دولت‌های اروپایی برای رفع نگرانی‌های زیست‌محیطی، نسبت به اتخاذ سیاست‌های ملی و امضای توافقنامه‌های داوطلبانه اقدام کرده‌اند. در اواخر سال 1999 میلادی10عضو اتحادیه، شامل اتریش، بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا، هلند، پرتغال، اسپانیا، سوئد و انگلیس به وضع قوانین ویژه‌ای برای خودروهای فرسوده پرداختند. طبق برآوردهای آماری حدود 96 درصد از کل خودروهای فرسوده در حال تردد در خاک آن اتحادیه، در این 10 کشور قرار دارند.
در پی امضای این توافقنامه، در تاریخ 18 سپتامبر سال 2000 نیز قوانین قبلی مورد تجدیدنظر و ساماندهی دوباره قرار گرفت. هدف از وضع این قوانین، ایجاد نوعی هماهنگی بین کشورهای عضو اتحادیه و تولیدکنندگان خودرو بود تا قوانین ملی کشورهای عضو با مفهوم بازیافت سازگارتر شود. هدف نهایی این طرح، جلوگیری از انباشت خودروهای فرسوده در گورستان‌های خودرو بود. به‌نظر می‌رسد بررسی تجربه کشورهای اروپایی در زمینه بازیافت خودرو راهکار مناسبی برای اصلاح الگوی مصرف در کشورمان خواهد بود.
براساس توافق کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای بازیافت خودروهای فرسوده، تنها 5درصد از کل خودروهای فرسوده در کشورهای عضو این اتحادیه می‌توانست به گورستان‌های بزرگ حمل شده و 95درصد دیگر این خودروها باید بازیافت می‌شد. این توافقنامه که به امضای کشورهای عضو رسیده مفاد زیر را در بر می‌گیرد: کشورهای عضو باید تمهیدات لازم را برای استفاده مجدد از قطعات خودروهای فرسوده بیندیشند.
دیگر آنکه درصورت نبود امکان بازیافت می‌توان از قطعات فرسوده در سایر خودروها استفاده کرد، به شرطی که آلودگی صوتی و زیست‌محیطی ایجاد نکنند. همچنین تا ابتدای سال 2006 تمام خودروهای فرسوده باید در حد 85 درصد قابل بازیافت باشند. از سوی دیگر در آغاز سال 2006 تمام خودروهایی که قبل از ژانویه سال 1980 تولید شده‌اند باید مورد بازیافت قرار گرفته و اینکه با فرارسیدن ژانویه سال 2015 باید حداقل 95درصد از کل وزن خودروهای موجود در اتحادیه اروپایی قابل بازیافت باشد.
همچنین مقرر شده تا خودروهایی که از این پس در کشورهای عضو این اتحادیه تولید می‌شوند دارای ویژگی‌هایی مانند مصرف پایین انرژی، سهولت جداسازی قطعات، قابلیت بازیافت و حداقل استفاده از فلزات سمی باشند. در واقع براساس این توافقنامه، قانونگذاران اروپایی تصریح کردند که عوامل و مراکز اوراق یا بازیافت خودروهای فرسوده باید دارای مجوزهای ویژه‌ای باشند و به‌همین دلیل تعداد شرکت‌ها یا مراکز دارای مجوز بازیافت خودرو در هریک از کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا و انگلیس به بیش از یک هزار مرکز افزایش یافت. این مراکز مجاز به فروش موتور، جعبه دنده، سامانه انتقال نیرو و قطعات بدنه قابل استفاده بوده و جداسازی موارد آلاینده نیز یکی از وظایف اصلی مراکز اسقاط خودروهای فرسوده است.
پیش‌قراولان آلمانی بازیافت خودرو
براساس پژوهش سال 2003 مؤسسه حفاظت از محیط‌زیست آلمان، این کشور از نظر امکانات فنی و شرایط فناوری توان آن را دارد که مطابق مصوبات اتحادیه اروپایی، تمام خودروهای فرسوده را از رده خارج و بازیافت کند. براین اساس تمام کشورهای عضو وظیفه دارند با اتکا به زیر‌ساخت‌های موجود خود نسبت به جمع‌آوری و بازیافت خودروهای فرسوده اقدام کنند. آلمان جزو معدود کشورهای عضو این اتحادیه است که عملا توان انجام چنین کاری را داشته و کشورهای دیگر نیز باید براساس یک برنامه جامع و زمانبندی شده، به این مهم بپردازند. گفتنی است که آلمان یکی از مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده خودرو و صاحب فناوری است.
مطابق توافق آلمان با اتحادیه، از آغاز سال 2006 باید 80 درصد از کل قطعات خودروهای خارج از رده مورد بازیافت یا استفاده مجدد قرار گیرند. البته نگرانی‌هایی نیز در زمینه بخشی از این فعالیت‌ها وجود دارد. به‌عنوان نمونه آلمانی‌ها برای بازیافت سپرهای پلیمری راهکار ویژه‌ای ندارند و یک پژوهشگاه شیمی مسئول بررسی این مشکل و یافتن راهکاری مناسب برای آن شده است. شرکت‌های بازیافت در آلمان به 2گروه عمده شرکت‌هایی که تمام خودروها را بازیافت کرده و شرکت‌ها و مراکزی که به‌صورت تخصصی، نمونه‌های خاصی را بازیافت می‌کنند، تقسیم می‌شوند که نقطه اشتراک تمام این مراکز آن است که باید از مراکز مجاز مانند متولیان حفاظت از محیط‌زیست و اداره حمل‌ونقل جاده‌ای مجوزهای لازم را دریافت کنند جلوتر است.
سال‌ها پیش از آنکه قانونگذاران در اروپا قوانینی برای قابل بازیافت بودن مواد به کار رفته در خودروها وضع کنند، شرکت خودروسازی ب.ام. و سیاست خاصی مبنی بر به‌کارگیری منابع طبیعی در مواد مورد استفاده در خودرو داشته و سعی کرده است روش‌های منحصر به فردی را برای از بین‌بردن و بازیافت این مواد ابداع کند.
دوام مواد به‌کار رفته در خودرو یکی از فلسفه‌های بنیادی گروه خودروسازی ب.ام.و در طول سال‌های متمادی بوده و هم‌اکنون نیز یکی از اهداف بنیادی این گروه محسوب می‌شود؛ جهت‌گیری‌ای که در سطح جهانی نیز شناخته شده است. از زمانی که در سال 1999 «گروه شاخص دوام داو جونز» برای شرکت‌هایی که به‌دنبال فرایند مدیریت دوام هستند به‌عنوان مهم‌ترین گروه شاخص معرفی شد. «ب.ام.و» سردمدار شرکت‌های خودروساز دیگر در این حوزه بوده و توانسته است رتبه یک را در رده بندی این گروه از آن خود کند.
این شرکت همچنین با استفاده از فرایندهای خاص جداسازی، ضایعات تولید را به ترکیبات اولیه آن مانند پوسته پلاستیکی، کف پلاستیکی و زیر‌لایه پلاستیکی تفکیک می‌کند. با در نظر گرفتن وزن اولیه، حدود 60 درصد مواداولیه از زیر لایه‌های ترمو پلاستیک بنیادی تشکیل شده که با درجه خلوص 5/99 درصد بازیافت می‌شود. این مواد بنیادی به‌طور مستقیم برای تولید هوای گرمی که در مجاری زیر داشبورد جریان دارد، طی چرخه کامل و دقیق مواد، به کار می‌رود. این مجاری هوای گرم نیز از مواد کاملاً قابل بازیافت و بدون نیاز به مواد جدید تشکیل شده‌اند.
بازیافت در خودرو‌سازان ژاپنی
با شروع سال 2005 میلادی خودرو‌سازان ژاپنی نیز در زمینه تولید خودروهای سبز با رقابت فشرده‌تری مواجه شدند. دلیل آن نیز اجرای قانونی بود که شرکت‌های تولیدکننده را به همکاری با صاحبان خودرو برای جمع‌آوری و بازیافت خودروهای فرسوده ملزم می‌کرد. براین اساس از ژانویه 2005 به این سو مالک هر خودرو موظف شده است مبلغی معادل 65 تا 165 دلار آمریکا به دولت بپردازد.
این مبلغ بخشی از هزینه بازیافت خودروهای خارج از رده و فرسوده است. دولت ژاپن این تصمیم را در پی آن اتخاذ کرد که بیشتر گورستان‌های خودروهای فرسوده مملو از آهن قراضه شده بود و گاز کلروفلوروکربن (CFC) موجود در سامانه خنک‌کننده و تهویه خودروها و نیز کیسه‌های هوا باعث آلودگی شدید هوا و محیط‌زیست می‌شد. ژاپنی‌ها همچنین قصد دارند تا سال 2015 حدود 95 درصد از کل خودروهایشان را بازیافت کنند. این رقم در سال 2005 حدود 80 درصد گزارش شده است.
یکی از مشکلات موجود در فرایند فعلی بازیافت در ژاپن آن است که هزینه بازیافت خودروهای مختلف بنا به مدل و اندازه آنها متفاوت است. برای تعدیل هزینه‌های مذکور، از این پس در مرحله طراحی اولیه خودروهای ژاپنی از موادی استفاده خواهد شد که با کمترین هزینه و بهترین کیفیت قابل بازیافت باشند. همچنین برنامه‌های ویژه‌ای برای تغییر دستگاه‌های خردکن و بازیافت انرژی مورد استفاده در کارخانه‌های اسقاط و بازیافت در دست مطالعه و اجراست.
شرکت نیسان موتور، به‌عنوان دومین خودرو ساز بزرگ ژاپن نیز پس از اجرای قانون جدید بازیافت در آن کشور، اعلام کرد که از این پس اندازه خودروهای تولید شده در آن شرکت و تعداد کیسه هوا ویژه سرنشینان خودرو در میزان هزینه دریافتی بابت بازیافت مؤثر خواهد بود. به عبارت دیگر هرقدر تعداد کیسه‌های هوا بیشتر یا ابعاد خودرو بزرگ‌تر باشد، مبلغ بیشتری به‌عنوان هزینه مشارکت در بازیافت از مصرف‌کنندگان دریافت خواهد شد.
مطابق آخرین بررسی صورت‌گرفته در ژاپن، سالانه بین 550 تا 700 هزار تن آهن قراضه و سایر قطعات جدا شده از خودروهای فرسوده در گورستان‌های ویژه انباشته می‌شود. به این ترتیب سهم هر دستگاه خودروی سواری حدود 190 کیلوگرم است. دست‌اندرکاران بازیافت نیز معتقدند که با مشارکت مصرف‌کنندگان در بخشی از هزینه‌های بازیافت خودروهای فرسوده، هزینه‌های بازیافت کاهش می‌یابد و عملیات آن رقابتی‌تر خواهد شد.
در بین تمام شرکت‌های خودروسازی ژاپن، تویوتا برنامه‌های کامل‌تری را در زمینه بازیافت خودروهای فرسوده و تولید خودروهای قابل بازیافت در دست اجرا دارد. این شرکت در تولید خودروهای جدید سیاستی را اتخاذ کرده است که براساس آن خودروهای مدل 2005 و بالاتر ساخت تویوتا از قابلیت تفکیک‌پذیری قطعات و بازیافت بیشتری برخوردارند. کوتاه کردن زمان اسقاط کردن خودروهای فرسوده و کاهش هزینه نیروی انسانی تاثیر فراوانی در کاهش هزینه‌های بازیافت دارد.
شرکت خودروسازی مزدا نیز مهم‌ترین سیاست جاری خود را استفاده از قطعات قابل بازیافت و اعمال سیاست‌های زیست‌محیطی و اقتصادی در فرایند طراحی و توسعه تولیدات خود بیان کرده است. مطابق اعلام کارشناسان این شرکت، اکنون80 درصد از وزن کل خودروهای خارج از رده تولید‌شده در شرکت مزدا قابل بازیافت است و تلاش برای افزایش این نرخ ادامه دارد. یکی از اقدامات مهم این خودروساز ژاپنی، تحقیق در زمینه استفاده مجدد از سپر خودروهای فرسوده است.
رعایت استانداردهای لازم و قوانین مربوط به اسقاط خودروهای فرسوده باعث شده تا روش و ضوابط جمع‌آوری و بازیافت این گروه از خودروها در اروپا به‌عنوان الگوی مناسبی برای سایر کشورها مطرح شود. مقایسه نظام و قوانین بازیافت در اروپا و ژاپن نشان می‌دهد که بیشتر عوامل مطرح به‌طور یکسان اعمال می‌شوند. ژاپن و اعضای اتحادیه اروپا هر دو نقش مهمی در جلوگیری از تولید زباله‌های صنعتی ایفا کرده و قوانین مربوط به عمر مفید و بازیافت خودروهای فرسوده مشابه دارند، با این تفاوت که اروپایی‌ها زودتر برای قانونمندی بازیافت اقدام کرده‌اند. با این روند تصویر سیاه و سفید و غبار آلود گورستان‌های بزرگ خودرو در جای جای اروپا آرام آرام به منظره‌ای رنگی از مراکز پیشرفته و مکانیزه بازیافت تبدیل می‌شود، این در حالی است که تاکنون در بیشتر مراکز اسقاط خودرو در کشورهای عضو اتحادیه اروپایی، عملیات اوراق و اسقاط خودروها بدون هیچ ضابطه و نظارتی انجام می‌شد.
