سعیدی‌کیا چندی پیش در نشستی با خبرنگاران حوزه مسکن خداحافظی کرد اما در آن جلسه به هیچ سؤالی پاسخ نگفت و اصرار داشت که «آمده‌ام صحبت‌های خبرنگاران را بشنوم» درحالی‌که خبرنگاران انتظار داشتند نشست خداحافظی سعیدی‌کیا به گزارش عملکرد چهارساله و همچنین بیان ناگفته‌های او تبدیل شود که اینچنین نشد. با وجود این، سعیدی‌کیا در گفت‌وگوی مفصلی در روزهای آخر فعالیتش در وزارت مسکن، به بیان ناگفته‌هایی از دوره تصدی خود پرداخته است که خلاصه آن از زبان وی در ذیل آمده است.
براساس آمار در سال85، 5/17 میلیون خانوار شهری و روستایی و در کنار آن 16میلیون خانه در کشور وجود داشت. در نتیجه بالفعل 5/1میلیون خانه کم داشتیم. طبق آمار سازمان ثبت احوال، در سال84 حدود 795هزار ازدواج، سال 85 حدود 800هزار ازدواج و در سال86 حدود 830 هزار ازدواج در کشور اتفاق افتاده است. طبیعتاً این تعداد خانواده نیز که در دهک‌های مختلف هستند و مدلی که چند خانوار در یک خانه زندگی کنند در کشور ما دیگر طالبی ندارد، همگی در صف مسکن می‌آیند.
5/1میلیون واحد کم داشتیم و در هر سال به‌طور متوسط 870 تا 880 هزار واحد به آن اضافه می‌شود. اوج تقاضای جدید در سال91 است که از مرز 930هزار ازدواج عبور می‌کنیم. حداقل 1 میلیون از 5/1میلیون واحدی که کم داریم برای 5دهک پایین جامعه است. دهک اول و دوم که حتی توان دادن قسط وام را هم ندارند و باید نهادهای حمایتی آنها را کمک کنند. برای دهک‌های 3و4 و 5 و 6 نیز ـ که جمعیت زیادی هستند ـ باید حداقل سالی 400 تا 500 هزار واحد مسکونی ساخته شود و به همین دلیل به طرح مسکن مهر روی آوردیم.
حالا من سؤال می‌کنم که کدام دولت اینگونه فکر کرده است؟ البته اعتقادم این است که اگر قبلی‌ها نیز بر سر کار بودند ناچار بودند همین امور را پیگیری کنند. هدف طرح مسکن مهر، خانه‌دار شدن دهک‌های میانی است. چه باید می‌کردیم؟ قیمت زمین را با چه مدلی حذف کنیم؟ زمین‌های 99ساله. من تاکنون به هر منتقد یا خبرنگاری که کار ما را نقد کرده‌است گفته‌ام شما راهکاری پیشنهاد بدهید. برخی می‌گویند بعد از 99سال چه می‌شود؟ گفتم نگران نباشید، کسانی که آن موقع هستند قراردادها را تمدید می‌کنند.
شوک قیمت مسکن
درباره رشد شدید قیمت مسکن در سال‌های85 و 86، این بحث که ما با وام خرید، تقاضا را تحریک کردیم، اصلاً اینگونه نیست. نقد باید واقع‌بینانه باشد، وقتی پولی در جامعه تزریق نشده است چگونه می‌توان چنین گفت؟ مثلا از آن وام 10میلیونی که اعلام کردیم، 3هزار وام هم داده نشد. مگر این 3هزار وام چقدر می‌تواند در بازار مسکن تأثیرگذار باشد؟ اما اتفاق بدی در همان سال رخ داد و نقدینگی موجود در جامعه رشدی 30درصدی داشت.
به شهادت همه اقتصاددانان کشور از هر گروهی، رشد ناگهانی نقدینگی علت اصلی بود. حتی آقای دکتر داوودی در سخنرانی معاونین وزارتخانه‌ها اعلام کرد که رشد نقدینگی اتفاق افتاد و از دست ما در رفت و اینگونه شد. زمانی کسی از من پرسید که فلانی، چرا قیمت‌ها بالا رفت؟ گفتم اگر تو 100میلیون پول داشته باشی چکار می‌کنی؟ گفت من جواب خودم را گرفتم. این یک فرد عادی بود، بنابراین اقتصاددانان قطعاً به‌خوبی این مسائل را متوجه خواهند شد.
برخی اعطای وام خرید را موجب افزایش تورم انتظاری عنوان می‌کنند اما تورم انتظاری همیشه عامل تشدید‌کننده است نه عامل اصلی. من تأثیر آن را تا 3 الی4درصد قبول دارم، نه در حد 30درصد یا بیشتر. یک‌سال بعد از این اتفاق، نقدینگی را کنترل کردیم؛ یعنی دولت تاکنون، فقط 50درصد بودجه عمرانی خود را در جامعه تزریق کرده و سیستم بانکی هم نتوانسته است وام بدهد و نقدینگی کنترل شده است. لذا امسال رشد نقدینگی تقریباً صفر است. نقدینگی وجود دارد اما رشدش صفر است.
بورس‌بازی را نمی‌توان مهار کرد
در کشور ما به هیچ وجه کسی نمی‌تواند جلوی بورس‌بازی مِلک را بگیرد، مگر اینکه یک بسته سیاستی برای آینده داشته باشد. هیچ‌گاه به‌طور ناگهانی نمی‌توان طرحی را به اجرا گذاشت بلکه اجرای صحیح هر کاری به زمان نیاز دارد. باز هم همان جواب فردی که از او پرسیدم اگر پول زیادی داشته باشی چکار می‌کنی؟ چون سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر زود بازده نبوده و از تضمین لازم برخوردار نیست. بورس ما هم بورس آشنا با مردم نیست و مردم بسیار کم با آن آشنا هستند. بورس باید مردمی‌شود، اگر کسی صدهزار تومان پول اضافه داشت باید در بورس سهام بخرد. نمی‌خواهم بگویم الان اینگونه نیست ولی در بین مردم رایج نشده است. پس به ناچار در ملک سرمایه‌گذاری می‌کند.
در رکود و رونق داشتن هم همین مطلب صادق است. بنابراین دولت برنامه‌های درازمدت و میان‌مدت دارد. ابتدا باید بازار کنترل شود چون بازار بسیار آشفته‌ای برای ملک در کشور وجود دارد. حتی مردم پشت کاغذ معمولی می‌نویسند و ملک را معامله می‌کنند. کنترل چنین بازاری بسیار مشکل است. برای همین مسائل و ایجاد زیرساخت‌های لازم دولت فکر کرد چون قبلاً هیچ فکری برای اینگونه مسائل نشده بود.
ابهام آماری
من همیشه نسبت به گذشته مثبت و با احترام حرف زده‌ام ولی واقعیت‌هایی نیز وجود دارد. بازاری داریم که مشخص نیست در آن ملک چگونه خرید و فروش می‌شود؟ صاحب واقعی آن کیست؟ و حتی سازمان ثبت اسناد و یا هیچ جای دیگر آمار املاک و مساکن را به درستی ندارند. طرح کاداستر را درحال اجرا داریم اما هنوز معلوم نیست چقدر طول می‌کشد تا تکمیل شود!
دولت- با اصرار رئیس‌جمهوری- گفت: هر معامله‌ای می‌خواهد شکل بگیرد باید ثبت شود. این کار خیلی به نفع مردم است. مردم یکی دو سال دیگر اثرات آن را متوجه می‌شوند. من و ایشان یک معامله‌ای می‌کردیم و در بنگاه یک کاغذی به ما می‌دادند که معلوم نبود این کاغذ چقدر اعتبار دارد؟ اگر یکی از ما زیر آن بزنیم، باید مدت‌ها به دادگاه برویم و با مشکلات گوناگون مواجه شویم تا ثابت کنیم حق با ما است. درحالی‌که الان وقتی معامله‌ای می‌کنیم خیالمان راحت است که دولت هم از این معامله با خبر و یک جایی ثبت شده است.
طرح جامع اسناد و املاک کشور هم طرح دیگری است؛ یعنی معلوم کنیم که چه ملکی کجا است و شناسنامه آن چیست و صاحبش کیست. سپس معلوم می‌شود که بنده چند تا ملک دارم. مثلاً اگر همین حالا دولت گفت کسی که بیشتر از یک خانه داشته باشد باید مالیات آن را بدهد به‌نظر شما می‌تواند بگیرد؟ خیر! نمی‌تواند. اینکه گفته می‌شود جلوی بورس‌بازی را بگیرید چگونه می‌توان گرفت؟ در نتیجه سامان دادن به معاملات و تهیه طرح جامع املاک کشور دو کار مهم است که باید انجام شود و کار دیگر هم عرضه مسکن به‌اندازه کافی است.
برنامه‌های دولت نهم
دولت نهم در بخش مسکن 3مأموریت برای خود تعریف کرد: اول: در روستاها به‌طور جدی سالانه 200هزار مسکن ساخته شود و تا الان هم ساخته شده؛ البته آقای رئیس‌جمهوری رقم 300هزار را از ما خواسته‌اند ولی چون بانک‌ها کشش لازم را ندارند انجام نشده است. دوم: بافت فرسوده باید احیا شود. سالی 350تا400هزار واحد مورد نظر است. سوم: اجرای طرح مسکن مهر. برای واگذاری زمین شروع به ثبت نام کردیم.
مسکن مهر
در مسکن مهر، ما فردی نمی‌توانستیم زمین بدهیم و اینگونه زمین آماده‌سازی نمی‌شد. سابق بر این نیز زمین‌هایی که در سال‌های گذشته داده بودیم آماده‌سازی نشده بود. بنابراین در طرح مسکن مهر مصمم بودیم تا پیش از هر اقدامی، زمین‌ها را آماده‌سازی کنیم. دولت باید مطمئن باشد که زمین آماده‌سازی می‌شود، لذا یک ساز و کار اجرایی تعریف کردیم.
یک روز جوانی مرا دید و گفت: این طرح شما خیلی خوب است اما در تعاونی ما کسانی که خانه هم دارند آمده‌اند اسم نوشته‌اند. گفتم به‌نظرتان در تعاونی شما چند نفر اینگونه هستند؟ گفت 2 یا 3نفر. گفتم مابقی چند نفر هستند؟ گفت: 300الی400نفر. گفتم همین آمار را در سطح کشور درنظر بگیر، اگر ما 99درصد کارمان را خوب انجام داده باشیم به‌نظر شما خوب است؟ گفت خیلی خوب است. گفتم به هر حال امکان اشتباه وجود دارد ولی ما از کار خودمان مطمئن هستیم. همچنین ضمن اینکه راجع به صحت ادعای افراد تحقیق می‌شود، از تک تک افراد تضمین می‌گیرند که هرگاه معلوم شود اطلاعات اشتباه داده‌اند، کار در هر مرحله‌ای باشد، تسهیلات ارائه شده را پس می‌گیرند.
مدت زمان ساخت مسکن مهر
من اعتقاد دارم ساخت واحدهای مسکونی مهر 2تا3سال طول خواهد کشید چون خودم این‌کار را کرده‌ام. پس چرا توقع داریم مسکن مهر یک‌‌ساله به سرانجام برسد؟ سال اول فقط به این گذشت که ما زمین را تأمین کنیم.
بعد از انقلاب به استعداد یکمیلیون و 800هزار تا حداکثر 2میلیون قطعه زمین به مردم داده‌ایم ولی ما در یک سال یک میلیون و 300هزار زمین به مردم داده‌ایم درحالی‌که در برخی شهرها دولت زمین نداشته و آن را خریده تا به مردم واگذار کند.
سال اول فقط به آماده‌سازی زمین گذشته است. مثلاً در پرند 150هکتار زمین آماده‌سازی شده است. سپس گفتیم تعاونی‌ها را معرفی کنید. تعاونی 11نفره تا 2هزار نفره در همین پرند معرفی شده است. فکر می‌کنید آماده‌سازی زمین چقدر طول می‌کشد؟ با کمک وزارت تعاون تلاش کردیم تا راه‌حلی پیدا کنیم. ضمن اینکه عهد کرده‌ایم تا اصل 44را اجرا کرده و خودمان کاری انجام ندهیم. واقعاً ما باید چه می‌کردیم؟
برای ما خیلی ساده است که عده‌ای می‌آمدند و با ما قرارداد می‌بستند اما می‌خواستیم خودمان کاری انجام ندهیم و اصل 44 را رعایت کنیم. دولت هم گفته که یکمیلیون تومان وام می‌دهد و مابقی هزینه آماده‌سازی را باید خود مردم بیاورند. ما هم به سازمان شهرداری‌ها، بنیاد مسکن، سپاه و... آنها که ماشین‌آلات و توان اجرایی داشتند، گفتیم بیایید اینجا کار کنید. گفتند ما طرف تعاونی‌ها نمی‌شویم. بنیاد مسکن که من خودم زمانی آن‌جا مسئولیت داشتم به من گفتند اگر پولمان را ندهند چه کنیم؟!
بالاخره جایی به نام جهاد نصر را پیدا کردیم و گفتیم شما حاضرید ریسک کنید؟ گفتند ما به شما اعتماد می‌کنیم. ما هم گفتیم این 150هکتار زمین را به شما می‌دهیم، طرح و نقشه آن را هم تهیه و به تأیید سازمان ما برسانید یا اینکه نقشه را خودمان تهیه می‌کنیم و زمین را به شما امانت می‌دهیم که طبق این نقشه روی آن آماده‌سازی کنید. گفتند پول چی؟ گفتیم تک‌تک تعاونی‌هایی که با شما قرارداد می‌بندند، به شما پول هم می‌دهند. آنها هم گفتند به امید خدا این کار را می‌کنیم.
گروه سیاستگذاری زمین و مسکن مرکز مطالعات فناوری دانشگاه علم و صنعت
