هرچند بروز اثر جزایر حرارتی منحصر به تهران نبوده و در همه شهرها، قسمت‌های مرکزی گرم‌تر از نقاط پیرامون هستند اما در پایتخت بروز این اثر از آن حیث سبب نگرانی می‌شود که اختلاف افزایش دما بر اثر گسترش جزایر حرارتی در تهران بیشتر از شهرهای دیگر بوده و به یک تا 2 درجه می‌رسد به‌گونه‌ای که ارزیابی‌های کارشناسان نشان می‌دهد با توجه به نوع مصالح و ساخت و سازها اختلاف دمای پایتخت در مراکز با اطراف آن‌گاه تا 3 درجه افزایش می‌یابد.
محمدی، کارشناس هواشناسی با تأکید بر این نکته که بسته به عواملی چند دمای هوا در نقاط پیرامون و مرکز پایتخت تفاوت می‌کند می‌گوید: در مناطق مرکزی پایتخت توان تهویه هوای شهر پایین بوده و نیاز به انرژی برای کنترل افزایش بی‌رویه دما افزایش پیدا می‌کند که در اثر این فعل و انفعالات گرمای هوا 2 تا 3 درجه افزایش یافته و محسوس‌تر از دیگر نقاط شهر است.
او می‌افزاید: بسیاری از شهروندان در تماس با ما همواره این نکته را مطرح کرده و می‌گویند که سیستم ماشین‌شان مثلا دمای هوا را 44 درجه نشان می‌دهد در حالی‌که سازمان آن را 41 درجه اعلام کرده و انتقاد می‌کنند که چرا آمار واقعی را اعلام نمی‌کنیم که همان‌طور که گفتم این اختلاف دما به همان موضوع اثر جزایر حرارتی مربوط می‌شود که در نقاط مرکزی به افزایش 2 تا 3درجه‌ای دمای هوا می‌انجامد؛ موضوعی که از دیدگاه کارشناسان محیط‌زیست از عواملی چند نشأت می‌گیرد که در جمع بندی کلی به شهرسازی و جانمایی پایتخت باز می‌گردد.
سبک شهرسازی
مسئولان و کارشناسان محیط‌زیست شهری که همواره نسبت به پیامدهای زیست‌محیطی ساخت و سازها و مصالح مورد استفاده در آن هشدار داده و بروز چنین اثراتی را پیش‌بینی کرده بودند، بر این باورند که سبک شهرسازی مهم‌ترین عامل بروز و گسترش اثر جزایر حرارتی در تهران بوده و بی‌توجهی به نوع مصالح به آن دامن می‌زند.
محمدهادی حیدرزاده، رئیس ستاد توسعه پایدار و محیط‌زیست شهرداری تهران ازجمله افرادی است که چنین دیدگاهی دارد و معتقد است: همه مشکلات از توسعه نامتوازن ناشی می‌شود.
او در این ارتباط می‌گوید: بررسی‌های صورت گرفته گویای گسترش اثر جزایر حرارتی در مناطق مرکزی تهران بوده که این اثر زیست‌محیطی گرمای هوا را در این مناطق به‌دنبال داشته و اختلاف دمای 2 تا 3 درجه را نشان می‌دهد که این موضوع شرایط سختی را برای ساکنان این مناطق به‌وجود می‌آورد.
رئیس ستاد توسعه پایدار و محیط‌زیست شهرداری تهران عوامل چندی را در گسترش این اثر زیست‌محیطی دخیل می‌داند که از نقطه نظر او به الگوهای نامناسب شهری مربوط می‌شود. حیدرزاده در تشریح این علل چنین توضیح می‌دهد: مهم‌ترین علت اثر زیست‌محیطی جزیره حرارتی، ساخت و سازهاست که از مدل زیست‌محیطی تبعیت نکرده و مانع جریان باد می‌شود و وقتی چنین اتفاقی بیفتد و در برابر جهت باد مانع ایجاد شود جزایر حرارتی چون چتری از هوا بر فراز مناطق مرکزی گسترده شده و دمای هوا افزایش می‌یابد.
او استفاده از نمای شیشه‌ای را یکی دیگر از علل گسترده شدن اثر جزایر حرارتی می‌داند و می‌گوید: تهران جزو شهرهایی است که نور مستقیم خورشید دارد و نباید در نمای ساختمان‌ها از شیشه استفاده شود در حالی‌که امروزه در ساخت و سازها از نمای شیشه‌ای در ابعاد وسیع استفاده می‌شود و این ناهنجاری در مرکز شهر به اوج خود می‌رسد که همین مسئله به افزایش دما در این محدوده منجر می‌شود.
رئیس ستاد توسعه پایدار و محیط‌زیست شهرداری تهران عامل دیگر را ترافیک و آلودگی هوا در مرکز شهر عنوان می‌کند و معتقد است: تردد حجم بالایی از خودروها در مرکز شهر که افزایش آلاینده‌ها را در پی دارد اثر جزایر حرارتی را تشدید کرده و به آن دامن می‌زند به‌گونه‌ای که مجموعه این عوامل قدرت هم افزایی پیدا کرده و نتیجه این می‌شود که در نقاط مرکزی شهر دما تا چند درجه افزایش می‌یابد طوری‌که اگر بخواهیم مقایسه‌ای در این ارتباط انجام دهیم می‌بینیم که دما در مرکز با شمال شهر حداقل 3 درجه اختلاف دارد.
به موازات صحبت‌های این مقام مسئول در بخش محیط‌زیست شهری که سبک شهرسازی و ترافیک را از عوامل اصلی گسترش جزایر حرارتی در پایتخت می‌داند و معتقد است اغلب مشکلات زیست‌محیطی از سبک شهرسازی و نوع ساخت و سازها نشأت می‌گیرد کارشناسان شهرسازی نیز دیدگاه‌هایی دارند که بر این موضوع صحه می‌گذارد.
مصالح نامناسب
کارشناسان شهرسازی و معماری بر این باورند که استفاده از مصالح و سطوح سخت و جاذب گرما عامل گسترش اثر جزایر حرارتی در مناطق مرکزی بوده که افزایش دما را به همراه دارد. بیت‌الله ستاریان، کارشناس شهرسازی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در این رابطه چنین توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین مباحث در این ارتباط بحث مصالح است که به‌دلیل جذب بالای گرما یک حوزه گرمایی ایجاد می‌کند و باعث گرم شدن محدوده اطراف می‌شود.
او می‌گوید: این افزایش دما در تمامی فصول اتفاق می‌افتد و منحصر به فصل‌های گرم نیست و عملا می‌بینیم در زمستان هوا در مرکز شهر گرم‌تر از دیگر نقاط آن است. این کارشناس شهرسازی می‌افزاید: بدنه ساختمان گرما را در خود حفظ کرده و اگر مصالح به‌گونه‌ای باشد که خاصیت انعکاسی داشته باشد گرمای بیشتری از آن متصاعد شده و انرژی را می‌گیرند.
ستاریان رنگ مصالح را نیز در افزایش دما مؤثر می‌داند و می‌گوید: رنگ‌های تیره گرما را بیشتر دریافت کرده و گرمای بیشتری تولید می‌کنند که این موضوع در مرکز شهر به افزایش دمای هوا منجر می‌شود. او ادامه می‌دهد: جهت‌های ساختمان‌سازی نیز در این رابطه مؤثر بوده چنان‌که اگر بیشتر در معرض آفتاب باشند گرمای بیشتری متصاعد می‌کنند. بنابراین با توجه به شرایط خاص تهران از نظر زیست‌محیطی که قدرت پالایندگی پایینی دارد ضرورت دارد در انتخاب مصالح مورد استفاده دقت بیشتری صورت بگیرد.
همسو با این کارشناس شهرسازی، دیگر کارشناسان در این حوزه و محیط‌زیست در یک جمع بندی کلی عواملی چند را در تشکیل جزایر حرارتی و متعاقب آن افزایش دما در مناطق مرکزی پایتخت مؤثر می‌دانند که استفاده از مصالح جاذب انرژی خورشید با تبخیر و تعرق حداقل در ساختمان‌ها و سنگفرش خیابان‌ها، افزایش انعکاس مضاعف تابش موج کوتاه بین سطوح عمودی شهری، افزایش مخازن گرمایی و منابع گرمایی انسان‌ساز، افزایش تابش موج بلند از آسمان ناشی از افزایش آلودگی هوا، کاهش انتقال گرمایی ناشی از کاهش سرعت باد و توپوگرافی شهر و کاهش بازتابش جهانی از جمله آنها به حساب می‌آید.
راهکارهای علمی
در حال حاضر بیشترین توجه برنامه‌ریزان محیط‌زیست در دنیا به تبدیل سطوح تیره به سطوح روشن جهت استفاده از خاصیت انعکاس و افزایش سطوح گیاهی با طراحی پارک‌ها و جنگل‌ها معطوف شده که در این میان، استفاده از مصالح با قابلیت انعکاس بالا در سطوح افقی یکی از راهکارها به حساب می‌آید، چرا که از دیدگاه کارشناسان محیط‌زیست بام ساختمان‌ها و سطح خیابان‌ها مؤثرترین سطوح افقی شهری برای کنترل جزایر حرارتی به حساب می‌آیند.
در این راستا خیابان‌ها و پارکینگ‌ها نیز همواره به‌وسیله آسفالت و دیگر مواد تیره پوشیده شده و بیشتر نور تابیده شده را در خود جذب می‌کنند. در اینگونه سطوح از مصالح ساختمانی با قابلیت انعکاس بالا و رنگ روشن استفاده می‌شود تا به این ترتیب با کاهش جذب حرارت تأثیرات منفی افزایش دما تا حدی کنترل شود.
استفاده از پوشش گیاهی یکی دیگر از راهکارهاست که با ایجاد سایه و همچنین با استفاده از خاصیت تعرق به خنک کردن محیط کمک می‌کند و کاربرد مصالح ساختمانی مناسب برای ساخت و ساز و ایجاد سطوح نرم گیاهی در مکان مناسب و در تلفیق با سازه‌های شهری راهکارهایی هستند که از گسترش جزایر حرارتی در پایتخت جلوگیری می‌کنند.
البته در حال حاضر با توجه به افزایش دمای پایتخت نگرانی‌ها از افزایش دمای مناطق مرکزی بیشتر شده و براساس پیش‌بینی‌های کارشناسان محیط‌زیست و هواشناسی احتمال دارد به دغدغه‌ای فراتر از هشدار و نزدیک به بحران تبدیل شود.
