این تعریف، بر اهمیت وجه ذهنی و غیر‌مادی عنصر فرهنگ، شامل مشترکات و پیشینه و تاریخ شهر و مردمانش، نیازهای روانی و عاطفی شهروندان، نقش مدیریت کلانشهری در فرهنگسازی یا توسعه امکانات لازم و بسترسازی برای گسترش فرهنگ عمومی تأکید می‌کند. توجه بیشتر به عناصر غیر‌مادی شهرسازی چون زیبایی‌شناسی شهری و پاسخگویی به نیازهای عام مردم چون آرامش، احساس امنیت و احترام اجتماعی و حقوق فردی شهروندان و نیازهای خاص‌تر چون هنر و فرهنگ، از ویژگی‌های این دیدگاه است.
سرمایه‌گذاری مادی و معنوی برای بازده درازمدت فرهنگی و تأثیر‌گذاری مثبت بیشتر و عمیق‌تر بر ذهنیت شهروندان در جهت شکوفایی هرچه بیشتر نیروهای بالقوه و خلاقیت‌های موجود در نسل‌های مختلف جامعه در سطح کلان نیز تعریفی از توسعه فرهنگی است. بخش مهم دیگری از توسعه فضاهای فرهنگی، توجه به ریشه‌های فرهنگی در همه زمینه‌ها از جمله در حوزه سازه‌های شهری است؛ شرکت توسعه فضاهای فرهنگی، به‌عنوان بازوی اجرایی معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران در امر فرهنگ طرح‌هایی در حوزه‌های مرتبط با تولید و گسترش فرهنگی را دنبال می‌کند. اما سازمان توسعه فضاهای فرهنگی تا چه حد به اهدافی که در نظر داشته دست پیدا کرده است؟
طرح توسعه و ساماندهی شهر تهران
به گفته اکبر تشکری نیا «طرح ساختاری توسعه و ساماندهی شهر تهران» در سال گذشته، توسط این شرکت تهیه شد و به تأیید و تصویب مدیریت شهری و همین طور کمیسیون ماده 5 شهر تهران رسید. مدیرعامل سازمان توسعه فضاهای فرهنگی، در این باره می‌گوید: این طرح به عبارتی شاخصه و استخوان‌بندی فرهنگی شهر تهران را ترسیم می‌کند. در این طرح- که مقدمات برنامه‌ریزی آن به سال‌های پیش برمی‌گردد- همواره به سنت‌های مناسب و اصولاً حفظ پوشش مناسب فضاها با در نظر گرفتن نیازهای شهری، منطقه‌ای و محلی توجه شده است.
طرح مزبور، تهران را به لحاظ هویت‌های فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی مورد بررسی قرار داده و اتفاقاً ناحیه میانی شهر (از حرم مطهر شاه‌عبدالعظیم حسنی تا تجریش، حدفاصل خیابان‌های شریعتی و ولی‌عصر) به‌عنوان محور اصلی فرهنگی و تاریخی شهر طی سال‌ها به‌وجود آمده است. از این نظر وجود فضاهای فرهنگی (نظیر سینما یا تئاتر) با ساختار شهر تناقضی ندارد. از سوی دیگر در طرح مزبور- که در رده‌های شهری نیز تغییراتی را ایجاد کرده و محله، کلان محله و شهر، مورد نظر قرار گرفته- میزان مورد نیاز فضاهای فرهنگی در کل شهر اعلام شده و ما اکنون می‌دانیم چه مناطقی، چه کمبودهایی در انواع فضاها دارند.
تشکری نیا در مورد توسعه فضاهای فرهنگی همچون سینما، تئاتر، گالری، موزه و... نظرات متفاوتی دارد، ضمن اینکه به گفته او این مراکز صرفاً بخشی از ده‌ها مرکزی هستند که در طرح مزبور به آنها پرداخته شده است. او در این‌باره می‌گوید: این مکان‌ها صرفاً عرضه گاه محصولات فرهنگی و هنری‌هستند و اندیشیدن و برنامه‌ریزی برای دیگر مصادیق چرخه هنری و فرهنگی شهر نظیر مراکز تولید، مراکز پژوهش، مراکز اطلاع رسانی فرهنگی و... نیز در دستور کار شهرداری قرار گرفته است.
همه ساختمان‌ها برای احداث به طرح معماری نیاز دارند و همه معماران براساس برنامه‌ای که کارفرما یا مالک ساختمان از آنها می‌خواهد، طراحی را آغاز می‌کنند. مهم‌ترین گام در طراحی معماری یک ساختمان فرهنگی، برنامه آن است که باید با توجه به موضوعاتی نظیر مدیریت فضا، جریان بازدیدکننده، امکان استفاده از آثار هنری و... و پس از آن می‌باید اندیشیدن به لایه‌هایی بالاتر از استانداردهای ساختمان‌های معمولی در دستور کار قرار گیرد. فضاهای ورودی، انتظار، استراحت و... در یک مکان فرهنگی با ساختمان‌های دیگر تفاوت اساسی دارد و همه اینها باید در برنامه پروژه لحاظ شود.
ساختمان‌های فرهنگی با کاربری متفاوت
مدیرعامل سازمان توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری، تفاوت مهم دیگر ساختمان‌های فرهنگی را نه در نوع معماری که در شاخص بودن آن ساختمان‌ها به لحاظ کاربری در شهر دانسته و می‌گوید: ساختمان‌های فرهنگی و هنری جزو آن دسته از ساختمان‌های عمومی هستند که نه در ایران بلکه در همه دنیا به‌عنوان الگوی محدوده شهری و شاخص معماری دوره محسوب می‌شوند. همین دو تفاوت است که معماری این فضاها را از ساختمان‌های دیگر شهر متمایز می‌کند و در برنامه‌ریزی، طرح و احداث آنها باید ظرافت ویژه‌ای به کار برد.
هر ساختمانی بنا به ابعاد زمین، موقعیت قرار‌گیری و کاربری به پیش‌بینی مناسب برای رفت‌وآمد مردم نیاز دارد. به همین دلیل مراکز فرهنگی با عملکرد کلان محله (و بالاتر) ضروری است که در نزدیکی مسیرهای اصلی رفت‌وآمد (ایستگاه‌های مترو و اتوبوس) قرار گیرند، از طرف دیگر براساس استانداردها، تأمین پارکینگ این مجموعه‌ها جزو ضروریات است.
کمبود فضای فرهنگی، حاصل توسعه ناموزون
با بررسی انجام شده، تمام ناحیه شهری تهران – به‌علت توسعه ناموزون آن – دچار عارضه کمبود فضاهای فرهنگی است. تشکری‌نیا در این مورد می‌گوید: به‌عنوان نمونه ناحیه مرکزی (مناطق 11 و 12) دارای بیشترین سالن‌های سینما، موزه و سالن تئاتر و موسیقی است ولی به‌علت عدم‌تأمین فضاهای فرهنگی با عملکرد محله‌ای و کلان‌محله‌ای در دیگر نقاط شهری و موضوع طرح ترافیک مشکل می‌توان گفت که این مناطق دارای بیشترین سرانه فضاهای فرهنگی هستند.
نگاه مدیریت شهری و طرح ساختاری توسعه و ساماندهی فضاهای فرهنگی شهر تهران به شهر نگاه بهینه‌ای است و نیازهای شهر براساس موقعیت بومی و استانداردهای بین‌المللی سنجیده شده است. درصورت اجرای این طرح- که افق آن سال 1404 است- در آن روز می‌توان گفت توسعه شهر با توسعه فضاهای فرهنگی آن متناسب و هماهنگ شده است. موضوع مهم آن است که با گذشت زمان کارکرد فضاهای فرهنگی می‌باید خود را با مسائل آن متوازن سازد؛ این موضوع که همان پویایی فضاهای فرهنگی است نیز در طرح ساختاری لحاظ شده است.
توجه کلان‌نگر به موضوعات فرهنگی در شهر و توسعه فضاها به جریان اقتصاد و اقتصاد فرهنگی شهر نیز یاری می‌رساند. به گفته مدیرعامل سازمان توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری، اگر سال‌ها پیش صرفاً سالن سینما و بوفه داخل آن برای صاحبان سینما بازده مناسب اقتصادی داشت اکنون (نه در ایران بلکه در تمام دنیا از حدود دهه70 اتفاقی مشابه روی داده است) بسیاری از پارامترهای تعیین‌کننده آن اقتصاد تغییر کرده یا حتی به‌طور کلی حذف شده است. برای نمونه آیا اکنون ظرفیت سالن‌ها (که به هزار نفر هم می‌رسد) در تهران کارایی دارد؟ آیا یافتن 7هزار شهروند برای 7سئانس در روز که در یک زمان برای رفتن به یک فیلم دارای فصل مشترک باشد به‌سادگی امکان‌پذیر است؟
نگرشی بر پایه اقتصاد فرهنگی
تشکری‌نیا معتقد است همین برنامه را (با تغییراتی) می‌توان درباره فضاهای فرهنگی دیگر نیز تدوین کرد که شرکت توسعه، در طرح ساختاری لحاظ کرده است و می‌گوید: اساساً اجرای طرح ساختاری با همین رویکرد- که از نظر اقتصاد فرهنگی به شهر می‌نگرد – امکان پذیر است کمااینکه هم‌اکنون پروژه‌های بزرگی در سطح شهر تهران دردست ساخت یا مطالعه و طراحی هستند. باغ- موزه دفاع مقدس، باغ کتاب تهران، ورزشگاه جانبازان، مرکز تئاتر حرفه‌ای، مرکز نمایش‌های آیینی، پردیس‌های سینمایی راگا و جوانه را هم‌اکنون در دست ساخت داریم. همچنین شهربازی بزرگ شهر تهران در منطقه22 در مرحله طراحی است، «تهران، سرای قرآن» در مرحله مطالعه است، تالار بزرگ شهر تهران نیز با انتخاب معمار آن در مرحله مطالعه اولیه است. گذر سرو که اقدامی نوین در عرصه گذرهای شهری است در مرحله طراحی است.
