به گزارش همشهری آنلاین، برای بررسی این موضوعات، گفت‌وگویی داشتیم با دکتر منصوری، مشاور ریاست مرکز اسناد انقلاب اسلامی و پژوهشگر ارشد تاریخ معاصر ایران تا با استناد به اسناد تاریخی به شبهات مطرح شده پاسخ دهیم.
چرا انقلاب شد؟
برخی مدعی‌اند که مردم ایران بدون دلیل و صرفاً از سر هیجان انقلاب کردند. آیا واقعاً رژیم پهلوی آن‌قدر بد بود که مردم بخواهند آن را ساقط کنند؟ راه جایگزین دیگری وجود نداشت؟
دکتر منصوری: این پرسش بارها و بارها مطرح شده است. در پاسخ باید بگویم که اگر تنها به اعترافات خود محمدرضا پهلوی مراجعه کنیم، می‌بینیم که حتی او نیز فساد و ظلم رژیمش را انکار نمی‌کرد. در ۱۴ آبان ۵۷ او صراحتاً گفت: "من پیام انقلاب شما را شنیدم، من قول می‌دهم که دیگر حکومت بر مبنای قانون باشد." این جمله به چه معناست؟ به این معناست که تا آن زمان حکومت او غیرقانونی و فاسد بوده است. فساد مالی، سیاسی و اخلاقی حکومت پهلوی غیرقابل انکار است. این رژیم نه‌تنها وابسته به قدرت‌های بیگانه بود، بلکه در داخل نیز ساختاری غیرمردمی داشت. یادداشت‌های اسدالله علم، وزیر دربار شاه، به‌وضوح نشان می‌دهد که آمریکا و انگلیس به‌طور مستقیم بر ایران تسلط داشتند.
اما اگر از اعترافات خود شاه بگذریم، اسناد متعددی در دست است که نشان می‌دهد رژیم پهلوی چه میزان در فساد و استبداد غرق شده بود. نگاهی به کتاب‌های "شیر و عقاب" جیمز بیل یا "شکست شاهانه" ماروین زونیس نشان می‌دهد که چگونه این حکومت با اتکا به قدرت‌های بیگانه، مردم خود را تحت فشار قرار داده بود.
نمی‌توان انقلاب را صرفاً به چند سال منتهی به سال ۵۷ تقلیل داد. ریشه‌های این جنبش به سال‌ها قبل برمی‌گردد. اعتراضات مردمی، مبارزات دانشجویی، تظاهرات گسترده در سراسر کشور و مخالفت روحانیون و علما از سال‌ها قبل آغاز شده بود. حتی در دهه ۴۰، زمانی که شاه با اصلاحات ظاهری آمریکایی تلاش کرد چهره‌ای مدرن از خود به نمایش بگذارد، موج مخالفت‌ها ادامه داشت. انقلاب اسلامی ایران نتیجه سال‌ها سرکوب، بی‌عدالتی و سیاست‌های نادرست اقتصادی و فرهنگی بود که در نهایت مردم را به خیابان‌ها کشاند.
برای درک بهتر، باید نگاهی به ساختار حکومت پهلوی بیندازیم. قدرت در دستان یک شخص متمرکز بود و حتی نزدیک‌ترین افراد به شاه نیز بدون اجازه او قادر به تصمیم‌گیری نبودند. در چنین شرایطی، فساد و استبداد امری اجتناب‌ناپذیر بود. سیستم پلیسی و امنیتی شدیدی بر جامعه حاکم بود و مردم تحت نظر سازمان‌های امنیتی قرار داشتند. ساواک، به‌عنوان نهاد اصلی سرکوب، هرگونه مخالفت را به‌شدت سرکوب می‌کرد. هزاران زندانی سیاسی، اعدام‌ها و شکنجه‌ها تنها گوشه‌ای از اقدامات رژیم برای حفظ سلطه خود بود.
حکومت پهلوی و نقش آمریکا و انگلیس
یکی دیگر از موضوعاتی که همیشه محل بحث است، نقش آمریکا و انگلیس در حکومت پهلوی است. برخی معتقدند که شاه بدون حمایت آن‌ها نمی‌توانست بر مسند قدرت باقی بماند. این موضوع تا چه حد صحت دارد؟
دکتر منصوری: بی‌شک، نقش آمریکا و انگلیس در تثبیت حکومت پهلوی غیرقابل انکار است. از زمان روی کار آمدن رضاخان با حمایت انگلیسی‌ها تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که آمریکایی‌ها در سرنگونی دولت مصدق و بازگرداندن شاه نقش کلیدی داشتند، رد پای قدرت‌های خارجی در سیاست ایران مشهود است.
اسناد متعددی از سازمان سیا منتشر شده که نشان می‌دهد چگونه دولت آمریکا با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری عوامل داخلی، کودتای ۲۸ مرداد را به سرانجام رساند. بعد از آن، رژیم پهلوی عملاً به یکی از پایگاه‌های اصلی سیاست خارجی آمریکا در منطقه تبدیل شد. در حقیقت، بسیاری از تصمیمات کلان کشور نه توسط شاه، بلکه با هماهنگی مشاوران و سیاستمداران آمریکایی اتخاذ می‌شد.
حتی در ساختار ارتش و اقتصاد نیز وابستگی رژیم پهلوی به غرب آشکار بود. ارتش شاهنشاهی ایران با حمایت و تجهیزات آمریکایی شکل گرفته بود و نیروی نظامی بدون اجازه واشنگتن قادر به تصمیم‌گیری مستقل نبود. در حوزه اقتصادی نیز، سیاست‌های اقتصادی کشور با توصیه‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول تنظیم می‌شد که اغلب با منافع داخلی کشور همخوانی نداشت.
چرا جمهوری اسلامی با آمریکا رابطه ندارد؟
برخی می‌گویند که اگر ایران مثل زمان شاه با آمریکا دوست شود، مشکلات اقتصادی برطرف می‌شود. آیا این نظر منطقی است؟
دکتر منصوری: این یک تصور ساده‌انگارانه است. مشکل اینجاست که آمریکا در طول تاریخ نشان داده که حتی به نزدیک‌ترین متحدان خود نیز وفادار نیست. نمونه‌اش همین شاه که تا آخرین لحظه تصور می‌کرد آمریکا از او حمایت خواهد کرد، اما نهایتاً او را رها کردند.
آمریکا در سال‌های اخیر بارها نشان داده که به تعهدات خود پایبند نیست. از برجام گرفته تا توافق الجزایر، در همه موارد توافقاتی را امضا کرده و سپس آن‌ها را نقض کرده است. بنابراین، سؤال اصلی این است که چه تضمینی وجود دارد که اگر امروز با آمریکا مذاکره کنیم، فردا دوباره توافق را زیر پا نگذارند؟
برخی از نسل جوان امروزی می‌پرسند که انقلاب چه دستاوردی داشته است. پاسخ شما چیست؟
دکتر منصوری: کافی است که فقط برخی آمارهای قبل و بعد از انقلاب را بررسی کنیم:
• نرخ باسوادی از ۳۷ درصد در سال ۵۷ به بالای ۹۰ درصد رسیده است.
• زیرساخت‌های علمی و صنعتی ایران رشد چشمگیری داشته‌اند.
• کشور در حوزه دفاعی و نظامی به یکی از قدرت‌های برتر منطقه تبدیل شده است.
• استقلال سیاسی ایران در سطح بین‌المللی، بی‌نظیر است.
اگر کسی می‌خواهد دستاوردهای انقلاب را ببیند، کافی است نگاهی به پیشرفت‌های علمی، پزشکی، صنعتی و حتی نظامی بیندازد. امروز ایران یکی از معدود کشورهایی است که بدون اتکا به قدرت‌های خارجی، توانایی تولید بسیاری از فناوری‌های پیشرفته را دارد.
نظر شما