با وجود این که 490 سال از مرگش می‌گذرد، هنوز هر جا نام او می‌آید، ویژگی‌های شگفت‌انگیزش را هم به همراه می‌آورد. «لئوناردو داوینچی»، نقاش، مجسمه‌ساز، معمار، موسیقی‌دان، گیاه‌شناس، آناتومیست، ریاضی‌دان، مهندس، مخترع و ... نابغه ایتالیایی قرن پانزدهم میلادی، که گوناگونی توانایی‌ها و میزان تسلطش بر این همه رشته، هر کسی را به شگفتی وامی‌دارد.
تولد دوباره یک نقاشی
بیشتر از 500 سال پیش، مسئولان کلیسای «سانتا ماریا دلّه گراتزی» در میلان ایتالیا به یک نقاش سفارش دادند بر دیوار تالار غذاخوری این کلیسا یک نقاشی بکشد؛ تابلویی که راهبان را زمانی که وارد این تالار می‌شوند به‌فکر وادارد. این نقاشی که سال 1498 میلادی کامل شد، صحنه «شام آخر» را نشان می‌داد؛ شبی که حضرت عیسی حواریونش را جمع کرد و به آنها گفت که روز بعد از آن به صلیب کشیده خواهد شد. پیش از آن، نقاش‌های زیادی این صحنه را نقاشی کرده بودند، اما این یکی با بقیه فرق داشت؛ ترکیب‌بندی فرم‌ها و رنگ‌ها آن‌قدر استادانه انتخاب شده بود که توجه هر بیننده‌ای را به‌خود جلب می‌کرد و روی آن تأثیر می‌گذاشت، به‌خصوص که شخصیت‌های این نقاشی طوری دور یک میز قرار گرفته بودند که چهره همه‌شان و حالت‌ها و احساس‌هایشان به‌خوبی دیده می‌شد. حالا این نقاشی را همه مردم دنیا می‌شناسند، چون یکی از مهم‌ترین و زیبا‌ترین آثار لئوناردو داوینچی و از بزرگ‌ترین آثار هنری جهان به حساب می‌آید.
اصل نقاشی «شام آخر»
اما آن چیزی که حالا ما از این نقاشی می‌بینیم با چیزی که لئوناردو روی دیوار تالار غذاخوری کلیسا کشیده بود خیلی فرق دارد. بعد از این همه سال رنگ‌های آن پریده و پُر از ترک شده، بعضی از قسمت‌های تابلو محو و بعضی قسمت‌هایش هم کنده شده و کاملاً از بین رفته. این نقاشی در حقیقت از همان موقعی که کامل شد، شروع کرد به خراب شدن. دلیلش هم بیش از هر چیز به شیوه‌ای مربوط می‌شد که لئوناردو برای کشیدن این تابلو به‌کار برده بود.
در آن زمان مرسوم بود برای کشیدن نقاشی دیواری، اول لایه‌ای از گچ روی دیوار می‌کشیدند و در حالی که هنوز خیس بود، نقاشی را شروع می‌کردند. آنها برای این کار از رنگ‌هایی استفاده می‌کردند که حلالشان آب بود و وقتی آنها را روی گچ خیس می‌کشیدند، کاملاً به‌خورد آن می‌رفت و زمانی هم که گچ خشک می‌شد، این رنگ‌ها دیگر پاک نمی‌شد. اما داوینچی برای کشیدن نقاشی «شام آخر» شیوه خاص خودش را به‌کار برد. او این نقاشی را چند لایه و با استفاده از گچ و رنگ روغن کشید؛ شیوه‌ای که به او اجازه می‌داد جزئیات را با دقت بیشتری نقاشی کند. اما این شیوه حساسیت نقاشی را نسبت به‌رطوبت بیشتر کرد و همین موضوع باعث شد بعد از مدت کوتاهی رنگ‌هایش پوسته‌پوسته و لایه‌های آن از دیوار جدا شود.
با وجود این، شیوه کار لئوناردو تنها دلیل خرابی نقاشی نبوده است. سال 1652 میلادی یک در، در دیواری که این نقاشی روی آن کشیده‌شده بود درست کردند که باعث شد قسمتی از نقاشی از بین برود. سال 1796 ارتش ناپلئون میلان را اشغال کرد و سربازان که از این نقاشی برای تمرین نشانه‌گیری استفاده می‌کردند، به آن صدمه‌های زیادی زدند. البته این تابلو همیشه هم این‌قدر بدشانس نبوده. در جنگ‌جهانی دوم یک بمب درست روی سقف کلیسای سانتا ماریا افتاد، اما کیسه‌های شن از نقاشی لئوناردو محافظت کردند و نگذاشتند کاملاً از بین برود.
نقاشی بازسازی شده «شام آخر»
همه این اتفاق‌ها، به علاوه فرسایش‌طبیعی باعث‌شده‌اند تنها 20 درصد از این اثر تا به‌امروز سالم باقی بماند. تازه این نقاشی سال 1979 مرمت شده؛ مرمتی که 20 سال طول کشیده و تا حد زیادی رنگ‌ها و جزئیات کار را زنده و نمایان کرده. اما مطمئناً این تابلو با گذشت زمان فرسوده‌تر خواهد شد، برای همین چند وقت پیش متخصص‌ها تصمیم گرفتند از روی آن یک نمونه جدید بسازند؛ یک نمونه دقیق الکترونیکی که از هر نظر شبیه به اصل اثر لئوناردو داوینچی باشد.
آنها کارشان را با مطالعه و تجزیه و تحلیل صدها عکس الکترونیکی شروع کردند که با کیفیت عالی از اصل اثر گرفته شده بود. بعد، در مرحله بازسازی، رنگ تک‌تک پیکسل‌ها را با مقایسه با اصل اثر مشخص و با استفاده از مجموعه رنگ‌های رایانه‌ای، رنگ‌آمیزی کردند. پیکسل‌ها ریزترین ذره‌های تصویری در رایانه هستند که در حالت معمولی با چشم دیده نمی‌شوند و باید به تعداد چندین میلیون در کنار هم قرار بگیرند تا یک تصویر خوب را به‌وجود بیاورند.
آنها برای این که قسمت‌هایی از نقاشی را که کاملاً از بین رفته بازسازی کنند، به نسخه‌های کپی شده از آن مراجعه کردند؛ نسخه‌هایی که نقاشانی مثل «جیام‌پی‌یت‌رینو» که تا حد زیادی هم تحت تأثیر داوینچی بودند، پیش از این که« شام آخر» از بین برود، از روی آن کشیده بودند. به این ترتیب متخصص‌ها توانستند کل نقاشی را بازسازی کنند.
این بازسازی باعث شده جزئیات ناشناخته این نقاشی هم کشف شود، مثلاً نمکدانی که یهودا دارد از آن استفاده می‌کند یا بعضی جزئیات دیگر.
رنگ‌های تابلوی جدید خیلی درخشان هستند، آن‌قدر که خیلی‌ها باور نمی‌کنند اصل اثر لئوناردو به این درخشندگی بوده باشد، اما واقعیت این است که این بازسازی خیلی دقیق انجام شده، آن‌قدر که متخصص‌ها آن را با بازسازی آثار باستانی قابل مقایسه می‌دانند.
متخصصان تصمیم گرفته‌اند بعضی از آثار دیگر لئوناردو را هم به همین روش بازسازی کنند.
اثر انگشت نقاش
چند وقت پیش متخصصان یک نقاشی جدید از لئوناردو کشف کردند. تا پیش از این، آنها فکر می‌کردند این نقاشی را که «بلّا پرینْچی‌پِسّا» نام دارد، یک نقاش آلمانی در قرن نوزدهم کشیده است، اما بررسی اثر انگشتی که روی آن باقی مانده آنها را متقاعد کرد که این تابلو از آثار لئوناردو داوینچی است.
«بلّا پرینْچی‌پِسّا»
دو سال پیش، یک مجموعه‌دار کانادایی به نام «سیلورمن» این تابلو را در یک نمایشگاه دیده و حدس زده بود که آن را لئوناردو کشیده است. موضوع را با دوستش در میان گذاشته و او هم گفته بود که این نقاشی نمی‌تواند مربوط به قرن نوزدهم باشد. سیلورمن بلافاصله تابلو را به قیمت 19 هزار دلار خریده و بعد از آن تحقیقاتش را درباره این موضوع شروع کرده بود.
در جریان این تحقیقات، متخصص‌ها یک اثر انگشت روی این نقاشی پیدا کردند که با اثر انگشت داوینچی روی یکی دیگر از کارهایش مطابقت می‌کرد. آنها با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته از لایه‌های مختلف نقاشی عکس‌برداری کردند و متوجه شدند که لئوناردو در حالی که این نقاشی را می‌کشیده ، مدام دست‌هایش را روی کارش حرکت می‌داده. او این کار را موقع کشیدن نقاشی‌های دیگرش هم انجام می‌داده، برای همین روی خیلی از نقاشی‌های او، اثر انگشت‌هایش وجود دارند.
شیوه کار در تابلوی «بلّا پرینْچی‌پِسّا» و نوع ترکیب‌بندی آن، ویژگی‌های دیگری هستند که باعث شده متخصص‌ها مطمئن شوند این تابلو را لئوناردو کشیده است.
حالا که معلوم شده این تابلو متعلق به لئوناردو است، حدود 150 میلیون دلار روی آن قیمت گذاشته‌اند.
طرح‌هایی که جان گرفتند
لئوناردو داوینچی دفتر یادداشتی باقی‌مانده که پر از طرح‌هایی است از دستگاه‌ها و ماشین‌هایی مثل هواپیما، اتومبیل و چیزهای دیگری که حالا برای ما کاملاً معمولی شده‌اند، اما در آن زمان اصلاً وجود نداشته‌اند.
ارابه با ساختار پرهای
با وجود این اگر حالا هم این وسایل را از روی طرح‌های لئوناردو بسازیم، خیلی از آنها دستگاه‌های جالبی از آب در می‌آیند که برای‌مان تازگی دارند. لئوناردو در کنار این طرح‌ها، یادداشت‌هایی هم به زبانی رمزی نوشته که خودش آن را اختراع کرده بوده.
چند وقت پیش، از نمونه‌های سه بعدی‌‌ای که از روی طرح‌های لئوناردو ساخته شده اند نمایشگاهی برپا شد. ارابه‌ای با ساختار پرهای، هواپیما، ربات شوالیه و شیر مکانیکی از جمله این نمونه‌ها هستند. در این نمایشگاه یک صفحه نمایشگر هم وجود داشت که بازدیدکننده‌ها می توانستند با لمس آن بیشتر از 500 طرح لئوناردو را به صورت سه بعدی ببینند. مهم‌ترین نقاشی‌های این هنرمند بزرگ هم که با استفاده از نرم‌افزارهایی به‌شکل تصویرهایی سه بعدی و انیمیشن در آمده‌‌اند، بخشی دیگر از این نمایشگاه را تشکیل می‌دادند.
