گسترش معابر شهری و بزرگراه‌سازی در دهه‌های 70و80 میلادی نهضتی بزرگ در میان شهرهای بزرگ به‌وجود آورد اما با گسترش شهرها و ازدحام خودروها خیلی زود بزرگراه‌ها در شهرها به شاهراه‌هایی بدل شدند که مملو از خودروها بودند. از ابتدای دهه 90 مسئولان شهرها به‌تدریج به فکر گسترش حمل‌ونقل عمومی در شهرهای بزرگ افتادند.
تلاش متفکران عرصه شهرنشینی بر این بود تا حمل‌ونقل را از حوزه عمومی شهر خارج کنند. اما بزرگراه‌ها و معابر گسترده شهری که هر روز عرصه‌ای از شهر را به‌خود می‌گرفت این امکان را از آنان ربود. بنابراین خیلی زود آنان به این نتیجه رسیدند که هم برای ایجاد معابری جدید و هم بازگرداندن روح زندگی به شهر، بخش عمده‌ای از حمل‌ونقل درون‌شهری را به زیر زمین منتقل کنند. مترو بزرگ‌ترین مصداق این نظر بود اما تونل‌های بزرگ شهری به‌تدریج با تکیه بر این نظریه در شهرهای بزرگ جهان گسترش یافت و به رؤیای شهرسازان تحقق بخشید که حمل‌ونقل باید به زیر پوست شهر منتقل شود.
تونل توحید بعد از تونل رسالت دومین اقدام مدیران شهری برای تحقق این نظریه است؛ اینکه فضای بیرونی شهر در اختیار زندگی شهروندان قرار گیرد و بخشی از حمل‌ونقل به زیر زمین برده شود. اگرچه این تلاش‌ها با احداث تونل‌هایی مانند امیرکبیر، نیایش- صدر و حتی امام علی(ع) در آینده رنگی جدی به‌خود می‌گیرد اما تونل توحید شاید نقطه عطف تلاش مدیران شهری برای بردن خودروها به زیر عرصه شهری است. در این ارتباط،گفت‌وگویی را با پروفسور واگنر ترتیب داده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد:
- تونل توحید در مقایسه با تونل‌های پیشرفته اروپایی در چه سطحی قرار دارد؟
به‌دلیل واقع شدن این منطقه در قلب شهر تهران، تونل توحید دارای جایگاه استراتژیک و مهمی است و به حق می‌توان گفت که این سازه موجب خلاصی شهروندان از فشار ترافیک فشرده در پایتخت ایران خواهد شد.
وقتی درصدد مقایسه تونل توحید با تونل‌های مشابه در مناطق شهری اروپا مثل پاریس، مادرید و وین برمی‌آییم، می‌توانیم مدعی شویم که تونل توحید در زمره تونل‌های زیرزمینی پیشرو و برتر شهری دنیاست و به راستی می‌توان آن را نقطه عطفی در تاریخ تونل‌سازی مدرن به حساب آورد.
از نظر فنی سازه تونل طوری طراحی شده است که بسیار ایمن است. از نظر مهندسی به لحاظ برخورداری تونل از سیستم تهویه مناسب، دارا بودن 3 لاین مجزا و یک لاین اورژانس، در هر جهت شرایط ایمن و آسانی برای استفاده‌کنندگان تونل از شمال به جنوب و از جنوب به شمال فراهم شده است.
- سرعت احداث تونل توحید را چگونه ارزیابی می‌کنید و آیا می‌توان محدوده زمان شروع و خاتمه طرح را به‌عنوان یک رکورد در مقوله تونل‌سازی به حساب آورد؟
از آنجایی که هر تونل تحت شرایط خاص خود از لحاظ ژئومتری، ژئولوژی و ژئومکانیک ساخته می‌شود، باید تونل‌ها را نسبت به وضعیتی که در منطقه احداث دارند، سنجید. البته طی چندین دهه تاریخ طولانی تونل‌سازی، رکوردهای متعددی به ثبت رسیده است و پس از پایان ساخت هر تونل رکورد زمانی آن به ثبت می‌رسد که موسوم به record tunnels است اما در یک نگاه کلی می‌توان گفت تونل توحید یکی از رکوردداران مبحث تونل‌سازی در دنیا خواهد بود.
- با توجه به سست بودن خاک محدوده، ایمنی تونل و سیستم به کار گرفته شده برای نگهداری سازه را مناسب می‌دانید؟
پس از بازدیدهای مکرر از محل احداث تونل توحید در مراحل مختلف حفاری و نصب حائل برای حمایت از خاک سست باید بگویم ساخت تونل توحید تحت اصول پذیرفته‌شده کنوانسیون روش‌های تونل‌سازی ساخته شده و مورد تایید انجمن بین‌المللی تونل‌سازی (ITA) است. با درنظر گرفتن این ملاحظات، تونل توحید هم در مرحله ساخت و هم به هنگام بهره‌برداری امن و ایمن است.
- با توجه به اینکه امور فنی تونل تماما توسط مهندسان و کارشناسان ایرانی انجام پذیرفته، سطح دانش و ظرفیت‌های مهندسی ایرانیان در تونل‌سازی را چگونه دیده‌اید؟
پیچیدگی خاصی در مدیریت فنی احداث تونل وجود دارد زیرا از طرفی ماهیت مهندسی تونل و از طرف دیگر نوع مهندسی ژئوتکنیکی، چنین شرایطی را ایجاب می‌کند. مدیران تونل‌سازی باید در شناخت رفتار زمین در هنگام حفاری و حائل‌گذاری به‌ویژه در خاک‌های سست در محیط شهری تبحر داشته باشند.
احداث تونل توحید برای مهندسان ایرانی یک چالش به حساب می‌آمد اما آنها بالاخره توانستند با اتکا به دانش فنی و ظرفیت‌های مهندسی متخصصان خود بر آن چالش فائق آیند و از این نظر باید به آنها تبریک گفت.
- مخارج و هزینه‌های تونل‌های این چنینی در اروپا و جهان چگونه است و منابع مالی معمولا از کجا تامین می‌شود؟
هزینه کارهای عمرانی در کشورهای مختلف اروپا از کشوری به کشور دیگر اندکی متفاوت است. طی بحران‌های اخیر اقتصادی (سال‌های2008 و 2009) اغلب کشورهای آسیب‌دیده از رکود سعی کردند به جای کاهش هزینه‌های سازندگی، بودجه کارهای عمرانی را به سمت زیرساخت‌ها سوق دهند. بودجه این سرمایه‌گذاری‌ها به‌صورت عام، در سازه‌های زیرزمینی به‌طور اخص از محل وام‌های دولت به سرمایه‌گذاری‌های مستقیم دولت به انجام می‌رسد.
- آیا مشابه تونل توحید در کشورهای دیگر را بازدید کرده‌اید؟
با درنظر گرفتن اندازه شهر تهران و در مقایسه با شهرهای دیگر در سایر نقاط جهان، باید به این نتیجه رسید که اغلب تونل‌های جاده‌ای بخشی از حلقه جاده‌ای داخلی یا بیرونی شهر به حساب می‌آیند.
تونل‌های جاده‌ای شهری که من آنها را بازدید کرده‌ام و مشابه تونل توحید بوده‌اند، در شهرهای پکن، مسکو، سائوپائولو، مادرید، وین، پاریس، مونیخ و... واقع شده‌اند.
- نقش تونل توحید در بهبود وضعیت ترددهای درون‌شهری و روان‌شدن حرکت شریان‌های شهری چیست؟ تونل توحید نسبت به پل چه مزایا و معایبی دارد و آیا در محدوده مورد نظر احداث تونل توجیه بهتری نسبت به احداث پل داشته است؟
استفاده از حلقه‌های جاده‌ای شهری راه حل مناسبی برای خلاصی از شرایط ناهنجار و فشار ترافیکی است، به‌ویژه در مکان‌هایی که بتوان خط ارتباطی بین مبدأ و مقصد احداث کرد اما تصمیم بر سر اینکه در یک منطقه شهری تونل یا پل احداث شود، به شرایط خاص پروژه بستگی دارد. پل‌های درون‌شهری، سازه‌هایی سنگین، پرسروصدا و آلاینده محیط‌زیست هستند درصورتی که تونل‌ها دید برونی ندارند و در دید نیستند.
اصولا سرمایه‌گذاری در تونل و سرمایه‌گذاری در پل با هم قابل قیاس نیستند. احداث تونل هرگز صرف هزینه به حساب نمی‌آید بلکه همیشه از آن به سرمایه‌گذاری برگشت‌پذیر تعبیر می‌شود. در مورد تونل توحید، هیچ مزیت یا برتری در احداث یک پل به جای تونل متصور نیست؛ همانگونه که در شهرهای دیگر می‌توان دید، یک پل ممکن است اراضی و محیط‌زیست با ارزش شهری را نابود کند اما تونل چنین معایبی ندارد.
