در چند سال اخیر درمان‌های جراحی شامل لیزر و لیزیک مورد توجه زیادی قرار گرفته‌اند و بهبود تکنولوژی در دستگاه لیزری باعث جلب توجه بیشتر به این روش نوین درمانی شده است. ایران نیز از این قافله عقب نمانده است.
اما چگونگی نظارت بر اعمال جراحی لیزر و لیزیک روی چشم و کنترل مراکزی که این خدمات را ارائه می‌دهند و نیز سردرگمی کسانی که می‌خواهند از روش‌های لیزر و لیزیک برای اصلاح عیوب انکساری چشم خود استفاده کنند مسائلی هستند که به موازات گسترش درمان‌های پیشرفته، بیشتر خود را نشان می‌دهند. دکتر سیدحسن‌هاشمی، مدیر گروه چشم دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق‌تخصص قرنیه در این‌باره توضیح می‌دهد.
- آقای دکتر، آیا در همه جای دنیا استفاده از لیزر برای درمان عیوب انکساری چشم، این قدر رایج است؟
عمل‌های لیزر و لیزیک روی چشم از حدود ۱8 سال پیش به‌عنوان یکی از شایع‌ترین عمل‌های جراحی مورد استقبال مردم قرار گرفت. الان هر ساله حدود ۲ میلیون نفر در آمریکا و به همین نسبت در کشورهای مشابه از عمل‌های جراحی برای اصلاح نزدیک بینی، دوربینی و آستیگمات استفاده می‌کنند. البته در کشورهای پیشرفته گرفتن مجوز برای انجام این عمل‌ها، پس از مطالعات بسیار، روندی برای مشخص شدن عوارض آن در درازمدت و با رعایت قوانینی سخت، امکان‌پذیر است. نباید تصور کنیم که این عمل‌ها بدون دیده شدن عوارض درازمدت آن پیشنهاد شده یا در کشورهای جهان‌سوم انجام می‌شود.
در واقع این عمل‌های جراحی در کشورهای پیشرفته انجام می‌شود و سابقه انجام آنها و تعداد افرادی که از این شیوه استفاده کرده‌اند در آن کشورها بیشتر است. گفته می‌شود تاکنون 3 میلیون نفر در سراسر جهان تحت این قبیل اعمال جراحی قرار گرفته‌اند.
- در حال حاضر چند نوع جراحی با لیزر روی چشم انجام می‌شود؟
جراحی‌های متعددی روی قرنیه انجام می‌شود. این جراحی‌ها ممکن است سطحی باشند یا عمقی. لیزر (PRK) و لازک(LASEK) از عمل‌های سطحی قرنیه هستند. در این حالت لایه سطحی قرنیه با لیزر خراش یافته، سپس ترمیم می‌شود. درحالی‌که لیزیک (LASIK) از عمل‌های عمقی‌تر محسوب می‌شود چون یک لایه از قرنیه برداشته می‌شود و قسمت زیرین آن لیزر می‌شود و دوباره این لایه روی چشم برگردانده می‌شود. جراحی‌های سطحی عوارض محدودتری دارد اما در لیزیک جراحی عمقی‌تر است و عوارض آن هم وسیع‌تر است.
- این که بیماران تصور می‌کنند بعد از عمل دیگر احتیاج به عینک ندارند درست است؟
درباره اینکه بیمار، برحسب نمره چشمش حتی بعد از جراحی نیاز به عینک دارد یا نه (مثلاً هنگام رانندگی در شب) باید توضیحات کافی به بیمار قبل از جراحی داده شود و بیمار باید از قبل بداند که ممکن است دید چشم او کاملاً طبیعی نشود و باز هم کمی ضعف چشم باقی بماند. اما به هر حال میزان نیازمندی به عینک و ضعف چشم به‌طور چشمگیر و قابل توجهی بهبود پیدا می‌کند.
به‌طور کلی عوارض حین عمل در جراحی‌های عمقی و لیزیک خطرناک‌تر است اما خوشبختانه تقریباً دیگر این عوارض وجود ندارند و با توجه به وسایل مورد استفاده و تجربه جراحان و تیم جراحی، این عوارض ایجاد نمی‌شوند. علاوه بر این یک لیزر جدید هم وارد بازار شده که به‌صورت اتوماتیک لایه را جدا می‌کند و وابستگی کمتری به جراح دارد.
لازم است که بدانیم هنوز هم شایع‌ترین عمل لیزیک است. در آمریکا بیش از 60 درصد متقاضیان تحت عمل لیزیک قرار می‌گیرند و بقیه لیزر سطحی می‌شوند چون انجام عمل لیزیک برای بیمار خیلی راحت‌تر از لیزر سطحی است ولی برای جراح مشکل است، در مقابل، عمل لیزر سطحی مثل PRK یا لازک برای جراح راحت است ولی تحمل درد و ناراحتی‌های بعد از عمل برای بیمار مشکل است. به هرحال بیماران می‌توانند از پزشک معالجشان بپرسند که با چه نوع لیزری جراحی می‌شوند. چه نوع لیزری مناسب است و چه نوع لیزری مناسب نیست.
- گفته می‌شود گسترش این جراحی‌ها در حال حاضر بیش از اینکه جنبه درمان داشته باشد، جنبه تجاری پیدا کرده است. نظر شما چیست؟
این عقیده را عمدتاً افراد غیرپزشک دارند. همان طور که درباره سایر رشته‌های پزشکی هم، چنین مسائلی را مطرح می‌کنند اما واقعیت این است که به‌صورت عام این طور نیست. نمی‌توان بیماری را که چشم او سالم است و هیچ شماره‌ای ندارد، جراحی کرد چون برای چشم او یک شماره جدید ایجاد می‌شود. پس این صحبت که می‌گویند تجاری است معنا ندارد. حتماً چشم فرد ضعیف بوده که جراحی شده است اما خوب مواردی هست که بیمار قبل از جراحی خوب توجیه نمی‌شود، مثلاً به او گفته می‌شود بعد از جراحی اصلاً به عینک احتیاج نخواهی داشت، این کار واقعاً درست نیست و شاید به قول شما جنبه تجاری داشته باشد.
- شرایط کسی که کاندیدای عمل می‌شود چیست؟
اول از همه توقع بیمار متناسب با آن چیزی باشد که بعد از جراحی به دست می‌آورد. اگر بیمار توقع دست‌نیافتنی از این نوع جراحی‌ها داشته باشد، بهتر است اصلاً کاندیدای عمل نشود. شماره چشم بیمار باید ثابت باشد، یعنی در 5/1سال اخیر شماره چشم بیمار بیشتر از 5/0 نمره تغییر نکرده باشد و بهتر است، بیمار بالای 18سال داشته باشد اما گاهی بیماران حتی در سنین بالاتر از 18سال، شماره چشمشان ثابت نشده است.
معنی این حرف آن نیست که اینها را اصلاً نمی‌توان جراحی کرد اما باید به بیمار گوشزد کنیم چون شماره چشم او ثابت نشده بعد از چند سال ممکن است شماره چشم او چند شماره بالا رود و این جراحی از افزایش شماره چشم جلوگیری نمی‌کند. معمولاً همین بیماران شکایت می‌کنند که چند سال بعد از انجام لیزر بیماریشان عود کرده است، درحالی‌که اگر بیماری بخواهد عود کند همان 6 ماه اول مقدار کمی از شماره چشم برمی‌گردد و اگر چندین سال بعد شماره چشم بیمار زیاد شود به خاطر این است که هنگام جراحی هنوز شماره چشم او ثابت نبوده است.
در این نوع جراحی‌ها عامل مهم دیگر ضخامت قرنیه است. ما اجازه نداریم هر چه دلمان می‌خواهد قرنیه را تراش دهیم و ضخامتی از قرنیه باید حفظ شود. بنابراین هر شماره‌ای را هم نمی‌توان لیزر کرد و پزشک باید بداند که آیا می‌تواند میزان لازم از ضخامت قرنیه را حفظ کند یا خیر. اگر این ضخامت حفظ نشود، باعث کدورت قرنیه می‌شود.
