براساس اعلام مسئولان ذیربط تنها در سال 85، حدود 570 هزار تن ظرف یکبار مصرف پلاستیکی در کشورمان مورد استفاده قرار گرفته است.
با این حال نکته‌ای که کارشناسان به تازگی نسبت به آن هشدار می‌دهند این است که در ایران پلی‌اتیلن‌‌ها یا پی‌وی‌سی‌های استاندارد (food grade) برای بسته‌بندی مواد غذایی و بهداشتی تولید نمی‌شود و از نوع صنعتی این مواد، بدون توجه به مضراتشان، در صنایع غذایی و بهداشتی استفاده می‌شود.
در شرایطی که در تمام دنیا استفاده از پی‌وی‌سی صنعتی برای مصارف غذایی و بسته‌بندی به‌طور کامل منسوخ شده است و حتی اخیرا در تولید لوازم منزل و اسباب‌بازی نیز این محدودیت در جهان به‌وجود آمده، به گفته کارشناسان، در ایران به‌رغم نظارت وزارت بهداشت، به‌دلیل صرفه‌های اقتصادی، گروهی از تولیدکنندگان همچنان از موادی استفاده می‌کنند که تأثیر آنها بر سلامت مردم در درازمدت آشکار می‌شود.
اکبر رحمانی، کارشناس شیمی و بهداشت محیط در رابطه با این مواد و آثار درازمدتشان در این گفت‌وگو بیشتر توضیح می‌دهد.
- ظروف یکبار مصرف در ایران حاوی پلیمرهایی هستند که وقتی گرما می‌خورند، رادیکال آزاد تولید می‌کنند. با این اوصاف اصلا نظارتی روی این تولیدات صورت می‌گیرد؟
تولید این ظروف در کشور استاندارد نیست و هیچ نظارتی روی تولید آنها نمی‌شود، مواد افزودنی موجود در آنها هم به‌هیچ‌وجه کنترل نمی‌شود و متخصصان شیمی به هیچ عنوان روی تولید این ظروف نظارت ندارند.
- برخی می‌گویند شاید این ظروف از بروز بیماری‌های عفونی جلوگیری کنند، شما این موضوع را تأیید می‌کنید؟
شاید این اتفاق بیفتد چون با یک بار مصرف دور انداخته می‌شوند، ولی باید توجه داشت که پی‌وی‌سی هم منجر به بروز انواع اختلالات گوارشی و ریوی، علاوه بر سرطان و سایر بیماری‌های غیر‌واگیر می‌شود. اهمیت این موضوع هم‌زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم ما برای بیماران سرطانی و گوارشی هزینه‌های بالایی صرف می‌کنیم، ولی برای بیماری‌های واگیر‌داری که قابل کنترل است، مثل تب روده و حصبه، احتیاج به صرف هزینه‌های بالایی نداریم. البته فراموش هم نکنید که در ساخت ظروف یکبار مصرف، به‌منظور جلوگیری از شکنندگی ظروف، از مواد پلاستیکی لایزر استفاده می‌شود. بنابراین اگر درون این ظروف آب جوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود، این مواد حل شده، وارد بدن می‌شوند و به‌دلیل داشتن ترکیبات خاص، منجر به بروز سرطان‌های مختلف می‌شوند.
- با این حال عوارض ظروف یکبار مصرف تنها به سلامت انسان ختم نمی‌شوند، چون ظاهرا برگشت‌پذیری این ظروف به محیط بین ۱۰۰تا ۲۰۰ سال است. اینطور نیست؟
چرا، علاوه بر این، همین مواد بازیافت شده باعث بروز انواع بیماری‌های دیگر می‌شوند، در حالی‌که خیلی از مردم در هنگام استفاده از این مواد بازیافتی از عوارض آنها کاملا بی‌خبرند. یکی از دلایلی که سرطان در گذشته این‌قدر سر زبان‌ها نبود و حالا این‌قدر شایع است، به خاطر همین مواد شیمیایی است.
این را هم بگویم که اگر ضرر و زیان ظروف یکبار مصرف پلاستیکی را به مردم نگوییم، هرچه قدر هم داستان بگوییم که این ظروف قابل تبدیل شدن هستند، هیچ فایده‌ای نخواهد داشت. همین پلاستیک‌های معمولی مواد کلره دارند و سوزاندن آنها باعث ایجاد دو نوع ماده شیمیایی سرطان‌زای فوران و دی‌اکسین می‌شود. این مواد وارد هوا شده و به راحتی استنشاق می‌شوند. همچنین این مواد اگر در کنار اسیدهای چرب و حرارت قرار بگیرند، شاخه‌های پلیمری آنها شکسته شده و تبدیل به ید آزاد و مونومر می‌شوند و وارد سیستم غذایی و بدن انسان خواهند شد.
- تا قبل از این و سال‌های گذشته میوه و سبزی داخل پاکت‌های کاغذی قرار می‌گرفت یا شیر داخل شیشه به مردم فروخته می‌شد در حالی که الان در هر مغازه‌ای که وارد می‌شوید برای کوچک‌ترین خرید یک نایلون در اختیار شما قرار می‌دهند یا حتی شیر را هم به‌صورت نایلونی به شهروندان می‌فروشند.
همینطور است، در حالی که بیش از 80درصد شیشه‌ای که در کشور آلمان استفاده می‌شود، بازیافتی است؛ یعنی در این کشور فقط 20درصد شیشه تولید می‌شود. ما همیشه تأکید می‌کنیم که پارچه یا شیشه یا حداقل ظروف یکبار مصرف گیاهی جایگزین ظروف یکبار مصرف پلیمری یا نایلون‌ها شوند. یا اینکه هر کس که قصد خرید دارد، یک کیسه پارچه‌ای با خودش ببرد یا از پاکت‌های کاغذی استفاده کند. چون کاغذ ظرف یک سال بازیافت می‌شود و یا شیشه به سرعت بازیافت شده و هیچ بار میکروبی ندارد. البته تمام این اتفاق‌ها زمانی می‌افتد که حمایت دولت وجود داشته باشد ضمن اینکه جلوی تولیدات مواد پلیمری در کارخانجات هم گرفته شود. چون الان وزارت بهداشت میلیاردها تومان صرف یارانه داروهای سرطان می‌کند ولی جلوی تولید ظروف یکبار مصرف در کارخانه‌ها گرفته نمی‌شود.
- از طرفی برخی می‌گویند قیمت شیشه یا ظروف یکبار مصرف گیاهی بالاست.
درست است ولی اگر ما حاضر به تقبل این هزینه‌ها شویم و حداقل بتوانیم 10 درصد از بار بیماری‌های ناشی از استفاده نادرست از مواد پلاستیکی را کم کنیم، هزینه‌های درمانی به‌شدت کاهش پیدا می‌کنند. پس هزینه خرید این مواد سالم، توجیه‌پذیر خواهد بود.
- ما در رابطه با فرهنگسازی در مورد کاهش استفاده از این مواد چه‌کار کرده‌ایم؟
متأسفانه در کشور ما اطلاع‌رسانی کافی که منجر به فرهنگسازی شود و در مردم ترس از استفاده از این مواد را ایجاد کند وجود ندارد. مثلا ظروف ملامین که حاوی مواد سرطان‌زا بودند، تا چند سال پیش به‌شدت مورد استفاده بودند ولی امروزه استفاده از این مواد بسیار کم شده با این حال استفاده از ظروف یکبار مصرف و انواع و اقسام نایلون‌ها همچنان ادامه دارد.
- این فرهنگسازی باید از کجا شروع شود؟
ببینید، یکی از کارهای بسیار خوبی که وزارت بهداشت طی سال‌های گذشته انجام داده این است که تمام ظروف مورد استفاده کارکنان آن گیاهی است و این کار می‌تواند برای ارگان‌های دیگر هم الگو باشد چون متأسفانه الان مثلا فروشگاه‌های بزرگ از کیسه‌های پلاستیکی به وفور استفاده می‌کنند در حالی‌که در این فروشگاه‌ها می‌توان کیسه‌های پلاستیکی را به مردم فروخت. اگر مردم بابت این کیسه‌ها پول بدهند، مطمئنا آن را دور نخواهند ریخت و در خرید‌های بعدی هم از آن استفاده می‌کنند.
