جامعه مامایی کشور متشکل از بیش از 50 هزار مامای دارای مدرک کارشناسی و بالاتر است و سابقه تربیت آکادمیک آن در کشور به حدود یک قرن می‌رسد. ولی به گفته کارشناسان متأسفانه با وجود نیاز زنان سراسر کشور در تمامی سطوح بهداشت باروری و بارداری، سال‌هاست که فارغ التحصیلان مامایی از معضل عدم‌اشتغال و بیکاری رنج می‌برند، ضمن آنکه ماماهای شاغل در واحدهای مختلف بهداشتی، درمانی و آموزشی نیز با مشکلات عدیده‌ای دست به‌گریبانند. دکتر ناهید خداکرمی، رئیس انجمن مامایی ایران، درباره مشکلات این قشر از جامعه پزشکی بیشتر توضیح می‌دهد.
- از وضعیت شغلی ماماها در کشور شروع کنیم؟
در این مورد باید پیش از همه بگویم نتایج بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که جامعه مامایی مهاجر ایرانی شاغل در کشورهایی نظیر کانادا، انگلستان، اسکاتلند، استرالیا و نیوزیلند، خدماتی را که در کشور خود آموزش دیده‌اند و سیستم سلامت کشور نگاه غفلت‌آمیز به آن داشته است، در بالاترین سطح کیفی در خارج از میهن خود ارائه می‌دهند و از مزایای متعددی نیز برخوردارند و باید بگویم که در این کشورها 80 تا 85 درصد زایمان‌ها به‌طور مستقل توسط ماما و اغلب در منزل انجام می‌شود و میزان مرگ و میر مادر و نوزاد در آنها در کمترین حد ممکن قرار دارد.
- این نگاه غفلت‌آمیز چه عواقبی دارد؟
ببینید، در کنار بحران افزایش بی‌رویه مداخلات غیرعلمی و غیرضروری در پروسه فیزیولوژیک بارداری و زایمان و همچنین افزایش تراژیک سزارین‌های انتخابی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، باید گفت نهادینه‌شدن تولدهای انتخابی و ختم زود هنگام اغلب بارداری‌ها در تاریخ احتمالی زایمان یا حتی زودتر که هیچ‌گونه توجیه علمی، حقوقی و اخلاقی ندارد، نگرانی‌های زیادی را به همراه دارد، به‌خصوص که اخیراً مستندات مبتنی بر شواهد نشان می‌دهد که نوزادان متولد‌شده به روش سزارین 20 تا 50درصد بیشتر در معرض ابتلا به آسم و دیابت قرار دارند، حال آنکه هنوز مشخص نیست علاوه بر عوارض کوتاه‌مدت برای مادر و نوزاد، تولدهای زودرسی که در حال حاضر بیمارستان‌ها و خانواده‌ها با آن درگیر هستند، چه تبعاتی را برای نسل‌های آینده به‌دنبال خواهد داشت؛ ضمن آنکه ما خواهان پاسخ به این سؤال هستیم که اگر مرگ انتخابی و اتانازی منفور و ناپسند است تولد انتخابی چطور؟ آیا پزشک یا تیم درمان می‌تواند صرفاً به‌دلیل راحتی خیال خود یا برنامه‌ریزی‌های شخصی و بعضاً به‌دلیل رفتن به سفر یا تعطیلات یا سایر علل غیرعلمی نظیر افزایش تعداد بیماران، شیفت خدمتی و افزایش درآمد خود یا مراکز درمانی، اقدام به تولد نوزادی کند که هنوز باید در بطن مادر زندگی کند؟
- این خارج کردن انتخابی جنین در هیچ کشوری پذیرفته نیست؟
خیر. این وضعیت طبق پروتکل هیچ کشوری نیست. با کدام توجیه علمی در مراکز دولتی مادر در روز احتمالی زایمان بستری می‌شود و در نهایت به اتاق عمل می‌رود یا در مراکز خصوصی طبق کدام پروتکل علمی، اخلاقی یا حقوقی، بستری و مستقیم سر از اتاق عمل درمی‌آورد؟ آیا با این رویه می‌توان به رشد رتبه سلامت ایران در جهان و در دهه آینده امیدوار بود؟
- خانم دکتر، چه تعداد مامای غیرشاغل در کشور داریم؟
طبق استانداردهای موجود به‌ازای هر هزار تولد زنده حداقل 30 نفر ماما باید در واحدهای مرتبط اعم از پره‌ناتال، زایمان و پس از زایمان مشغول خدمت باشند و به ازای هر هزار زایمان یک مانیتور در بخش زایمان کفایت می‌کند، پس چگونه است که با وجود بیش از یک میلیون و 300 هزار تولد زنده در سال، از 50 هزار مامای کشور نزدیک به 35 هزار نفر آنان بیکار یا در مشاغل غیرمرتبط مشغول به‌کارند، در حالی که تبعات این بیکاری یعنی انتقال اتاق زایمان به اتاق عمل یا انجام زایمان طبیعی در شرایطی که دور از شأن ماماها و زنان باردار ایرانی است، به‌طوری که به جای مراقبت نفر به نفر مامایی، به ازای هر 5 تا 8 مادر یک ماما در بخش زایمان حضور دارد. از طرفی در اغلب بخش‌های زایمانی به ازای هر تخت یک دستگاه مانیتور تعبیه شده است.
- این وضعیت در کشورهای پیشرفته چطور است؟
در کشورهای دارای رتبه‌های بالای بهداشت و سلامتی نظیر سوئد، انگلستان، ایرلند، نیوزیلند و استرالیا هر مادر باردار تحت نظارت یک ماما، بارداری و زایمان خود را به اتمام می‌رساند و تنها با نظر و صلاحدید ماما، می‌تواند از خدمات تخصصی زنان بهره‌مند شود.
- با این حال در اغلب بیمارستان‌های دولتی و تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی، زایمان توسط ماماها انجام می‌شود. اینطور نیست؟
چرا، ولی متأسفانه جهت افزایش درآمد بیمارستان و رضایت پزشکان پرونده‌های پزشکی توسط پزشک مهر و امضا شده و اجحافی مسلم به حقوق مادی و معنوی ماما و تحمیل هزینه به سازمان‌های بیمه‌گذار، خانواده‌ها و اقتصاد سلامت وارد می‌شود، ضمن آنکه به‌نظر می‌رسد از نظر شرعی و اخلاقی کسب چنین درآمدی سؤال‌بر‌انگیز است.
با این حال باید بگویم انجمن علمی مامایی ایران ضمن حمایت از برنامه‌های وزیر بهداشت در حفظ و ارتقای سلامت جامعه اعلام می‌کند که مثل همیشه آماده ارائه نظرات کارشناسی خود مبنی بر شواهد علمی، اخلاقی و ملی و همکاری با وزارت بهداشت در برنامه‌های استراتژیک، تهیه پروتکل‌های بهداشتی، درمانی و ارزیابی و اعتباربخشی به سیستم‌های مختلف سلامت است.
- شما برای بهبود این روند چه پیشنهادی دارید؟
ببینید، اداره مامایی باید به‌صورت مدیریت مستقل در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در ساختار جدید نهادینه شود تا به کمک آن و به‌منظور حفظ حرمت مادران و نوزادان ایرانی، استانداردسازی نیروی انسانی و مراقبت نفربه‌نفر مامایی حین زایمان برقرار شود و استقلال حرفه‌ای ماماها طبق قانون تقویت و ساماندهی خدمات مامایی صورت پذیرد. همچنین لازم است که انجام تمامی امور مراقبت‌های دوران بارداری، غربالگری موارد پرخطر و زایمان طبیعی همچون همیشه به ماماهای کشور واگذار شود. ضمن اینکه عمل سزارین با صلاحدید پزشکان و نظارت ماماها صرفاً در زمان مناسب و موارد ضروری انجام شود.
- دسترسی به کلاس‌های آموزشی آمادگی دوران بارداری هم به‌نظر ضروری می‌رسد. اینطور نیست؟
بله، طبق پروتکل وزارتی برای تمامی مادران باردار و خانواده‌های آنها این کلاس‌ها باید مهیا شود و جهت کمک به مادران کارگر و کارمند پوشش بیمه‌ای این کلاس‌ها در دستور کار شورای‌عالی بیمه قرار گیرد.
- در مورد مبنای پرداخت دستمزد یا کارانه ماماها چه پیشنهادی دارید؟
این مبنا باید صرفاً بر مبنای نوع و ساعات خدمت باشد و جهت تقویت عملکرد تیمی و نهادینه کردن نظام ارجاع و تشویق متخصصان زنان و ماماها، تریاژ تمامی مادران در زایشگاه‌ها توسط ماما انجام شده و درصورت ارجاع مادر از ماما به پزشک همچون سایر کشورهای پیشرفته جهان ضریبی به تعرفه پزشک اضافه شود.
- حرف آخر؟
در مورد نظام تربیت دستیاران تخصصی زنان و مامایی نیز باید بگویم که باید کار تیمی با اعضای هیأت علمی مامایی مدنظر قرار گیرد و زایمان با وسیله «وانتوز و فورسپس »مورد توجه قرار گیرد تا شاهد صدمات به مادران و مرگ آنها نباشیم.
