متاسفانه تعداد مرگ‌و‌میر ناشی از حوادث مختلف در ایران طی سال‌های 1374 تا 1384 از کل شهدای هشت‌سال دفاع مقدس بیشتر بوده، به‌گونه‌ای که 253هزار و 100نفر طی این سال‌ها در کشور جان خود را به این دلیل از دست داده‌اند، در‌حالی‌که تعداد کل شهدای جنگ تحمیلی 218هزارو857نفر است.
در این میان حوادث ناشی از گودبرداری‌های غیر‌اصولی درصد قابل‌توجهی از کل حوادث کشور را تشکیل می‌دهد. عملیات گودبرداری در زمره عملیات خاکی خطرناک قرار دارد. بر‌اساس آمارهای موجود همه‌ساله در پروژه‌های گودبرداری به‌دلیل عدم‌رعایت اصول ایمنی، انسان‌های زیادی جان خود را از دست داده یا صدمات شدیدی می‌بینند.
امروزه در بیشتر کشورها به‌دلیل اهمیت این موضوع، برای فعالیت‌های مربوط به گودبرداری و رعایت اصول ایمنی، استانداردها و دستورالعمل‌های جداگانه‌ای تهیه شده و مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. در ایران در برخی از مدارک فنی ساختمانی(استانداردها، آیین‌نامه‌ها، مقررات ساختمانی، مشخصات فنی و...) مقررات و ضوابطی برای ایمنی در گودبرداری درج شده است که از آن جمله می‌توان به مواردی هم‌چون ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا(وزارت مسکن و شهرسازی)، آیین‌نامه و مقررات حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی(وزارت کار و امور اجتماعی) و توصیه‌های سازمان آتش‌نشانی تهران اشاره کرد.
آیین‌نامه‌های معتبر گودبرداری که در دنیا مورد‌استناد قرار می‌گیرند، معمولاً عبارتند از آیین‌نامه اشا(آمریکا)، آیین‌نامه اجرای گودبرداری در غرب استرالیا و دستورالعمل اجرایی اداره امنیت و سلامتی کانادا.شهرداری تهران نیز آیین‌نامه مخصوصی را از تیرماه سال1382 به مناطق 22گانه خود ابلاغ کرده که در ادامه اشاره‌ای به آن خواهیم داشت.
آیین‌نامه 5ماده‌ای برای مناطق
پیرو بخش‌نامه‌هایی که به معاونان شهرسازی و معماری مناطق مختلف شهرداری ارسال شده، به‌منظور کاهش حوادث مرتبط با گودبرداری‌های غیر‌اصولی و جلوگیری از ورود خسارت به مالکان و ساکنان ساختمان‌های مجاور املاکی که در حال تخریب، نوسازی و احداث بنا هستند، مراتب ذیل جهت اجرای دقیق ابلاغ شد؛1 - ارایه طرح سازه نگهبان با امضای مهندس محاسب پروژه طبق بخش‌نامه شماره 81008584 /80 مورخ 27مرداد‌ماه81 قبل از صدور پروانه الزامی است و در مورد پروانه‌های صادره قبل از بخش‌نامه فوق، منطقه موظف به دریافت طرح سازه نگهبان به هنگام شروع عملیات ساختمانی بوده است.
تبصره: چون مهندسین محاسب در زمان تهیه نقشه‌های محاسباتی و طرح سازه نگهبان مکلف هستند وضعیت خاک محل و بناهای مجاور را بررسی و در محاسبات لحاظ نمایند، ازاین رو لازم است در نقشه‌های سازه نگهبان نحوه خاک‌برداری و فاصله مناسب از بناهای مجاور جهت خاک‌برداری توسط ماشین‌آلات سنگین نیز مشخص شود.
2 - در زمان ارایه برگه اعلام شروع عملیات ساختمانی توسط مهندس ناظر، برنامه زمان‌بندی مراحل تخریب به‌همراه رونوشت دستورالعمل ایمنی کارگاه که کتباً توسط مهندسین ناظر به مالک اعلام شده، به منطقه ارایه شود.
3 - مالکین املاک با عرض کمتر از 6متر که محصور بین ساختمان‌های مجاور‌ند، مکلف هستند جهت خاک‌برداری فقط از بیل‌مکانیکی استفاده نمایند و در این موارد به لحاظ رعایت موارد ایمنی استفاده از لودر مجاز نیست.
4 - شروع اجرای فونداسیون منوط به رعایت موارد ایمنی، اجرای سازه نگهبان و ارایه گزارش تاییدیه مهندس ناظر مربوط است.5 - در مواردی که عملیات ساختمانی پلاکی منجر به ایجاد خسارت به ساختمان‌های مجاور شده یا می‌شود، مشخصات مهندسین ناظر و مجری پروژه را همراه تصویر گزارش‌های مهندسین جهت بررسی، اقدامات قانونی و برخورد قاطع با مجریان و مهندسین سهل‌انگار احتمالی به امور مهندسین ناظر ارسال دارند.
نحوه عملیات گودبرداری
بعد از پیاده‌کردن نقشه و کنترل آن، در صورت لزوم اقدام به گودبرداری می‌کنند. گودبرداری برای آن قسمت از ساختمان انجام می‌شود که در طبقات پایین‌تر از کف طبیعی زمین ساخته می‌شوند. مانند موتورخانه‌ها، انبارها، پارکینگ‌ها و... در موقع گودبرداری چنان‌چه محل گودبرداری بزرگ نباشد، از وسایل معمولی مانند بیل، کلنگ و چرخ‌دستی استفاده می‌شود.
برای این کار تا عمق معینی که پرتاب خاک با بیل به بیرون امکان‌پذیر است(معمولا تا عمق 2متری) عملیات گودبرداری را انجام می‌دهند و جهت ادامه کار پله‌ای ایجاد کرده و سپس خاک حاصله را از عمق پایین‌تر از پله، روی پله ایجاد‌شده ریخته و از روی پله به خارج منتقل می‌کنند. برای گودبرداری‌های حجیم به لحاظ عملیات خاکی از وسایل مکانیکی استفاده می‌شود.
در این گونه موارد به‌منظور خارج کردن خاک از محل گودبرداری و حمل آن به خارج از کارگاه از سطح شیب‌دار بهره می‌گیرند. سطح شیب‌دار در کنار گود برای عبور کامیون و سایر وسایل نقلیه ایجاد شده که پس از اتمام کار این قسمت توسط کارگران برداشته می‌شود.
عمق گودبرداری
ظاهراً حداکثر عمق مورد‌نیاز برای گودبرداری تا روی پی است، به‌علاوه چند‌سانتی‌متر بیشتر برای فرش کف و عبور لوله‌ها(در‌حدود 20سانتی‌متر که 6سانتی‌متر برای فرش کف و 14 سانتی‌متر برای عبور لوله‌هاست) در این صورت لازم است محل پی‌ها نقطه‌ای یا پی‌های نواری و شتاژها با دست خاک‌برداری کرد.
البته بهتر است گودبرداری را تا زیر سطح پی‌ها ادامه دهیم، زیرا در این صورت برای قالب‌بندی پی‌ها آزادی عمل بیشتری داریم. در نتیجه پی‌ها تمیزتر و درست‌تر اجرا شده و می‌توان خاک حاصل از چاه‌کنی و هم‌چنین نخاله‌های ساختمانی را در فضای ایجاد‌شده بین پی‌ها خالی کرد که این امر از لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است.
جلوگیری از ریزش دیواره‌ها
برای جلوگیری از ریزش دیواره‌های محل گودبرداری به داخل گود، معمولاً دیواره‌های اطراف باید دارای شیب ملایم باشند؛ یعنی با خط قائم زاویه‌ای بسازند. اندازه این زاویه بستگی به نوع خاک محل گودبرداری دارد. هر اندازه خاک محل سست‌تر و ریزشی‌تر باشد، این زاویه بزرگ‌تر می‌شود.
ذکر این نکته لازم است که چون فاصله بین دیوار محل گودبرداری و دیوار ساختمان باید با مصالح ساختمانی از قبیل شفته و بتون پر شود که خود مستلزم هزینه‌هایی است، هر‌چه این زاویه کوچک‌تر باشد از لحاظ اقتصادی هزینه کمتری به عملیات ساخت‌وساز تحمیل می‌شود.
ایجاد دیوارهای مانع
چون ایجاد شیب مورد‌لزوم موجب کار اضافی برای حمل بیشتر خاک به خارج و انتقال مجدد آن بعد از ساختن دیوار مورد لزوم به پشت دیوارمی‌شود، برای جلوگیری از پرداخت هزینه بیشتر و عدم‌انجام کار اضافی در مواقع گودبرداری زمین‌های سست و بعضی اوقات در صورت امکان اقدام به ایجاد دیوارهای مانع از دو نوع چوبی و فلزی می‌نمایند.
هم چنین به هنگام گودبرداری در زمین‌هایی که آب‌های زیرزمینی در سطوح بالا قرار دارد و آب در محل گودبرداری جمع می‌شود، بهتر است حفره کوچکی در وسط گود حفر کرده و آب‌های حاصل را به این قسمت هدایت کنیم. سپس آب‌های جمع‌شده را با توجه به سرعت جمع‌شدن باید با سطل یا پمپ به بیرون منتقل کرد.
همشهری زندگی
