وقتی حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در سال 2002 قدرت را در ترکیه به دست گرفت، وعده داد که این کشور روابط تاریخی، فرهنگی و مذهبی خود را با دیگر کشورهای اسلامی رها نخواهد کرد.
در جریان حملات اسرائیل به نوار غزه این حزب به وعده‌اش عمل کرد. دولت ترکیه و حزب عدالت و توسعه در آن زمان برای نشان دادن نارضایتی خود از عملیات ارتش اسرائیل شک نکردند و اردوغان انتقاد صریح خود را به خاطر هدف قرار دادن غیرنظامیان در نوار غزه از سوی رژیم صهیونیستی در اجلاس داووس اعلام کرد. چندی پیش دولت ترکیه بار دیگر وفاداری خود را نسبت به این موضوع نشان داد و از شرکت جنگنده‌های اسرائیل در یک رزمایش هوایی مشترک در خاک این کشور جلوگیری کرد.
رزمایش عقاب آناتولی از سال 2001 براساس توافقنامه نظامی ترکیه و اسرائیل در سال 1996 برگزار می‌شود. این تمرین نظامی معمولا با شرکت نیروهای نظامی ترکیه، آمریکا و رژیم صهیونیستی پیش از این برگزار می‌شد و اسرائیل در آن فرصتی مناسب برای استفاده از یک فضای هوایی گسترده داشت.
اقدام دولت ترکیه در این زمینه باعث خشم مقام‌های اسرائیل شد و مقام‌های این رژیم را درباره آینده روابط با ترکیه به‌عنوان یک متحد سابق این رژیم نگران کرد. شاید بتوان به راحتی این نگرانی را در سخنرانی نتانیاهو بعد از لغو رزمایش عقاب آناتولی پیدا کرد؛«ترکیه در حال طی چه مسیری در سیاست خود است؟»
بسیاری اعتقاد دارند واکنش‌های اخیر مقام‌های ترکیه در مقابل اسرائیل بخشی از طرح این کشور برای مطرح شدن به‌عنوان یک کشور پیشرو در جهان اسلام است. در حقیقت سیاست جدید ترکیه تلاش دوباره این کشور برای احیای دوباره روابط با کشورهای عربی و اسلامی است.
احیای یک کشور اسلامی
این نخستین بار نیست که ترکیه تلاش می‌کند نقش خود را در میان کشورهای اسلامی پررنگ کند اما پیش از این معمولا این تلاش در مقابل درخواست‌ها برای پیوستن به اتحادیه اروپا بی‌نتیجه مانده بود.
این بار اما دولت ترکیه فهمیده است که مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا بسیار سخت و با مخالفت‌های کشورهای اروپایی دیگر مواجه است. به همین خاطر ترکیه اکنون سیاست راهبردی محبوبیت در میان کشورهای اسلامی را به جای انتظار نامحدود برای پیوستن به اتحادیه اروپا انتخاب کرده است.
دولت ترکیه علاوه بر این اکنون اعتقاد دارد که کشوری متعلق به جهان اسلام و خاورمیانه است. هدف سیاست جدید ترکیه قرار دادن آنکارا در مرکزیت سیاست خاورمیانه است تا بتواند قدرت و تاثیر گذشته خود را در منطقه به دست بیاورد و بتواند آن طور که وزیر امور خارجه این کشور اعلام کرده است امپراتوری جدید عثمانی را بار دیگر برپا کند.
این مسئله یک رویکرد مردمی در جامعه ترکیه هم به حساب می‌آید. اردوغان در زمان لغو رزمایش عقاب آناتولی اعلام کرد که تصمیم برای این مسئله در سایه افکار عمومی ترکیه صورت گرفته است.
وی در این باره گفت: هر کسی در دنیای سیاست قدرت را از افکار عمومی می‌گیرد. من می‌خواهم که مردم بدانند که ترکیه کشوری قدرتمند است و تصمیم‌هایش را خودش می‌گیرد. اردوغان تاکید کرد: ما از هیچ‌کسی دستور نمی‌گیریم.
اردوغان باور دارد که مردم ترکیه از هدف‌های او برای ایفای نقش این کشور به‌عنوان یک اهرم قدرت در روابط اسرائیل، غرب و جهان اسلام حمایت می‌کنند. اکنون اگر در شهرهای ترکیه قدم بزنید و روزنامه‌های این کشور را بخوانید به راحتی متوجه می‌شوید که افکار عمومی طرفدار رویکرد جدید ترکیه در قبال اسرائیل است.
هر چند در این میان حرکات دولت افراط‌گرای رژیم صهیونیستی به ریاست بنیامین نتانیاهو و مواضع تند آویگدور لیبرمن، وزیر امور خارجه این رژیم کار اردوغان را برای واکنش در مقابل این رژیم راحت‌تر کرده است.
جهت‌گیری سیاسی جدید
دولت اردوغان از زمانی که قدرت را در ترکیه به دست گرفت در تلاش است تا نشان بدهد که اسرائیل دیگر یک قدرت یکه تاز در منطقه به حساب نمی‌آید. در اواخرسال 2008 دکترین عثمانی جدید ترکیه پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرد؛
زمانی که اسرائیل حمله به نوار غزه را شروع و اردوغان به‌طور قاطع اقدامات این رژیم را محکوم کرد.اردوغان در آن زمان به تاریخ روابط ترک‌ها و یهودیان اشاره کرد و گفت: ما به‌عنوان فرزندان عثمانی صحبت می‌کنیم؛ کسانی که میزبان شما(یهودیان) زمانی که از اروپا رانده شدید به‌عنوان مهمان در این سرزمین(ترکیه) بودند.
این اشاره تاریخی، مسائل مهمی را به یاد صهیونیست‌ها می‌اندازد؛زمانی که عبدالحمید دوم، امپراتور عثمانی پیشنهاد تئودور هرزل، رهبر صهیونیست‌ها را برای واگذاری بیت المقدس به آنها در مقابل پول و هدایای شخصی برای خودش رد کرد.
سخن اردوغان پیام تاریخی واضحی دارد: سیاست ترکیه درباره مسائل خاورمیانه دیگر براساس اقتضاهای سیاسی نیست بلکه این ارزش‌ها و اصول هستند که به سیاست‌های این کشور جهت می‌دهند. بسیاری اعتقاد دارند که جهت‌گیری جدید ترکیه در مسائل خاورمیانه موازنه حساس قدرت در این منطقه را به هم خواهد زد.
اسرائیل همواره از اتهام نسل‌کشی ارمنستان در مسائل بین‌المللی به‌عنوان اهرم قدرتی در مقابل ترکیه استفاده کرده است. این رژیم همواره در سال‌های گذشته تلاش کرده است با دفاع از ترکیه در این زمینه این کشور را در روابط بین‌المللی نیازمند به‌خود نشان دهد.
ترکیه اما به تازگی یک توافق صلح تاریخی را با ارمنستان امضا کرده است که براساس آن 2 کشور متعهد به بهبود روابط و بازگشایی مرزهای مشترک پس از یک قرن اختلاف شده‌اند. این در حالی است که آمریکا و رژیم صهیونیستی هنوز هم برای مذاکرات غیرمستقیم اسرائیل با سوریه نیازمند ترکیه هستند؛
مسئله‌ای که آمریکا آن را اقدامی بسیار مهم برای از سرگیری مذاکرات صلح خاورمیانه می‌داند. ترکیه علاوه بر این در عراق هم توانسته است با تمامی گروه‌ها روابط خوبی داشته باشد که اوج این سیاست موفق را سفر مقتدی صدر در ماه می سال‌جاری به آنکارا نشان داد.دولت ترکیه اکنون فهمیده است که آینده این کشور تنها در اتحادیه اروپا خلاصه نمی‌شود و بخش مهمی از آن را روابط با کشورهای عربی، اسلامی و همسایه‌های قفقاز تشکیل می‌دهد.
دولت اردوغان می‌خواهد ترکیه اکنون به جای رؤیاپردازی صرف درباره اروپا، قدرت مؤثری در منطقه باشد و نقش مهمی را در مسائل خاورمیانه ایفا کند؛ این رؤیای ترکیه برای یک عثمانی جدید است.
الجزیره، 26 اکتبر
ترجمه: محمد کرباسی
