اما امروزه در دوره جدید علاوه بر مشخصه‌های پیشین، به مولفه‌های اجتماعی و فرهنگی نظیر کثرت و تنوع شبکه‌ای از روابط اجتماعی، سبک زندگی، نوع و میزان مصرف، توسعه مسائل فرهنگی و ارتقای سطح فرهنگ شهروندی نیز توجه می‌شود. امروزه پرداختن به مقولات فرهنگی و اجتماعی به مثابه ابزاری در جهت ارائه خدمات باکیفیت‌تر به شهروندان تلقی می‌شود. با این کار مسیر دستیابی به افق‌های ارتقای کیفیت زندگی، کالبد و سیمای شهری مناسب برای رشد و تعالی، فرصت‌های کافی برای تعاون و همکاری جمعی، محیط‌زیست مناسب و عاری از آلودگی‌ها و خطرات، کیفی‌سازی روابط اجتماعی، قرار دادن انسان به‌عنوان محور هرگونه توسعه و در نهایت جلب حس اعتماد، تعلق و مشارکت آنان در توسعه شهری راحت‌تر فراهم می‌شود.
ماتریس فرهنگی، در ساختار شهرداری تهران با این هدف شکل گرفته که مفاهیمی چون حوزه قدرت شخصی از میان برود و مشارکت، انسجام و همبستگی در مجموعه سازمانی جایگزین آن شود. شهرداری با این کار قصد دارد تلنگری به‌خود بزند و یک گام به پیش برود و در نهایت مجموعه شهرداری، حرکت یکپارچه و هدفمندی در حوزه فرهنگی و اجتماعی آغاز کند.
دکتر محمدباقر قالیباف شهردار تهران، در راستای اجرای طرح ماتریس فرهنگی شهر، تبدیل شهرداری به نهادی اجتماعی را امری جدی تلقی کرده و می‌گوید: خوشحالیم که شعار تبدیل شهرداری از سازمانی خدماتی به نهادی اجتماعی در بدنه شهرداری باورشده و اتفاق افتاده است. این شعار جدی است اما مهم آن است که راهکارهای عینی‌کردن آن را مورد توجه قرار دهیم.
برای عینی کردن آن نیاز به خلاقیت داریم و اینکه هر کسی با ظرفیت، درک و سلیقه خود به آن نگاه کند و در عین حال از مسیر و رویکرد اصلی فاصله نگیریم و وحدت کلی را در مجموعه حفظ کنیم. شهرداری باید به مهم‌ترین نیازهای مادی و زیستی و همچنین نیازهای روحی و معنوی شهروندان پاسخ دهد. اگر توسعه پایدار شهر را می‌خواهیم، باید به‌طور جدی به عامل فرهنگ توجه کنیم. چون هر فکر و اندیشه‌ای و هر تصمیم‌گیری در گرو آن چیزی است که در ذهن افراد می‌گذرد.
ماتریس و مدیریت واحد فرهنگی شهر
ماتریس فرهنگی شهر تهران برای شکل دادن به تعاملات درون سازمانی مجموعه سازمان‌های شهرداری تهران در مسائل حوزه اجتماعی و فرهنگی و دیگر خدمات شهرداری تهران تهیه شده و مبنای همه اقدامات شهرداری تهران قرار گرفته است.
ماتریس فرهنگی در حقیقت برنامه‌ای است برای اینکه بتواند تعاملات درون سازمانی مجموعه سازمان‌های شهرداری تهران را در حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی و حتی ارائه خدمات دیگر به شهروندان شکل دهد. به بیان دیگر این ماتریس یک برنامه هماهنگ یا یک تفاهم همکاری بین حوزه اجتماعی و فرهنگی شهرداری و دیگر سازمان‌های این نهاد اجتماعی است.
هدف از اجرای این ماتریس چیست؟
دستیابی به مدیریت واحد فرهنگی شهر با بهره‌مندی از تمام ظرفیت‌ها، تشکیل شبکه‌ای از ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی سازمان‌ها و شرکت‌ها و تفکیک مأموریت‌های صرفاً خدماتی از مأموریت‌هایی با رویکردهای اجتماعی و فرهنگی از مهم‌ترین اهداف اجرای ماتریس فرهنگی است.
متولیان فرهنگی شهرداری تهران در هنگام تنظیم برنامه‌های ماتریس فرهنگی، اجرای تمامی فعالیت‌های شهری در بستر فرهنگی را مورد توجه قرار داده‌اند به‌گونه‌ای که در این برنامه، مدیریت شهری حلقه واسطی میان همه سازمان‌ها ایجاد کرده است تا نهادهای تخصصی در حوزه مسائل فرهنگی به کمک شهرداری پایتخت بیایند. در این میان، تشکیل شوراهای راهبردی سلامت، فرهنگی و ورزشی، آسیب‌های اجتماعی و روانشناسی شهروندان با حضور نخبگان و برنامه‌ریزان کلان و جامعه‌شناسان برجسته و محقق در حوزه مسائل شهر، بیانگر آن است که نخستین قدم برای پیشبرد اهداف ماتریس فرهنگی شهر تهران با موفقیت برداشته شده است.
در این ماتریس با احصای حوزه‌های فعالیت فرهنگی و اجتماعی سعی شده است برنامه‌ریزی کلان مدیریت فرهنگی شهر در دو حوزه کالبدی و نرم‌افزاری به‌گونه‌ای باشد که رفتارهای شهرنشینی را متناسب با شاخصه‌های زندگی شهر در پروسه سه ساله تنظیم کند. از این رو، بسیاری از کارشناسان، ماتریس‌های فرهنگی را «تجلی رویکردهای اجتماعی و فرهنگی پایتخت» معرفی می‌کنند که شهرداری تهران را در سیر تبدیل از سازمانی خدماتی به نهادی اجتماعی یاری می‌کند.
مدیریت شهری در این ماتریس تلاش کرده است براساس یک تقسیم کار مشخص نقش همه زیرمجموعه‌های خدماتی، عمرانی، حمل‌ونقل و شهرسازی در شهرداری تهران در عرصه توسعه فرهنگ شهروندی را مشخص کند تا تعامل و ارتباط معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری با سایر معاونت‌ها و سازمان‌ها به‌صورت نهادمند در قالب تفاهمنامه‌های همکاری تنظیم شود.
در تنظیم این ماتریس و همچنین فرهنگ شهروندی، از نظام‌نامه آموزش شهروندی طرح جامع فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران که در 2 سال گذشته تدوین شده استفاده شده است. همچنین در ماتریس فرهنگی شهر تهران تمامی نیازهای آموزش شهروندی و فرهنگسازی مربوط به سازمان‌های شهرداری در عرصه‌های خدمات شهری، نظافت شهر، زیباسازی، حمل‌ونقل، عمرانی و شهرسازی شناسایی شده و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی برای رفع این نیازها تنظیم شده است.
آماده باش 22 سازمان
در تحقق برنامه‌های ماتریس فرهنگی شهر بیش از 22سازمان و شرکت وابسته به شهرداری تهران ایفای نقش می‌کنند و 2 فعالیت اساسی را انجام می‌دهند:
- مأموریت‌های محوری هر سازمان و هر شرکت
- بهره‌مندی از ابزارها و شیوه‌های اجتماعی و فرهنگی برای تحقق مأموریت‌ها
موضوعات شهری و کار فرهنگی
به گفته سید محمد هادی ایازی، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران ماتریس فرهنگی شهر تهران با هدف مشخص شدن حوزه‌های مرتبط با فرهنگ شهروندی تنظیم می‌شود.
ایازی درباره دلایل شکل‌گیری ماتریس فرهنگی شهر می‌گوید: در شهر، بخش‌های مختلف فرهنگ، متولیان خاص خود را دارد. فرهنگ دینی متولیان متعددی نظیر سازمان تبلیغات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مساجد، حوزه فرهنگ و هنر و سینما نیز متولی‌های فراوانی دارد. اما موضوع فرهنگی خاصی وجود دارد که متولی نداشته و مغفول مانده است و آن هم حوزه فرهنگ شهری و شهروندی است.
حقوق شهروندی و موضوعات مرتبط با آن نیز متولی ندارد و باید در این زمینه فعالیت کنیم. برای دستیابی به موضوعاتی که در مدیریت شهری متولی‌های گوناگون ندارد و از وظایف ذاتی ما به شمار می‌رود ماتریس فرهنگی تنظیم شده که در این ماتریس و جدول در یک طرف موضوعات شهری و در ضلع دیگر آن اقدامات فرهنگی قرار می‌گیرد. یک برنامه عملیاتی گسترده لازم است تا موضوعات فرهنگی شهری اجرایی شود و به فرهنگسازی کمک کند.
چنانچه این طرح خوب پیاده‌سازی و اجرا شود تأثیر زیادی در اداره و مدیریت شهر خواهد داشت. متأسفانه توجه به حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی تا پیش از این در شهر مغفول مانده بود. فراهم کردن ساز و کارهایی برای مشارکت هر چه بیشتر مردم در اداره شهر از دیگر برنامه‌های ماست. با توجه به تأکید شهردار تهران مبنی بر تبدیل شهرداری تهران از یک سازمان خدماتی به یک نهاد اجتماعی، حوزه معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران نقش بسیار مهمی در این زمینه ایفا می‌کند.
چنانچه هر فردی احساس تکلیف کند و وظیفه‌اش را به خوبی انجام دهد می‌تواند منشأ خیر باشد و در این حوزه نیز از مدیران و کارکنان انتظار بیشتری می‌رود تا با تلاش بیشتر و مشارکت جدی‌تر به اهداف‌مان برای زندگی بهتر در شهر برسیم.
