نسخه‌های پزشکی آنلاین می‌شود

با فعال شدن این سیستم، امکان گزارش‌گیری پزشکان و تحلیل علمی نسخ تجویز شده را می‌توان از طریق وب‌سایت انجام داد. این سیستم گامی مؤثر در جهت ترویج تجویز منطقی دارو در کشور است چرا که تجویز غیرمنطقی و نا‌بجای دارو از سوی برخی پزشکان، منجر به ایجاد عوارضی در بیمار می‌شود که حتی می‌تواند موجب مرگش شود.

معرفی یک نمودار استاندارد دارویی از طریق خدمات ملی سلامت به‌نحو چشمگیری از میزان بروز خطاها می‌کاهد؛ هرچند در این میان ایجاد «فرهنگ ایمنی» در کار بالینی پزشکی هم از ضروریات به‌شمار می‌آید.

صاحب‌نظران معتقدند که اجرای برنامه‌های آموزشی برای دانشجویان، مهارت‌های عملی تجویز دارو و نسخه‌نویسی را در آنها ارتقا می‌دهد، به‌ویژه آنکه این یادگیری‌ها باید زیرنظر مستقیم اساتید قرار گیرد. همچنین باید به آنها آموزش داده شود تا بتوانند تئوری‌های دارویی را نیز در عمل به کار برند، خصوصا هنگام برخورد با بیمارانی که مشکلات پیچیده پزشکی داشته یا چند دارو را همزمان مصرف می‌کنند. از سوی دیگر، باید آموزش‌های خاص در عمل تجویز دارو برای پزشکان تازه فارغ‌التحصیلی که کار خود را آغاز می‌کنند، فراهم شود و برای پزشکان با سابقه‌تر نیز پیشنهاد می‌شود که تمرین تجویز دارو در آموزش‌های تخصصی‌تر و در ادامه پیشرفت‌های حرفه‌ای آنها گنجانده شود.

فرهنگ ایمنی بیمار باید نهادینه شود

در تحقیقی که در یک بیمارستان در این‌باره انجام شده میزان خطاهای موجود تکان‌دهنده است، به‌‌طوری‌که تقریبا از هر 10نسخه بیمارستانی، یک مورد خطای تجویز داشته‌اند و حیرت‌آور آنکه میزان خطای اعضای هیأت علمی یک مورد در هر 20نسخه گزارش شده است.

همچنین میزان خطای پزشکان تازه‌کار، بدتر از میزان متوسط کلی نبوده است. به خاطر داشته باشیم که آموزش‌های مداوم و پایدار به پزشکان کمک می‌کند تا همیشه بهترین وضعیت تجویز دارو و نسخه‌نویسی را در کار بالینی و درمان بیماران خود داشته باشند و به یاد داشته باشیم که باید فرهنگ ایمنی بیمار با دقت و توجه به هر نسخه‌ای که نوشته می‌شود، تبدیل به یک هنجار شده و در جامعه پزشکی نهادینه شود. 

دکتر علیرضا یلدا متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در همایش بالینی داروها که هفته گذشته برگزار شد، گفت: برخی پزشکان و نه همه آنها بر اثر جهل و نادانی نسبت به داروها و عوارض آنها، با یک تشخیص نادرست درمان را آغاز می‌کنند و با وخیم شدن حال بیمار و یا بهبود نیافتن او، به‌جای تشخیص و درمان صحیح، صرفا به فکر عوض کردن دارو هستند و یا اینکه دارو را بیشتر می‌کنند.

یلدا با اشاره به اینکه روز به روز بر تعداد داروها افزوده می‌شود، گفت: در واقع با افزایش شمار داروهای مورد استفاده در درمان، اگر ما پزشکان مطابق روز، علم خود را بالا نبریم و مطالعه نداشته باشیم در واقع روز به روز جهل و نادانی ما نسبت به این داروها و عوارض آنها بیشتر می‌شود.

این متخصص بیماری‌های عفونی با اشاره به اینکه اگر به یک پزشک بگویند تو نسبت به فلان دارو اطلاعی نداری، این را برای خود کسر‌شان می‌داند، گفت: هر چقدر دانش یک فرد بالاتر رود تواضع و فروتنی او نیز بیشتر می‌شود، به این‌صورت که آنهایی که نسبت به چیزی دانش و تبحر کافی دارند نسبت به صحت کامل کار خود کمتر اعتقاد دارند و به‌دنبال فراگیری بیشتر هستند.

وی با انتقاد از پزشکانی که بدون تشخیص درست و قطعی اقدام به نوشتن دارو و به‌خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها برای بیمار می‌کنند، گفت: برخی پزشکان در مطب‌های خود نشسته‌اند و همه کار آنها دارو نوشتن شده است و در مواردی، بدون تشخیص درست، تا چهار قلم آنتی‌بیوتیک برای بیمار می‌نویسند. وی معتقد است که برای حل چنین مشکلاتی غیر از افزایش داروسازان بالینی باید اقدامات آموزشی را افزایش داد، آن هم نه آموزش همراه با خواهش و تمنا و تشویق به دادن امتیاز بازآموزی، بلکه به‌صورت اجباری باید شناخت دارو و عوارض آن را برای پزشکان و پرستاران آموزش داد.

وی با اشاره به اینکه عدم‌آگاهی نسبت به عوارض داروها منجر به مصرف بالای انواع مختلف دارو در کشور شده است، گفت: در جوامعی که به اهمیت داروساز بالینی پی برده‌اند الگوی منطقی تجویز و مصرف داروها هم رعایت می‌شود و به‌دنبال آن عوارض دارویی و هزینه‌های درمان هم بسیار کاهش یافته است.

نسخه نویسان دقت کنند!

نام دارو ممکن است به‌صورت ژنریک یا تجاری نوشته شود. در حال حاضر در کشور ایران بیش از 95درصد اسامی داروها به‌صورت ژنریک نوشته می‌شود. نام ژنریک، نامی است که دارو در سراسر دنیا به آن نام شناخته می‌شود، در حالی‌که همان  دارو ممکن است ده‌ها نام تجاری داشته باشد. به این صورت که هر کارخانه سازنده برای خود نام مخصوصی انتخاب می‌کند. مثلاً آسپرین ده‌ها نام تجاری دارد، لذا انتظار می‌رود اثرات کلینیکی مشابهی داشته باشند اما داروهای ژنریک ممکن است از نظر میزان و نوع مواد جانبی و شکل ظاهری دارو (رنگ، اندازه، شکل و مزه) تفاوت داشته باشند.

اسامی داروها باید به انگلیسی و به‌طور کامل نوشته شود و نباید خلاصه و ناقص نوشته شود. یکی از ایرادهای اساسی مشاهده شده در نسخ، بدخط بودن پزشکان است. به‌عنوان مثال نام دارو به قدری بد نوشته می‌شود که یا ناخواناست و یا ممکن است با داروهای دیگر اشتباه گرفته شود. این اشتباهات ممکن است عواقب خطرناکی را برای بیماران به‌دنبال داشته باشد. خوش‌خط بودن، یعنی اگر بیمار سواد داشته باشد بتواند خط پزشک را بخواند. بدون تردید، بدخط بودن پزشکان و سایر افراد نسخه‌نویس، بر کسی پوشیده نیست. بدخط‌بودن و ننوشتن نام کامل دارو و بد خط نوشتن، بارها باعث شده است که هنگام نسخه پیچی اشتباهات متعددی رخ دهد.

نحوه مصرف دارو، مشخص شود

انتخاب راه مصرف دارو، یکی از مهم‌ترین وظایف پزشک است زیرا هر کدام از راه‌های مصرف داروها، دارای مزایا و معایبی است. پزشک با توجه به وضعیت بیمار و ویژگی‌های دارو و بیماری، راه مصرف آن را تعیین می‌کند. بعد از نوشتن نام دارو، بلافاصله در همان سطر، فرم دارو به‌طور کامل نوشته می‌شود؛ البته در بعضی موارد ممکن است فرم دارو قبل از نام دارو نوشته شود. بعضی از پزشکان مخفف فرم دارو را می‌نویسند. مثلاً Tablet را Tab و Capsule را Cap می‌نویسند.

این روش در بعضی موارد ممکن است موجب بروز اشتباه شود؛ مثلاً شیاف را Supp یا شربت را Syp یا اسپری را Spr می‌نویسند که گاهی‌ اوقات به‌علت ناخوانا بودن ممکن است با هم اشتباه شوند. بعضی از پزشکان یک نوع قرص را تجویز می‌کنند و آنگاه دستور می‌دهند که قرص نصف شود، در حالی‌که قرص به شکل غیرمسطح ساخته شده است که تقسیم مساوی آن مشکل است؛ فقط  قرص‌های خط‌دار را می‌توان به‌راحتی تقسیم کرد. شایسته است پزشکان به تفاوت بین انواع قرص‌ها توجه داشته باشند.

نسخه نویسی صحیح،اثربخشی بیشتر

نسخه، حاوی تشخیص پزشک و داروها و دستورات لازم برای بهبود بیمار است. نسخه‌نویسی دارای قواعدی است که رعایت آنها موجب بهره‌وری و اثربخشی بیشتر خواهد شد. رعایت اصول نسخه‌نویسی اولاً مستلزم اطلاع از آن اصول و ثانیاً اجرای آنها هنگام نسخه‌نویسی است که این یکی منوط به تمرین هر چه بیشتر است. نسخه‌نویسی منطقی به معنای تجویز مؤثرترین و سالم‌ترین دارو برای یک بیماری با توجه به ویژگی‌های بیمار است.

این داروها باید قابل دسترس بوده و قیمت مناسبی داشته باشند. به‌نظر می‌رسد طی دوره تحصیلی، پزشکان از آموزش کافی و منظم برای نسخه‌نویسی منطقی برخوردار نیستند. آموزش‌های موجود عمدتاً براساس آموزش اصول پایه فارماکولوژی، تقسیم‌بندی داروها، عوارض و مسمومیت با داروهاست و کمتر به جواب بالینی دارو پرداخته می‌شود. امتحاناتی هم که گرفته می‌شود عمدتاً براساس مبانی تئوریک است نه آزمون مهارت‌ها.

نسخه‌نویسی منطقی مزایای فراوانی دارد؛ از جمله کاهش مصرف داروها ( در نتیجه کاهش ارز اختصاصی برای خرید دارو و کاهش هزینه‌های بیمار)، جلوگیری از تداخلات مختلف دارویی، کاهش عوارض جانبی داروها، رعایت دستور مصرف دارو از طرف بیمار، کاهش مقاومت‌های میکروبی به آنتی‌بیوتیک‌ها و  جلوگیری از وابستگی افراد به مصرف بعضی داروهای بخصوص که با اجرای این طرح و پایش نسخه‌های تجویز شده از سوی پزشکان، به نسخه‌نویسی منطقی نزدیک‌تر خواهیم شد.