نظرسنجی تلفنی از مردم درباره محله‌ها

پیشگفتار
پیدایش محله های نوساز وتازه شکل گرفته بخشی از فرایند شتابناک توسعه در بیشتر شهر هاست. این فرآیند در ایران خارج از ضابطه واصول شهرسازی شکل گرفت و شرایط را به گونه ای تغییر داد که منجر به حذف محله های اصیل و قدیمی، به خصوص در شهر تهران، شد.

در شهرهای سنتی، کوچه ومحله به عنوان اولین رکن شهر به حساب می‌آید. هر محله، سنتا، دارای تاریخچه، سابقه و معروف به نامی  است که برگرفته از موقعیت منطقه‌ای آن، موقعیت صنفی محله، یا موقعیت و معروفیت افراد آن محله  بوده است،( همان طور که از اسامی محله های تهران قدیم برمی آید محله طیب، محله گود، محله بازار،محله بارفروش هاو ....) این محلات هر کدام دارای قوانین نانوشته ای بودند که حافظ و مبلغ آن بزرگترهای محل بودند وتخطی ازآنها مساوی با انزوای خاطی یا اخراج وی از محله بود؛ حتی جاهلان وافرادی که شاید به نحوی جزو اشرار به حساب می آمدند در حریم محله خود حرمت ناموس وهمسایگان و آن قوانین نانوشته را حفظ می کردند و مطیع قوانین محله شان بودند.

اهالی محل یا اصطلاحا "بچه محل ها" تحت تاثیر نظام های حمایتی و نظارتی فوق الذکر (همان قوانین نانوشته) هویت  فرهنگی واحدی می‌یافتند، به محله خود احساس تعلق می کردند، در فرآیندهای ارتباطات محلی ارزش های خاصی را درونی می کردند، و به شیوه های سنتی در فعالیت های محلی مشارکت می کردند.

گذشته از این، میان شناخت تعاملی بسیار قوی در بین افراد ساکن در یک محله برقرار باعث می شد تا بسیاری از مشکلات جمعی محل و مسائل فردی اهالی در محل، حل شود و اختلافات توسط معتمدان و ریش سفید محل فیصله یابد،

در هر مراسمی قبل از هر کس دیگر ساکنان محله دعوت می شدند. ورود و سکونت افراد جدید در محل مبتنی بر و دست کم متاثر از تفاهم عمومی و صلاحدید ریش سفیدان محل بود. هر محله دارای حدود و مرزی بود و افراد درحین گذر از محله کاملا زیر نظر بودند.

خروج ساکنان محل از محله به مثابه خارج شدن از موطن شان بود و با رفتن از آن جا هرگز روابط شان با هم قطع نمی شد. اغلب ساکنان محلات بیشتر از دو نسل را در آن جا گذرانده بودند و در نهایت محله برای هر فرد به غیر اززادگاه، هویت ش بود که نسبت به آن تعلق خاطر عمیقی داشت.

در این باب به غیر از سفارش بزرگان دین  که به حفظ حرمت همسایگان تاکید کرده اند: " الجار ثم الدار"،  به مثل های بسیاری نیز در فرهنگ محاوره تهرانی ها بر می خوریم :"همسایه خوب از فامیل نزدیک تراست." و...

با توسعه شهر نشینی و مهاجرت به سوی تهران تا حدود زیادی محله های موجود دستخوش تغییر و محله هایی جدیدی ایجاد شدند که از شاخص های محله های قدیمی کاملا فاصله داشتند. بسیاری از محلات جدید حتی بی توجه به شاخص های ژئولوژیک شهر تهران شکل گرفته اند.

به عنوان مثال می توان به بافت قدیمی شهر تهران اشاره کرد که بر اساس تجربه ساکنان اولیه این شهر دور از گسل های آن احداث شده بود در صورتی که اغلب محله های نوظهور شهر تهران بر روی گسل ها یا درکنار آن ها قرار دارند.

جدا از تغییر در بافت محله های تهران در فرهنگ ورفتارهای اجتماعی مردم این شهر نیز تغییرات اساسی حاصل شده است. در حال حاضر شاید در کمتر محله ای بتوان آشنایی و ارتباط همسایگان با یکدیگر را سراغ گرفت.

البته ناگفته نماند که فرهنگ همسایگی در محلات قدیمی تهران نیز دچار تغییر شده است، اگر چه هنوز در برخی از آن ها گوشه هایی از آن روزگار  را می توان یافت ولمس کرد.

مفهوم محله، اگر بخواهیم زبان جامعه شناختی را بکار بگیریم، مبتنی بر خلط و در هم آمیختگی نقش ها و مبتنی بر روابط عاطفی و نظام های سنتی ست.

این ویژگی در تعارض بنیادین با ساختار شهرهای مدرن قرار دارد. به عبارت دیگر، اگر بنای بر احیای نظام محله ای یا محله گرایی، به عنوان یک نظام رفتاری و تعاون جمعی، داریم لازم است این معنا را با مفهوم "مشارکت" نزدیک سازیم.

چکیده:
   طرح نظرسنجی حاضر، ‌پژوهشی در ارتباط با محله گرایی و هم محله ای نظرات مردم درباره آن است. یافته هایی از این طرح به دست آمده است که در این بخش،‌به مهمترین نکته های آن پرداخته شده است.

1.  38% پاسخگویان مردان و62% را زنان تشکیل داده اند.

2. 15% از پاسخگویان دارای مدرک کارشناسی و بالاتر و42% دارای مدرک دیپلم و4% بی‌سواد هستند.

3. از میان پاسخگویان 18% درگروه سنی 21-25 سال و 6% درگروه سنی 46-50 سال قرار دارند  . 

4. 75% از پاسخگویان محله خاصی را به عنوان محله خود بیان کرده و25% ایشان محله خود را بیان نکرده اند.

5. به نظر 22% از پاسخگویان سابقه سکونت در یک محله ، 2% از پاسخگویان همکاری و تعامل میان افراد یک محله را ویژگی مشترک هم محله ای ها عنوان کرده اند.

6. 56% پاسخگویان  در هیچ کدام از امور محله خود مشارکت نداشته و1% ایشان در امور خیریه مخله خود مشارکت دارند.

7. 38% پاسخگویان معتقدند در حال حاضر دیگر محله ها  مانند گذشته در تهران برقرار نیستند و 22%  پاسخگویان معتقدند که هنوز محله ها  مانند گذشته در تهران برقرار هستند.

8. 30%  از پاسخگویان شناخت و برقراری رابطه صمیمانه را از مزایای هم محله ای برشمردند.

9. 30%  از پاسخگویان دخالت و کنجکاوی در امور زندگی همسایه ها را از معایب هم محله ای برشمردند 33% پاسخگویان در برقراری ارتباط میان هم محله ای ها هیچ ایرادی را عنوان نکردند .

روش نظرسنجی

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

جامعه آماری
 جامعه آماری در این تحقیق شامل 1168نفر از مردم تهران است. لازم به ذکر است که از این تعداد 38% مرد و62% زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 25تا28 دی ماه 1385 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری بصورت تلفنی انجام شده است.

جنس پاسخگویان   
جدول شماره 1، جنس پاسخگویان را نشان می دهد. بر اساس جدول 62%  پاسخگویان را زنان و 38% را مردان  تشکیل می دهند.

جدول شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

جنس	تعداد	درصد
زن	719	62
مرد	449	38
جمع	1168	100

نمودار شماره  1

سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان می دهد که پاسخگویان در چه گروه سنی قرار دارند از  1168 نفر پاسخگو 18%  از پاسخگویان بین21 تا 25سال و 6%  از پاسخگویان  بین46 تا50 سال سن دارند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

سن	تعداد	درصد
21-25 سال	207	18
26-30 سال	174	15
15-20سال	154	13
31-35 سال	150	13
36-40 سال	130	11
41-45 سال	98	8
60سال به بالا	95	8
51 - 60سال	87	7
46-50 سال	72	6
جمع	1168	100

نمودار شماره  2

 سطح تحصیلات
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 1168نفر پاسخگو 42% در مقطع دیپلم، 15% در مقطع لیسانس و بالاتر  و 4% بی سواد هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس سطح تحصیلات 

میزان تحصیلات	تعداد	درصد
دیپلم	490	42
لیسانس و بالاتر	178	15
ابتدایی	132	11
دانشجووفوق دیپلم	115	10
راهنمایی	110	9
دبیرستان	92	8
بی سواد	51	4
جمع	1168	100

نمودار شماره  3

 پاسخگویان خود را متعلق به محله خاصی می دانند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 4، از میان  1168 نفر پاسخگو 75% خود را متعلق به محله ای خاصی می دانندو 25% از پاسخگویان مکان خاصی را به عنوان محله خود بیان نکرده اند.

جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس تعلق به محله

خود را متعلق به محله خاصی می دانید	تعداد	درصد
بله	873	75
خیر	295	25
جمع	1168	100

نمودار شماره  4

پاسخگویان افراد یک محله را دارای چه ویژگی یا ویژگی های مشترکی می‌دانند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از  میان  1168نفر پاسخگو 21% سابقه سکونت در یک محله و تعلق خاطر به آن را ویژگی مشترک ساکنان یک محله،15% نزدیکی فرهنگی میان ساکنان محله،14% صمیمییت بین همسایه ها،11% شرایط اقتصادی، معادل4% همشهری وفامیل بودن،3% محیط مذهبی محله و2% تعامل متقابل و همکار بودن را به عنوان ویژگی مشترک ساکنان یک محله بیان کرده اند.

15% از پاسخگویان هیچ ویژگی مشترکی میان افراد یک محله قائل نیستند و15% پاسخگویان نمی دانند چه ویژگی مشترکی میان افراد یک محله وجود دارد.

جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس ویژگی مشترک افراد ساکن در یک محله

ویژگی مشترک افراد ساکن در یک محله	تعداد	درصد
سابقه سکونت در یک محله و تعلق خاطر به آن	242	21
بدون ویژگی مشترک	177	15
نزدیکی فرهنگی	176	15
نمی دانم	176	15
صمیمیت همسایه ها	151	14
شرایط اقتصادی	134	11
همشهری و فامیل بودن	47	4
محیط مذهبی محله	37	3
تعامل و همکار بودن	28	2
جمع	1168	100

 

 نمودار شماره  5

 پاسخگویان در کدام یک از امور محله خود مشارکت می کنند ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 1168 نفر پاسخگو 58%  اظهار داشته اند که در هیچ یک از امور محل مشارکت نکرده و 4%  اظهار داشته اند کهدر حل مشکلات محل و اهالی محله مشارکت دارند.

جدول شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس مشارکت در امور محله

در کدام یک از امور محله مشارکت می کنید	تعداد	درصد
هیچ کدام	673	58
امور مذهبی محله	198	17
همه امور محله	134	12
بسیج و مسجد محله	111	9
حل مشکلات محله و اهالی آن	52	4
جمع	1168	100

نمودار شماره  6

به نظر پاسخگویان هنوز محله ها در تهران برقرارند ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از  میان 1168 نفر پاسخگو 38%  اظهار داشته اند که دیگر محله ها به شکل سابق برقرار نیستند ، 33%  اظهار داشته اند که بستگی به محله ها دارد در برخی از محلات قدیمی هنوز حال و هوای سابق برقرار هست،22% اظهار داشته اند که همچنان محله ها در تهران برقرار است و6% از برقراری محله ها در تهران اظهار بی اطلاعی  کرده اند.

جدول شماره 7- توزیع پاسخگویان  بر اساس برقراری محله ها درتهران

هنوز محله ها در تهران برقرارند	تعداد	درصد
خیر	446	38
تا حدودی	386	33
بله	262	22
نمی دانم	74	6
جمع	1168	100

نمودار شماره  7

از نظر پاسخگویان مزایایی هم محلی بودن کدام است؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از  میان 1168 نفر پاسخگو 30%‌  ایجاد صمیمیت و شناخت بیشتر را از مزایای هم محلی بودن اظهار کرده اند ، 7% در هم محلی بودن مزایایی ندیده و 3% احساس امنیت در محله را از مزایای هم محلی بودن برشمردند.

جدول شماره 8- توزیع پاسخگویان بر اساس مزایای هم محلی بودن

مزایای هم محلی بودن	تعداد	درصد
ایجاد صمیمیت و شناخت بیشتر	347	30
کمک به یکدیگر	322	28
آگاهی از مشکلات محل	199	17
نمی دانم	171	15
مزایایی ندارد	90	7
احساس امنیت در محله	39	3
جمع	1168	100

نمودار شماره8

 از نظر پاسخگویان معایب هم محلی بودن کدام است؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، از میان 1168نفر پاسخگو 33%  اظهار کرده اند که هم محلی بودن هیچ عیبی نداشته، 29% کنجکاوی افراد محله در زندگی یکدیگر را از معایب هم محلی بودن و 2%  تاثیرپذیری بچه محل ها از همدیگر را به عنوان معایب هم محلی بودن برشمردند..

جدول شماره 9- توزیع پاسخگویان بر اساس معایب هم محلی بودن

معایب هم محلی بودن	تعداد	درصد
معایبی ندارد	386	33
کنجکاوی در زندگی یکدیگر	340	29
نمی دانم	261	22
عدم امنیت در محله	76	7
تضاد فرهنگی میان اهالی محله	75	7
تاثیرپذیری بچه محل ها از هم	30	2
جمع	1168	100

نمودار شماره9

مدیر طرح: شبنم چهره

همکاران : سرور هاشمی، فریده درفشی، سمیه گایگانی

مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری