فریبا خانی: اسمش «تکیه‌ی دولت» بود؛ بنایی که حالا دیگر هیچ اثری از آن نیست. کمی پایین‌تر از کاخ گلستان، نزدیک بازار تهران یک تکیه‌ی بزرگ سه طبقه وجود داشت.
اين بنا خيلي شبيه «اپرا هال لندن» بود، اما متأسفانه در سال‌هاي بعد، چنان كه بايد به نگه‌داري آن توجه نكرديم و ويران شد.
اين بنا قصه‌اي طولاني دارد و اتفاقات مهمي در آن رخ داده. در عكس‌هاي دوره‌ي قاجار، اين بناي بزرگ و تأثيرگذار را مي‌بينيم؛ بنايي كه به نوعي اولين‌فضا براي اجراي نمايش بود. اين‌روزها در موزه‌ي عكسخانه‌ي شهر، نمايشگاه عكس‌هاي تاريخي تكيه‌ي دولت برپاست. «منصور كرم‌زاده‌‌شيراني» اين تصويرهاي تاريخي را جمع‌آوري كرده است.
او درباره‌ي اين نمايشگاه مي‌گويد: «تكيه‌ي دولت، موضوع پايان‌نامه‌ي كارشناسي‌ارشد معماري من بود كه از سال 90 شروعش كرده بودم. در اين نمايشگاه 52 عكس از تكيه در دوره‌هاي گوناگون به‌نمايش در آمده است.»
كرم‌زاده از تاريخچه‌ي تكيه هم برايمان مي‌گويد كه 155 سال پيش ساخته شده و جايگاه اجتماعي‌اش، بازگوكننده‌ي فضاي مشترك دربار شاه و عموم مردم بوده است و موقعيت مكاني آن‌هم حد فاصل بازار و ارگ سلطنتي است كه اين تعامل، زمينه‌ساز انقلاب مشروطه و شكل‌گيري مجلس شوراي ملي شده است.
او تعريف مي‌كند كه «يك‌بار وقتي پادشاه مشغول تماشاي تعزيه بود، معين‌البكاء كه به نوعي تعزيه‌گردان، بوده به شاه جمله‌هاي اعتراضي هم مي‌گفته و به نوعي در حوزه‌ي اجتماعي هم اين بنا مهم بوده است. ساخت اين تكيه، شش سال طول كشيده. اين تكيه به دستور ناصرالدين‌شاه و توسط معيرالممالك ساخته شده است.
هزينه‌ي ساخت اين تكيه، در زمان ناصرالدين‌شاه 150هزار تومان ناصري بوده است. گويا معيرالممالك هم‌زمان با اين كه اپرا هال لندن در حال ساخت بود به نقشه‌هاي اين اپرا هال دسترسي پيدا مي‌كند و با كمك مهندسان خارجي البته با نگاهي به معماري ايراني اين تكيه را در سه طبقه مي‌سازد.»
كرم‌زاده درباره‌ي ويژگي مهم تكيه‌ي دولت مي‌گويد: «در اين تكيه، فقط مراسم شبيه‌خواني، تعزيه و عزاداري برگزار مي‌شده، اما بسياري از تكيه‌ها‌ي ايران، در روزهاي غير عزاداري محل داد و ستد يا... هم بوده‌اند؛ مثل تكيه‌ي تجريش.»
او درباره‌ي شبيه‌خواني و تعزيه توضيح مي‌دهد كه «شبيه‌خواني صرفاً براي عزاداري نيست. بلكه داستان‌هاي گوناگوني مثل داستان بلقيس را هم با اين شيوه بيان مي‌كنند و به‌نوعي نمايش است و شايد سرورآور هم باشد. اما تعزيه، نمايشي است براي سوگواري.»
اين پژوهشگر درباره‌ي تخريب تكيه دولت مي‌گويد: «دلايل مختلفي براي تخريب اين بنا وجود دارد. اول اين‌كه در دوره‌ي ناصرالدين‌شاه فرهنگ مسالمت‌آميزي با فرهنگ معماري‌فرنگ ايجاد شده بود كه در دروه‌ي رضا‌شاه مواجهه‌ي قهرآميزي با فرهنگ معماري غرب به‌وجود آمد.
دوم اين‌كه اين بنا روي يك قنات ساخته شده بود و به‌مرور زمان ناچار شدند يك طبقه‌ي بنا را تخريب كنند. خود قنات هم عامل مهمي در تخريب بنا بود و ديگر اين كه با ساخته‌شدن سالن‌هاي اپراي فردوسي و سالن‌هاي نمايش مدرن، تكيه‌ي دولت ديگر به چشم نمي‌آمد و به‌نوعي با بي‌توجهي تخريب شد.»
او درباره‌ي اين‌كه چرا تكيه‌ي دولت سقف نداشت، مي‌گويد: «در آن‌زمان فناوري و مصالح ساخت سقف چنين بنايي وجود نداشت. بعد‌ها سقف را با تيرك‌هاي چوبي و پارچه پوشاندند. ناصرالدين‌شاه مي‌خواست كه شبيه اپراهال لندن سقف را شيشه‌اي كند كه اين هم امكانش نبود.»
عكاسان اين تصاوير «آنتوان سوروگين»، «خان‌زاده عبدالله قاجار»، «ارنست هولستر» و عكاسان ناشناس‌اند. پايين عكس‌ها هم دست‌خط‌هاي خود ناصرالدين‌شاه ديده مي‌شود كه نكاتي در توضيح عكس‌ها نوشته است. اين نمايشگاه تا 19 مهر 1397 در موزه‌ي عكسخانه‌ي شهر در خيابان بهارشيراز برپاست.
-700.jpg)
نظر شما