همشهری آنلاین - لیلا شریف: از پیاده‌روهای شهر گرفته تا واگن‌های شلوغ مترو، همه جا ردشان را می‌بینید و همانقدر که با قرارگرفتن در گعده‌های خاص، بخشی از پیاده‌روهای شهر را به نام خود زده‌اند، واگن‌های مترو نیز در تصرف‌شان است و هر کدام یک خط مترو را به شکل غیررسمی و غیرقانونی به‌عنوان محل کار خود سند زده‌اند؛ خطوطی که از صبح خروس‌خوان تا آخرین ساعت فعالیت مترو در تصرف‌شان است و بدون پرداخت مالیات و هزینه‌ای از آن کاسبی می‌کنند.
در میان شلوغی‌های مترو و درست زمانی که مسافران خود را با مشقت در میان واگن‌های مترو جای می‌دهند، دستفروشان ثابت خطوط هم خود را به داخل واگن می‌رسانند، کالاهای جای‌گذاری شده در میان کیف‌ها و چمدان‌هایشان را از میله‌های مترو یا شانه‌هایشان آویزان می‌کنند تا از ویترین‌های رایگان برای فروش محصولات خود استفاده کنند.
تکنیک‌شان ساده اما گیراست؛ می‌روند بازاربزرگ، جنس‌های متنوع، ارزان و براساس نیاز روز مردم را عمده می‌خرند و با کشیدن سودی بالا در مترو می‌فروشند؛ قیمت‌هایی که گاهی از مغازه‌های سطح شهر هم گران‌تر است. این وسط تلاش دارند لباس‌شان ساده و قیافه‌شان کمی ترحم‌انگیز باشد تا فروش‌شان بالا برود.
فروشندگی بدون پرداخت اجاره و مالیات
پیر و جوان با دستگاه‌های کارتخوان در دست، خطوط مترو را بالا و پایین می‌روند تا هر زمان که یک خریدار، نداشتن پول نقد را بهانه کرد، با نشان دادن دستگاه کارتخوان راه را برای فروش محصولاتشان هموار کنند.
دستفروش‌ها بدون پرداخت اجاره، مالیات و با استفاده از ابزارهایی همچون کارتخوان یا حتی کارت به کارت‌کردن، کار خود را هر روز بیشتر از قبل توسعه می‌دهند و در کمال تعجب گاهی کالاهایشان را از نظر قیمت، شانه به شانه کالاهای موجود در مغازه‌ها به فروش می‌رسانند.
فرزانه که گاهی از دستفروشان خرید می‌کند، به همشهری می‌گوید: «من معمولا تلاش می‌کنم که خیلی سمت دستفروش‌های مترو نرم اما خب گاهی هم پیش می‌آد و از اونها خرید می‌کنم، هر وقت هم چیزی خریدم بعدش پشیمون می‌شم، چون قیمت‌هاشون مثل دستفروش‌های توی خیابون، فرقی با این صفحه‌های اینستاگرامی و مغازه‌ها نداره.»
استفاده رایگان از فضای شهری موجب شده است که هر روز تعداد بیشتری برای کاسبی در متروی تهران راهی خطوط شوند؛ چرا که عدم‌پرداخت مالیات، اجاره و... موجب می‌شود تا دستفروشان از سود قابل توجهی بهره ببرند. پژوهشی که دررابطه با دستفروشی منتشر شده است، این موضوع را تأیید می‌کند. این پژوهش «استقلال کاری، عدم‌نیاز به مهارت و سرمایه خاص، فرار از اجاره و مالیات، سبکی کار و درآمد مناسب» را به‌عنوان جذابیت‌های دستفروشی ذکر کرده است.
استخدام فقط با سابقه کار
دستفروشی به چنان بازار پررونقی تبدیل شده است که گاهی آگهی‌های استخدام دستفروشان سر از اپلیکیشن‌های آگهی اینترنتی در می‌آورد و جست‌وجوی کلمه «استخدام دستفروش» ناگفته‌هایی از پشت پرده دستفروشی در خیابان‌ها و متروهای شهر را عیان می‌کند و در کنار افرادی که از سر نیاز به این شغل روی آورده‌اند، کم نیستند افرادی که از این راه درآمدهای بالایی کسب می‌کنند.
بیشتر آگهی‌ها خواهان استخدام دستفروشی با سابقه کاری حداقل یک سال هستند و با گشت وگذاری در میان آگهی‌ها مشخص می‌شود که تنها دستفروش مترو نیازمند سابقه کاری نیست اما فروشندگان این بخش از شهر هم مافیای خود را دارند تا جایی که فروشندگان یک خط مترو اجازه حضور فروشندگان جدید یا فروشندگان خطوط دیگر را نمی‌دهند.
مرجان یکی از شهروندانی است که تقریبا هر روز از مترو استفاده می‌کند. او در یکی از سفرهای خود شاهد درگیری چند دستفروش بر سر محل فروش بود: «من معمولا از مترو استفاده می‌کنم و یک روز وقتی می‌خواستم سمت بهشت‌زهرا برم، با صحنه عجیبی مواجه شدم. حوالی ایستگاه خزانه در خط یک، دستفروشی برای فروختن گل وارد قطار شد و همان لحظه چندتا از دستفروش‌ها با خشم به او حمله کردن و از مترو انداختنش بیرون. می‌گفتن تو حق نداری وارد خط ما بشی و اینجا محدوده کاری ماست.»
حضور پررنگ زنان میان دستفروشان مترو
در روزهای اخیر شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل پژوهشی در رابطه با دستفروشی در ایران با تمرکز بر دستفروشان تهرانی منتشر کرد که اطلاعات جالبی در رابطه با دستفروشان در معابر و مترو عیان می‌کند.
نیم‌نگاهی به دستفروشان مترو، گویای این واقعیت است که بخش زیادی از این دستفروشان را زنان تشکیل می‌دهند؛ موضوعی که از طریق پژوهشی با عنوان «بررسی علل دستفروشی زنان در شهر تهران» نیز مورد تأیید قرار می‌گیرد. این پژوهش، نشان می‌دهد که اکثر زنان دستفروش مورد مطالعه در سنین جوانی قرار دارند و علاوه بر آن زنان متأهل در بین افراد مورد مطالعه درصد بالایی را به‌خود اختصاص می‌دهند.»
در بخشی از این پژوهش به سطح تحصیلات افراد مورد مطالعه نیز اشاره شده است. آمارها نشان می‌دهند که زنان فعال در این بخش از نظر سواد و تحصیلات در رتبه خوبی قرار دارند. مطالعه دیگری تحت عنوان«کنکاشی در پدیده دستفروشی زنان در متروی کلانشهر تهران» ، نشان می‌دهد که «اغلب دستفروشان را مهاجران جویای کار تشکیل می‌دهند که از روستاها و شهرهای کوچک و بزرگ کشور به تهران آمده‌اند. نکته قابل توجه دیگر، تحصیلات نسبتا بالای این افراد است، به‌طوری که نزدیک به ۶۹درصد آنان دارای مدرک تحصیلی دیپلم و بالاتر هستند.»
این پژوهش‌ها که از سوی شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران جمع‌آوری شده‌اند، به این موضوع اشاره دارند که عمده دستفروشان زن مترو را گروه‌های سنی جوان، تحصیلکرده، اغلب مهاجر، متأهل و سرپرست خانوار تشکیل می‌دهند و مهم‌ترین دلیل انتخاب این فعالیت از طرف آنها، نداشتن سرمایه کافی و عدم‌یافتن شغل در بخش رسمی است. پژوهش دیگری نیز به رده سنی دستفروشان زن پرداخته و اعلام کرده که اکثر زنان شاغل در این بخش را افراد بین سن ۲۴تا ۳۵سال تشکیل می‌دهند. حضور پررنگ دستفروشان به‌خصوص زنان دستفروش در مترو ریشه در دلایل مختلفی همچون امن‌بودن محیط مترو، انعطاف‌پذیری، پاره‌وقت‌بودن، عدم‌نیاز به سرمایه کلان و... دارد و این ویژگی‌ها موجب شده است تا زنان، دستفروشی را به‌عنوان شغل خود انتخاب کنند و در خطوط مترو شاهد حضور پررنگ آنها باشیم.
نظر شما