظیم بازار چای از دیگر وظایف این سازمان اعلام شده است.
گرچه مصوبه اخیر هیئت وزیران احیای دوباره تشکیلاتی برای چای کشور را که در سال‌های گذشته منحل شده بود، با تغییر نام مد نظر قرار داده اما به گفته برخی کارشناسان با توجه به کلیات مطرح شده در این مصوبه، هنوز نمی‌توان در زمینه میزان کارآمدی این اقدام برای رفع مشکلات صنعت چای قضاوت کرد. براساس این مصوبه رئیس سازمان چای از امتیاز مدیریتی (3) سطح ملی (بالاترین سطح ملی مربوط) موضوع ردیف (2) مصوبه مورخ 9 /2/ 1388 شورای توسعه مدیریت و سرمایه انسانی برخوردار خواهد بود.
تداوم تعطیلی کارخانه‌های چای
مدیر اجرایی سندیکای کارخانه‌های چای شمال کشور از تعطیلی 42 کارخانه چای خشک‌کنی در گیلان خبر داد و به خبرنگار ما، گفت: از 180 کارخانه چای که در گیلان فعال بوده‌اند اکنون حدود 132کارخانه به‌صورت خرید تضمینی با سازمان تعاون روستایی و
6 کارخانه به‌صورت آزاد با اداره کل چای مشغول فعالیت بوده و بقیه کارخانه‌ها فعالیت خود را متوقف کرده‌اند.
مهدی صادق حسنی با بیان اینکه در سال نخست خرید تضمینی برگ سبز چای 154 کارخانه فعال بوده و تعدادی کارخانه نیز آغاز به کار کردند، گفت: تا‌کنون حدود 42کارخانه چای خشک‌کنی به‌دلیل اقتصادی نبودن تولید چای یا بدهکاری به سازمان تعاون روستایی از چرخه تولید خارج شده و برخی از این کارخانه‌ها در حال تغییر کاربری و فروش ماشین‌آلات هستند.
وی نرخ تعیین شده شورای اقتصاد برای خرید چای خشک را پایین قلمداد کرده و با اشاره به محقق نشدن وعده پرداخت 80 تومان در هر کیلو برای خرید چای خشک سال گذشته، افزود: سال گذشته نرخ تضمینی هر کیلو چای خشک 660 تومان تعیین شد و مقرر شد با توجه به پایین بودن نرخ مصوب شورای اقتصاد برای هر کیلو چای خشک خریداری شده 80 تومان دیگر نیز به کارخانه‌ها پرداخت شود اما این وعده هنوز محقق نشده است. امسال نیز در حالی که استانداری گیلان با کار کارشناسی نرخ خرید هر کیلو چای خشک را هزار و 100 تومان تعیین کرده، شورای اقتصاد، نرخ میانگین هر کیلو860 تومان را برای چای خشک مصوب کرده که با این روند تولید چای خشک مقرون به صرفه نیست.
صادق حسنی با بیان اینکه از آغاز دوره خرید تضمینی چای در سال 84 کارخانه‌های تولیدی برای تولید هر کیلو چای متضرر شده‌اند، تصریح کرد: در حالی که خرید برگ سبز و تولید چای خشک وضعیت چندان مساعدی ندارد مشخص نیست کلیات اعلام‌شده برای احیای سازمان چای تا چه حد قادر به ساماندهی وضعیت تولید، صادرات و واردات این محصول باشد.
وی با اشاره به تداوم بلاتکلیفی بیش از 160 هزار تن چای سنواتی گذشته، گفت: مصرف چای در کشور حدود 110 هزارتن و تولید سال گذشته این محصول 43 هزار تن بوده اما 27 هزار تن چای تولیدی سال گذشته نیز هنوز در انبارها مانده است. صادق حسنی به شرایط نابسامان تولید چای در این کارخانه‌ها اشاره کرد و گفت: در حالی که ادامه فعالیت کارخانه‌های چای توجیه اقتصادی ندارد اقدام برای بازسازی و نوسازی این کارخانه‌ها بی‌معنا بوده و تسهیلاتی نیز برای این امر پرداخت نشده است گرچه اگر تسهیلاتی نیز پرداخت شود کسی متقاضی آن نیست.
اراده‌ای برای حل مشکل چای وجود ندارد
رئیس اتحادیه چایکاران کشور اقدامات انجام شده برای افزایش تولید و نجات صنعت چای کشور را ناکارآمد دانسته و با تاکید بر اینکه ادامه روند فعلی هیچ مشکلی از صنعت چای کشور برطرف نمی‌کند، می‌گوید: تا‌کنون هیچ اراده‌ای برای حل معضل صنعت چای کشور ندیده‌ایم.
ایرج هوسمی با گلایه از وضعیت نامناسب کارخانه‌های تولید چای تصریح کرده است: در دور اول بهره‌برداری برگ سبز چای، فشار بسیار زیادی به چایکاران وارد شد چرا که نزدیک به 50 کارخانه با سازمان تعاون روستایی قرارداد نبستند.
وی با اظهار تأسف از اینکه چای کشورمان در 18 سال گذشته متولی خاصی نداشته و سرگردان بوده، می‌افزاید: متأسفانه چای داخل کشور برای مصرف کردن ساخته نمی‌شود بلکه برای انبار کردن ساخته می‌شود و به قدری چای قاچاق وارد کشور می‌شود که نیازی نیست کسی به چای تولید داخل توجه کند.رئیس اتحادیه چایکاران همچنین از تغییر عنوان اداره کل چای شمال به سازمان چای شمال کشور و فعالیت این سازمان زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی انتقاد کرده و با یادآوری این نکته که تا زمان فعال بودن سازمان چای، تولید و فرآوری این محصول در داخل کشور هیچ مشکلی نداشت، می‌گوید: چنانچه این سازمان چای با سیستم گذشته و زیرنظر وزارت بازرگانی آغاز به کار کرده و تولید داخلی با چای خارجی مخلوط و عرضه شود این امید وجود دارد که یک‌بار دیگر کشاورزان، کارخانه‌داران و کسانی که در کار بسته‌بندی چای تولید داخل هستند نفس راحتی کشیده و با آرامش و بدون دغدغه به کار خود بپردازند.
وی با بیان اینکه برداشت برگ سبز چای در باغ‌هایی که هرس شده‌اند به تازگی آغاز شده است، می‌افزاید: برگ سبز باغ‌های هرس شده بسیار با کیفیت و مطلوب است ولی متأسفانه به‌دلیل پرداخت‌نشدن‌تسهیلات به‌زراعی، تعداد باغ‌هایی که هرس شده‌اند بسیار اندک است.
در زمینه تولید برگ سبز چای نیز ایرج هوسمی که قبلا با اشاره به کاهش6 درصدی میزان تولید برگ سبز چای در سال زراعی گذشته نسبت به سال قبل از آن اعلام کرده بود، در سال گذشته حدود 170هزار تن برگ سبز چای در کشور تولید شده که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال زراعی قبل از آنکه رقمی بالغ بر 180 هزار تن بوده حدود 6درصد کاهش نشان می‌دهد، از نظر کیفی نیز وضعیت چای تولیدی سال زراعی گذشته را نسبت به سال قبل از آن را با حدود 5 درصد کاهش قلمداد کرده بود.
با این وجود وی پس از پایان دور اول بهره‌برداری برگ سبز چای در سال‌جاری با بیان اینکه در این دور بهره‌برداری باید 55 تا 60 هزار تن برگ سبز چای از کشاورزان خریداری شده باشد، می‌گوید: اکنون شرایط اقلیمی برای باغ‌های چای بسیار مناسب است و چنانچه این شرایط ادامه پیدا کند، پیش‌بینی می‌کنیم حدود 60 هزار تن برگ سبز چای نیز در دور دوم بهره‌برداری برداشت شود و ادامه این روند باعث خواهد شد امسال سال بسیار مناسبی برای تولید چای باشد. دور دوم بهره‌برداری برگ سبز چای نیز به شکل رسمی از 45 تا 50 روز آینده آغاز خواهد شد.
