آخر سر تسلیم شد، ولی وقتی با شرمندگی خواسته مادربزرگ را به پزشک گفت، آقای دکتر لبخندی زد و جوابش را فقط با این جمله داد: «چیز دیگری احتیاج ندارید برایتان بنویسم؟!»
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، کشور ما به لحاظ مصرف دارو، جزء 20 کشور نخست دنیاست و در آسیا بعد از چین مقام دوم را دارد. بعضی‌ها البته معتقدند این آمار دقیق نیست و ما در این زمینه هم در دنیا رتبه اول را کسب کرده‌ایم.
چنان‌که به گفته دکتر منتصری معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، ایران بالاترین رتبه مصرف سرانه دارو در جهان را دارد. آمار رسمی وزارت بهداشت می‌گوید در 8 سال گذشته، متوسط تعداد داروهای تجویز شده در هر نسخه، بیش از چهار قلم بوده است که در حال حاضر متوسط کشوری آن به 6/3 قلم رسیده است. این در حالی است که میانگین جهانی در این زمینه کمتر از دو قلم در هر نسخه است.
هفته گذشته هم دکتر رسول دیناروند، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که فرایند تجویز و مصرف دارو در کشور غیرمنطقی است، از اجرای برنامه کنترل نسخ به‌صورت جدی در سال جاری خبر داد.
او البته درباره میزان مصرف دارو در کشور در مقایسه با سایر کشورها اظهار داشت: بی‌رویه و بالاتر دانستن آمار مصرف دارو در ایران نسبت به سایر کشورها درست نیست.
وی غیرمنطقی بودن مصرف دارو در کشور را از مشکلات موجود دانست و تصریح کرد: مسائل مختلفی در این زمینه قابل بررسی است که عدم رعایت ضوابط علمی و تحویل داروی بدون نسخه از سوی برخی داروخانه‌ها و بالا بودن قلم‌های دارویی در نسخه‌های تجویزی از سوی پزشکان از مهمترین آنهاست و نشان‌دهنده غیرمنطقی بودن فرآیند تجویز و مصرف دارو در کشور است.
دیناروند با اشاره به برنامه وزارت بهداشت برای اصلاح فرهنگ تجویز و مصرف دارو، گفت: همه گروهها در این مساله دخالت داشته و باید در امر درمان برای این گروهها برنامه خاصی تنظیم شود. ما نمی‌توانیم در این موضوع یک قشر خاص را هدف قرار دهیم، چرا که همه افراد دست‌اندرکار از پزشکانی که دارو را تجویز می‌کنند تا داروسازان و عرضه‌کنندگان آن در این زمینه مسئول هستند.
بی‌فرهنگی دارویی
به اعتقاد اکثر کارشناسان، ناآگاهی جامعه و فرهنگ و باورهای غلط رایج در میان مردم، دلیل افزایش تجویز و مصرف دارو نسبت به استانداردهای جهانی است.
دکتر منتصری با تاکید بر این مطلب تصریح می‌کند: تصور عامه مردم ایران این است که پزشک خوب داروهای بیشتر و متنوعی را تجویز می‌کند. در حالی که با مصرف هرچه بیشتر دارو سیستم سلامت کشور رو به بهبودی نرفته بلکه بیماریها را افزایش می‌دهد.
وی با بیان این‌که فرهنگ مصرف دارو در کشور نداریم، خاطرنشان می‌کند: مردم فراموش می‌کنند که هر دارویی که مصرف می‌کنیم به داروی دیگری نیاز دارد که عوارض آن را از بین ببرد. اما اگر بپذیریم که علت درخواست دارو از سوی بیماران ناآگاهی آنها و باورهای غلط رایج میان مردم است، این سؤال مطرح می‌شود که چرا پزشکان آگاه به این درخواست نابه‌جا پاسخ مثبت می‌دهند؟
تنها یک پاسخ وجود دارد: برخی پزشکان به منظور نگهداری بیماران خود و جلوگیری از مراجعه آنها به پزشک دیگر، مطابق میل بیمار رفتار می‌کنند و داروهایی که مورد نیاز بیمار نیست را بنا به تقاضای فرد بیمار برایش تجویز می‌کنند. این را هم البته می‌شود به مشکلات اقتصادی پزشکان و هزار و یک علت دیگر ربط داد.
15 درصد خودسرانه
بر اساس تحقیقات انجام شده، ایرانی‌ها 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور را به صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف می‌کنند. این را دکتر سعید واقفی، دبیر انجمن داروسازان کشور می‌گوید. به گفته او، مسکن‌ها بیشترین داروهایی هستند که مردم به صورت خودسرانه مصرف می‌کنند.
دکتر واقفی ادامه می‌دهد: علاوه بر مسکن‌ها، قطره‌های چشمی و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز بیشترین میزان مصرف خودسرانه را دارند. البته آنتی‌بیوتیک‌ها به علت نوع تاثیر دارویی، بدترین داروهایی هستند که به این شیوه مصرف می‌‌شوند، چراکه در صورت عدم نیاز بدن این دارو مانند سم عمل می‌کند و میکروب‌های بدن را نسبت به داروها مقاوم می‌کند و در صورت ایجاد عفونت در بدن دیگر آنتی‌بیوتیک در درمان بیماری موثر نخواهد بود.
این در حالی است که بسیاری از مردم آنتی‌بیوتیک‌ها را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند و این مساله باعث شده که آنتی‌بیوتیک‌ها از پرمصرف‌ترین اقلام دارویی در کشور باشند.
تزریق بی‌رویه!
معمولاً یکی از دغدغه‌های والدین تفهیم این نکته به بچه‌هاست که آمپول زدن ترس ندارد. اما بعضی‌ها این توصیه را در دوران بزرگسالی خود خیلی جدی می‌گیرند و اصرار زیادی دارند تا شجاعت خود را به رخ همه بکشند و نتیجه این عمل این است که مصرف سرانه داروهای تزریقی ما در سال چهار برابر میانگین جهانی است. البته بنا بر اعلام معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت، اکثر این داروها ویتامین هستند و ارزش درمانی ندارند.
این در حالی است که تزریق، به‌تنهایی و جدای از عوارض دارو خطرآفرین است. آبسه، عفونت و ابتلا به بیماری‌های ویروسی و میکروبی از عوارض تزریق هستند. از سوی دیگر در میان مردم این تصور رایج وجود دارد که فرآورده‌های تزریقی به‌مراتب بهتر از داروهای خوراکی هستند، اما متخصصان با این نظر مخالفند و از تزریق به عنوان یک روش تهاجمی با خطر فوق‌العاده بالا نام می‌برند که در سیستم درمان سرپایی ضرورتی ندارد و این روش را مخصوص درمان‌های اورژانس می‌دانند.
مصرف دارو را منطقی می‌کنیم
هفته گذشته، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت از اجرای برنامه کنترل نسخ در سال جاری خبر داد.
دکتر رسول دیناروند اطلاع‌رسانی به پزشکان و داروسازان، ابلاغ بخشنامه‌ها و ضوابطی که وظایف قانونی را به پزشکان و داروسازان گوشزد می‌کند و اطلاع‌رسانی به مردم را از جمله اقدامات انجام گرفته در این راستا اعلام کرده و گفت: در هشت سال گذشته آمار تعداد اقلام دارو در هر نسخه بیش از چهار قلم در هر نسخه بود که خوشبختانه در حال حاضر متوسط کشوری آن به 6/3 قلم رسیده است. هرچند هنوز با میانگین نرم جهانی 2/1 قلم در هر نسخه فاصله داریم.
در حالی که بسیاری از مصرف کنندگان از قیمت بالای دارو در ایران شاکی هستند، برخی کارشناسان مصرف بی‌رویه دارو در کشور را به قیمت پایین دارو در ایران مربوط می‌دانند و واقعی شدن قیمت داروها به همراه تقویت بیمه‌ها برای حمایت از اقشار کم‌درآمد را از راه‌های حل مشکل مصرف بالای دارو در کشور به‌شمار می‌آورند.
هرچند دکتر دیناروند در این میان به نکته جالبی اشاره کرد: در ایران با وجود بالا بودن تعداد اقلام دارو در هر نسخه، تعداد مراجعه مردم به پزشک کمتر است و این امکان وجود دارد که یک بیمار در مراجعه به پزشک چند مشکل را داشته باشد که خود به خود باعث بالا رفتن تعداد اقلام دارویی می‌شود.
در هر حال به اتفاق، نظر کارشناسان این است که برای بهبود وضعیت تجویز و مصرف بیش از حد دارو، جامعه ما بیش از هر چیزی نیاز به فرهنگ‌سازی جدی در این زمینه دارد. هرچند برگزاری سمینارها و دوره‌های بازآموزی برای پزشکان و همچنین نظارت کافی بر نحوه تجویز دارو از سوی مراجع ذی‌ربط، از دیگر مواردی است که می‌تواند تجویز بی‌رویه دارو را کاهش دهد.
