بهایی که با پول و اعتبار و مقام تسویه نمی‌شود و تنها جان را می‌ستاند. تلخی‌ها‌ی این گزارش را به آگاه‌سازی در مقابل خطرات ناشی از پدیده وارونگی هوا بپذیرید و چند‌ماه آینده سال را کمتر دست به فرمان شوید.
بعد از 3، 4ماه گرمای نفس‌گیر و عرق ریختن زیر آفتاب سوزان تابستان داغ88، بالاخره تغییر و تحولاتی در دمای هوا اتفاق افتاد و نفس گرما بند آمد. قطعا خنکای هوا و نم‌نم باران باید اتفاق خوشایندی باشد، اما هنوز چند‌روزی از کاهش دمای هوای پایتخت نگذشته بود که طبق معمول هر سال پدیده کشنده‌ای به‌‌همراه این تغییر دما دامان تهرانی‌ها را گرفت.
اشتباه نکنید! منظورمان آنفلوآنزای نوع‌آ و سیل و زلزله و جنگ و این قبیل خطرات و حوادث نیستند. اتفاقی که از آن صحبت می‌کنیم با سوزش گلو، سرازیر شدن اشک از چشمان، سردردهای سنگین و احساس خستگی و نامتعادل شدن عصبی شروع و با مرگ 10هزار شهروند تهرانی در سال تمام می‌شود.
اتفاقی که حاصل بی‌دقتی خود ما و بی‌توجهی مسئولان است و پس از سال‌های سال هیچ قدمی برای رفع‌و‌رجوع آن برداشته نشده. وارونگی هوا یا اینورژن پدیده‌ای است که هر سال در کلان‌شهر تهران تکرار می‌شود و قربانیان خود را با درد و رنج بیماری و تنگی نفس از میان ما می‌برد و ما هیچ راه فراری از این خطر نداریم. امسال نیز این واقعه از میانه مهرماه آغاز شده و با کاهش دما به نقطه اوج خود
می‌رسد.
وارونگی هوا چیست؟
کاهش جابه‌جایی هوا، صعود هوای سرد، گرم‌شدن سطح زمین و لایه‌های بالایی جو، پدیده‌ای به نام اینورژن یا وارونگی هوا را ایجاد می‌کند. وارونگی هوا، مهم‌ترین و خطرناک‌ترین فاکتور جوی در آلودگی هوای یک ناحیه است، زیرا در حالت عادی که درجه حرارت جوی مجاور زمین برحسب ارتفاع کاهش می‌یابد، وجود حرارت بیشتر و هوای سبک‌تر در ارتفاع پایین و حرارت کمتر و هوای سنگین‌تر در طبقات بالا باعث می‌شود که هوای سبک از طبقات پایین به طرف بالا صعود کرده، عوامل آلوده‌کننده را با خود به طبقات فوقانی ببرد.
به این طریق عوامل آلوده‌کننده در فضا پراکنده شده و یک تهویه طبیعی انجام می‌شود، ولی وقوع پدیده وارونگی دما باعث پایداری هوا شده و موجب می‌شود توده هوا همراه با تمام ناخالصی‌ها و عوامل آلوده‌کننده آن در زیر سطح وارونگی دما محبوس شود. در چنین شرایطی میزان اکسیژن هوا به علت مصرف تدریجی آن کاهش و میزان آلوده‌کننده‌های هوا به علت تولید تدریجی آن‌ها افزایش می‌یابد.[باز هم پاییز، باز هم وارونگی دما]
به‌این‌ترتیب هوای منطقه به‌شدت آلوده می‌شود. این وضعیت تا زمانی که وارونگی دما محو نشود، ادامه می‌یابد و اگر مدت وقوع آن با ارتفاع کم، طولانی شود و با بالا رفتن میزان رطوبت نسبی هوا، به حد اشباع برسد، پدیده خطرناکی با نام «ابر مسموم» پدیدار خواهد‌شد.
حذف آلایندههای هوا، تنها راه‌حل
بهترین راهکار برای مقابله با وارونگی هوا، کاهش میزان تولید آلایندههای هواست. ترافیک سنگین در معابر و خیابان‌های شهر، عامل کاهش سرعت و در نتیجه احتراق ناقص سوخت است. خروج صنایع و مشاغل مزاحم، کاهش و کنترل جمعیت شهر و ایجاد مراکز جدید برای خدمات‌رسانی مناسب هر منطقه و هم‌چنین افزایش ناوگان حمل‌و‌نقل سبز، معاینه‌فنی خودروها و اصلاح کیفیت سوخت از عوامل کاهش اثرات مخرب وارونگی هواست.
از سویی در برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران، 7اقدام تعریف و در دستور‌کار دولت قرار گرفته است. تولید خودروهای استاندارد، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، افزایش ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت، معاینه‌فنی خودروها، مدیریت ترافیک و آموزش، محورهای برنامه جامع کاهش آلودگی هوای تهران عنوان می‌شود، اما علاوه‌بر این با فاصله استاندارد خودروهای ایرانی با استانداردهای جهانی، اقدام جدی برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده صورت نگرفته است.
در خصوص بهبود کیفیت سوخت نیز هم‌اکنون 8برابر از کیفیت جهانی عقب‌تر بوده و هر یک خودرو در تهران 20برابر بیشتر از یک‌خودرو در کشورهای پیشرفته ایجاد آلودگی می‌کند. مهم‌تر این‌که به دلیل عدم‌آمادگی شبکه حمل‌و‌نقل عمومی از 12میلیون سفر روزانه در شهرتهران، تنها 34درصد از مسافران با وسایل نقلیه عمومی هم‌چون مترو، اتوبوس، تاکسی و ون تردد می‌کنند.
تهران در حصار کوه و دود
تهران، شهری که طبق اعلام سازمان ملل،از حیث کیفیت هوا به‌عنوان شهری خطرناک معرفی شده، در بیش از دو‌سوم روزهای سال با پدیده وارونگی جوی مواجه است و این حالت بیشتر در پاییز و زمستان روی می‌دهد. طبق آمار، بیشترین میزان ارتفاع وارونگی دما در فصل پاییز 419متر در فصل زمستان 404متر، در بهار 354متر و در تابستان 384متر بوده است.
قرار گرفتن کلان‌شهر تهران در ارتفاع حدود یک‌هزار‌و200متر از سطح دریا و از سویی محاصره قله دماوند با ارتفاع 5هزارو628متر از شمال و قله توچال با ارتفاع 3هزارو933متر ارتفاع در شمال‌غربی، کوه‌های جنوب و جنوب‌شرقی با ارتفاع 2هزار متر و هم‌چنین تفاوت 400متری مرکز تهران با ناحیه شمیرانات باعث شده تا جابه‌جایی هوا در ارتفاعات پایین به‌سختی صورت بگیرد.
از طرفی بد نیست بدانید که ارتفاع جنوب، شرق و غرب تهران نیز نسبت‌‌به مرکز بیشتر است. حال در چنین شهری که راه نفس ندارد، 3و‌نیم‌میلیون خودرو و بیش از 4میلیون موتورسیکلت تردد می‌کند.
این در‌حالی است که طبق تحقیقات انجام‌شده، خودروهای تولیدی قبل از سال80 فاقد استاندارد زیست‌محیطی هستند و 20برابر خودروهای استاندارد منواکسید کربن تولید می‌کنند. بنابراین با احتساب یک‌میلیون و 800هزار خودروی استاندارد، 41میلیون خودروی دیگر در تهران تولید آلودگی می‌کنند. برخی کارشناسان می‌گویند، خودروها و کارخانجات صنعتی حاشیه تهران عامل ۸۰درصد آلودگی این شهر هستند.
باز هم وضعیت اضطراری
پایان این داستان تکراری هم رسیدن به شرایط اضطرار و تعطیلی مدارس و بعضی اوقات ادارات و سازمان‌هاست. گذشتن از شاخص‌های استاندارد و قرار گرفتن در وضعیت خطرناک، مسئولان را ناچار به هشدار و اعلام وضعیت اضطرار می‌کند. امری که مشاور شهردار تهران در امور محیط‌زیست پیش‌بینی آن را با افزایش 30درصدی آلودگی هوا در نیمه مهرماه کرده بود.
محمدهادی حیدرزاده با اشاره به وضعیت جوی این روزهای تهران اعلام کرده، در صورتی که وارد شرایط اضطرار شویم، طبق آیین‌نامه آلودگی، مدارس و مراکز آموزشی باید تعطیل شوند. او معتقد است: «ترافیک، وارونگی دما در فصل پاییز و کاهش طول روز باعث می‌شود طول مدت سفر در یک مقطع زمانی بیشتر شود و همین عوامل سبب افزایش آلودگی می‌شود.
با وارونگی هوا در این مدت به یک‌باره برروی نمودار با یک‌جهش جدی در افزایش آلودگی هوا روبه‌رو می‌شویم». البته مهندس‌حیدرزاده اظهار امیدواری کرده که پدیده دیگر آلودگی هوا به نام «ریز‌دانه‌های عربی» را نداشته باشیم، چرا‌که وضعیت بدتر از این هم می‌شود.
وجود این ریز‌گردهای عربی بستگی به جهت وزش باد دارد. توسعه حمل‌و‌نقل عمومی و افزایش مراکز معاینه‌فنی، از جمله اقدامات شهرداری برای کنترل آلودگی هواست، اما راه‌حل کلیدی کاهش آلودگی هوا کاهش سفرهای درون‌شهری است. به گفته حیدرزاده، 80درصد آلودگی هوا ناشی از منابع آلاینده متحرک است.
همشهری مسافر
