دیپلماسی در عصر تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات

اگر چه هنوز دهکده جهانی مارشال مک لوهان کاملا جایگزین  دولت – ملت نشده است، اما دهکده‌های امروزی چنان به هم مرتبط شده‌اند که دنیای وستفالیا به عنوان مبنای دیپلماسی نوین، کمتر و کمتر قابل تشخیص است.

در فضای دیپلماتیک و سیاست خارجی نوین، تحلیلگران از ظهور روابط فراملی Transnational Relations  در مقابل مفهوم قدیمی روابط بین الملل  International Relations  سخن می‌گویند.  به این معنا که رویدادهای امروز را دیگر نمی توان از منظر پارادایم مسلط روابط بین المللی که بعد از شکل گرایی نظام جهانی برپایه عهدنامه وستفالیا و دولت – ملتها حاصل شد، درک کرد.

بدیهی است که به موازات تحول جوامع، سناریوهای جدیدی در قلمرو روابط بین الملل محقق می‌شود که اولویتهایی نوین همراه با اتخاذ شیوه هایی نوین می طلبد. پیروی صرف از اصول، اهداف و طراحی های کلاسیک دیپلماسی دیگر پاسخگوی نیازهای دیپلماتیک نوین نیست.

نیروهای نوین ایجاد کننده تغییرات، به روندهای جهانی شدن بازرگانی و مالی، رشد رسانه های نوین و جوامع مدنی فعال تر و مدعی تر، افزوده می شوند. اما عامل اصلی پدیدآورنده تغییرات، که اتصال دهنده و تسریع کننده سایر نیروهای ایجاد کننده تغییرات است، « تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات » است.

اگر زمانی ملتها تنها از طریق وزارتخانه های امور خارجه و تجارت خود با سایرین در ارتباط بودند، هم اینک " از طریق میلیونها نفر که با به کارگیری فیبر نوری، ماهواره ها، تکنولوژی های بی سیم و کابل، در یک شبکه پیچیده و بدون کنترل مرکزی به هم متصل می شوند، با هم در ارتباط هستند". 

هم اینک ارتباطات جهانی و پیشرفتهای روزافزون تکنولوژیهای نوین اطلاعات و ارتباطات ( ICTs ) با پراکندن اقتدار میان بازیگران متعدد، افزایش حضور و تاثیرجامعه مدنی جهانی، و رهبری جریان توسعه جهانی امور مالی و تجاری ؛ روند سنتی روابط بین الملل را با چالشی نوین مواجه ساخته‌اند.

در این فضا دولتها با شکل نوینی از دیپلماسی مواجه هستند که آنها را وادار می‌کند عنصری استراتژیک را در کانون مرکزی کنش‌های خود، در اداره امور بین المللی معاصر اتخاذ نمایند.

در آستانه یک انقلاب اطلاعاتی قرار داریم که در آن اشکال الکترونیکی ارتباطات، آن هم فارغ از هر گونه قانون گذاری و مقررات پذیری، اشکال اصلی ارتباطات آن را تشکیل خواهند داد.

برپایه گزارش سال 1998 موسسه مطالعات استراتژیک و بین المللی واشنگتن :" مدل های سلسله مراتبی جای خود را به شبکه ها داده اند، " گشودگی و شفافیت مرزهای اطلاعات سری را درنوردیده اند" و " عقاید و ثروتها با سرعت بی سابقه ای حول یک شبکه جهانی متشکل از دولتها، شرکتها و سازمانهای غیردولتی در جریان هستند.

در این میان، پیشگامان عرصه تکنولوژیهای اطلاعات، به عنوان کاتالیستهای تسریع کننده ای عمل می کنند که نتیجه عملکرد آنان تقویت تکثرگرایی همزمان با همگرایی، در سیستم بین المللی کنونی است.

افزایش توان دستیابی، میزان دسترسی و سرعت انتقال حجم بالایی از اخبار و اطلاعات به مخاطبان جهانی، آن هم در زمان واقعی ( Real Time )، مدیریت سیاست خارجی کشورها را بیش از پیش پیچیده ساخته است.

مدل‌های چندوجهی ارتباطات، جایگزین مدل سنتی سلسله مراتبی و یک سویه، یک فرستنده به گیرندگان بسیار در ارتباطات شده است. این امر نشانه آن است که دولتها به زودی لذت کنترل بر حجم گسترده ای از اطلاعات را از دست خواهند داد.

در نهایت موازنه جدید محصول فضایی مملو از پیشامدها و موقعیتهای نوین حاصل از رشد وگسترش بهره گیری از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات است که در نتیجه آن، پیچیدگی حاصل از وابستگی متقابل، جهانی شدن فرهنگ، امپراطوری افکار عمومی، انقلاب رسانه‌ها و علاوه بر اینها جریان بین المللی فرهنگ، عقاید و اطلاعات جملگی به عنوان عوامل نوین و در راس سایر عوامل، بردولتهای ملی فشار می آورند و آنها را وادار می‌سازند تا سریعا به تجدید نظر در ساختارهای مدل سیاست خارجی و روند دیپلماسی خود و ایجاد تحول در آنها بپردازند.

این فشار آنها را وادار می‌کند تا سایبر دیپلماسی را به عنوان کانون مرکزی تلاشهای دیپلماتیک خود، رشد و توسعه دهند.

تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات (ICTs)؛ دیپلماسی و سیاست خارجی
فرضیه ما اینست که تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، در صحنه بین المللی تحولاتی بسیار شگفت انگیز و مهیج ایجاد خواهند کرد.

تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات (ICTs) تاثیرات بسیاری بر جریان دیپلماسی و محیط بین المللی دارد. تعاملات دیداری، شنیداری و نوشتاری، که به واسطه به کارگیری تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات بیش از پیش تسهیل شده اند، روشهای پیشین سازمانهای دیپلماتیک را در فرآیند گردآوری، ارزیابی، انتشار و عدم انتشار اطلاعات، دچار تحولات بسیاری نموده اند.

بسیاری از پروتکل های قدیمی، که به دوران قرون وسطی و پیش از آن برمی گردند، در جهانی که " مرگ فاصله ها" گامهای بازیهای دیپلماتیک را افزایش داده است، جهانی که دیگر دیپلماتها در آن یکه تاز نیستند و در اصل طرفهای مذاکرات، شهروندان کشورهای مختلف جهان هستند؛ نیاز به بازاندیشی دارند.

بروز این تحولات غیرقابل اجتناب است، اما نشانه پایان دیپلماسی نیست. باید نسبت به ادعاهای تکنولوژیک محتاط بود. حتی در عصر تغییرات بسیار سریع نیز « همه چیز » تغییر نخواهد کرد.

حتی زمانی که تکنولوژیهای ارتباطات و اطلاعات، فضای عمل دیپلماتیک و ابزارهای حصول به اهداف دیپلماتیک را دچار تحول کرده اند، باز نقش رهبری دولت – ملت محفوظ باقی می‌ماند.

 زمانی که مونوپولی دولتها در تقابلات بین المللی با افزایش توان تکنولوژیک ( تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات ) بازیگران غیردولتی که سطوح عملکردشان جهانی است، محاصره می شود؛ باز دولت – ملتها به ویژه نمایندگان دیپلماتیک آنها، بازیگران خط مقدم صحنه بین المللی باقی خواهند ماند.

به هر حال دیپلماتها برای عملکرد موثر در محیط نوین، لازمست به کاربرانی مجذوب ابزارهای نوین ارتباطات و اطلاعات تبدیل شوند. این امر به سختی صورت می گیرد، اما برای تطبیق با سرویسهای خارجی سراسر جهان، برای دستگاههای سیاست خارجی و دیپلماسی کشورها، به الزامی مبدل شده است.

به این ترتیب دیپلماتها نقش مهمی در تقویت زیر ساختهای جهانی اطلاعات خواهند داشت و در مقابل نیز تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، با تولید صنایع نوین و تامین فضای عملکردهای نوین، آنها را برای فائق آمدن بر کارکردهای نوین دیپلماتیک و کنار زدن روندهای ناکارآمد دیپلماسی سنتی، آماده می سازند.

تاثیر تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات  ICTs  بر دیپلماسی و سیاست خارجی
در صورتی که بر آن باشیم تا تاثیرات انقلاب ارتباطات و انقلاب اطلاعاتی نوین را در گستره دیپلماسی و سیاست خارجی خلاصه کنیم، باید از ایجاد « ارتباطات متعامل»، « تمرکززدایی»، « شتاب زدگی»، «بسط یافتگی» و « فرامتن گرایی»  Hypertextuality  صحبت کنیم.  ارتباطات گسترده افراد، موسسات و اجتماعات، نتیجه افزایش تماسهای بیشمار و متعاملی است که زیرساختهای عمومی و خصوصی مخابرات و ارتباطات راه دور، امکان برقراری آنها را فراهم آورده اند.

فراوانی روزافزون ارتباطات متعامل میان افراد، سازمانها و اجتماعات در نوع خود، موجب هدایت حوزه های عمومی یا خصوصی به سوی تمرکز زدایی و تکثر اقتدارهای سنتی خواهد شد. از نتایج تبدیل هر چیز به شکل دیجیتالی آن، اینست که هر گونه متن و محتوایی - از جمله متن و حتی تصاویر – می تواند در هر رسانه ای – نظیر نوار ویدئویی، کامپیوتر، دیسک و سی دی - ذخیره شود و از طریق هر انتقال دهنده ای- مانند سیم، اشعه مادون قرمز و فیبر نوری - می تواند منتقل شود و این ویژگیها همزمان با افزایش قدرت پردازشگرهای دیجیتالی، موجب افزایش شتاب و سرعت در تصمیم گیریها شده است. همچنین موجبات بازیگری دولت در زمان واقعی را فراهم آورده است.

به بیان دیگر دولت مجبور شده است تا در زمان واقعی عمل کند. با افزایش بی نهایت گسترده قدرت پردازش و تقویت پهنای باند، شمار بی سابقه ای اطلاعات توان آن را یافته اند که در هر زمان و مکان، از طریق تار جهانی اینترنت و با کمترین بها در دسترس قرار گیرند و دولت را به سوی فرامتن گرایی هدایت کنند. آن چه از « هزینه کم » در ترکیب با « گستردگی محتوا » و « افزایش شتاب انتقال اطلاعات » حاصل می گردد، بسیار فراتر از جمع این تاثیرات است.

کمترین تاثیرات قابل مشاهده این انقلاب، بی مکانی(Dislocation) و کاهش عدم همزمانی(symmetry)  است. «بی مکانی» یا «فارغ از مکانی» به عدم وابستگی تبادل اطلاعات از به مکانهای فیزیکی بر می‌گردد.

به عنوان نمونه، گروههای ذینفع می توانند بدون داشتن "محل استقرار ملی"، دائما از یک مکان به مکان دیگر بروند. عدم تقارن نیز به امتیاز سنتی « کنترل اطلاعات » بر می گردد که توسط دولتها، شرکتها و نهادها اعمال می گردیدند.

از پتانسیلهایی که در نتیجه پیشرفت تکنولوژیهای ارتباطات حاصل شده است این است که سازمانهای بسیار کوچک – حتی سازمانهای فردی – با استفاده از آنها، درست مانند سازمانهای بزرگ، توانایی رقابت با دیگر سازمانها را به دست آورده اند.

همان طور که خواهیم دید، در حال حاضر، شبکه های ارتباطات در سراسر جهان با بسیاری از شبکه هایی که از دروازه بانان سنتی اطلاعات منشعب شده اند و توسط دولت یا بخش خصوصی کنترل می می شوند، به هم تنیده شده اند.

ترکیبی از رسانه های اکثرا جهانی، تکنولوژی ارزان و رشد نفوذ اینترنت نوید آن را می دهد که با برقراری نظمهایی فراتر از نظم های نوین، بر میزان شفافیت جهانی در دهه آینده افزوده خواهد شد. همچنان که مدل « شبکه ای » از مدلهای « سلسله مراتب » و « بوروکراسی » به عنوان الگوهای اولیه سازمان و ارتباطات پیشی می گیرد، به تدریج کنترل اطلاعات، شکل دهی به آن و تاثیر گذاری بر انتشار آن برای دولتها مشکل تر خواهد شد.

دموکراتیزاسیون دیپلماسی

دموکراتیزاسیون دیپلماسی محصول ارتباطات فراگیر از طریق تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات است. اکنون نطفه های سیاستهای نوین دموکراتیک در اکناف جهان پرشمار و متنوع اند . ابزارهای الکترونیک برای وسعت بخشیدن به مشارکت شهروندان به کار گرفته می‌شوند.

ارتباطات الکترونیک فرصتهای بیشماری برای تقویت مشارکت سیاسی و ارتباط افقی میان شهروندان پدید آورده اند. در واقع دسترسی مستقیم و همزمان به اطلاعات و ارتباطات کامپیوتری باعث تسهیل انتشار و اصلاح اطلاعات می شود و امکاناتی برای تعامل و مباحثه در عرصه ای خودمختار و الکترونیک عرضه می دارد که از کنترل رسانه ‌ها خارج است.

مهمتر این که شهروندان می توانند منظومه‌ های ایدئولوژیک و سیاسی مختص به خود را تشکیل دهند و در حال حاضر نیز تشکیل می دهند ؛ منظومه‌هایی که بر ساختار سیاسی مستقر پیشی می گیرند و بدین سان عرصه سیاسی انعطاف و انطباق‌پذیری ایجاد می کنند.

به نظر می‌رسد که چشمگیرترین تاثیرهای ارتباطات نوین الکترونیکی در حیطه سیاست نمادین و ایجاد بسیجهای منفرد توسط گروه ها و افراد خارج از نظام حزبی رایج باشد . از یک سو، اگر بسیج های منفرد بسیج سیاست رسمی را پشت سر گذارند ، شاید حتی نهادهای دموکراسی را نیز تضمین کنند.

از سوی دیگر اگر نمایندگی سیاسی و تصمیم گیری سیاسی ، بدون واگذاری آن به نخبگان تکنولوژیک ، پیوندهای تازه ای با این منابع نوین برقرار سازند ، می توان انتظار داشت که نوع تازه ای از جامعه مدنی دوباره ساخته شود  که در آن امکان پایه ریزی الکترونیک دموکراسی از پایین وجود داشته باشد .

توسعه نمادین و بسیج سیاسی در نهضتهای « غیرسیاسی » چه به صورت الکترونیک چه به صور دیگر ، سومین جریان از فرایند بازسازی دموکراسی در جامعه شبکه ای است.

نهضتهای بشردوستانه ای که از سوی نهادهایی مانند عفو بین الملل ، صلح سبز ، آکسفام و ... حمایت می شوند و هزاران هزار گروه فعال محلی و منطقه ای و سازمانهای غیردولتی در سراسر جهان ، نیرومندترین عامل بسیج در سیاست اطلاعاتی هستند.

در نهایت هدف آنها تاثیرگذاری بر فرایند سیاسی است ؛ یعنی تاثیرگذاری بر مدیریت جامعه از طریق نمایندگان جامعه . اما آنها ضرورتا از مجراهای نمایندگی و تصمیم گیری سیاسی، مانند رساندن نامزدهایشان به مقام مورد نظر ، استفاده نمی کنند.

این صور بسیج سیاسی ،که می توان آنها را « معطوف به مساله » و « سیاست غیرجانبدارانه » تعریف کرد ، ظاهرا مشروعیت زیادی در تمامی جوامع کسب کرده اند و بر قواعد و نتایج رقابتهای سیاسی رسمی موثرند . آنها دغدغه و توجه به امور عمومی را در ذهن و زندگی مردم دوباره مشروع می سازند.

پیامدهای تاثیرتکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات بر دیپلماسی و سیاست خارجی
بیشترین نتایج حاصل از تاثیرات تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات بر دیپلماسی و سیاست خارجی کدامها هستند؟ هم اینک شاهد 5 نمونه از مشخص ترین نتایج حاصل از تاثیرات تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات بر دیپلماسی و سیاست خارجی هستیم:

• ظهور ارتباطات بین المللی همگان با همگان Many – to - Many
• تسریع روند های دیپلماتیک فارغ از زمان
• قابلیت تصویرسازی
• قدرت نرم
• تقویت زیرساختهای جهانی ارتباطات و اطلاعات

ارتباطات بین المللی همگان با همگان Many – to - Many

زمانی بود که دیپلماتها بازیگران یکه تاز ارتباطات میان کشورها بودند. در حال حاضر جریان گفتگو و تبادل اطلاعات میان شهروندان در سراسر جهان، در 24 ساعت شبانه روز در جریان است. طرحهای بین المللی دولتها روزانه از طریق ارتباطات متقابل بیشمار جاری در شاهراهای اطلاعاتی جهانی و نیز طی سفرهای متعدد افراد و گروههای مختلف دولتی و غیردولتی به خارج از مرزهای ملی کشورها، مطرح می شوند. و همین عوامل موجب کم رنگ شدن عامل حضور دیپلماتها می شوند.

به این ترتیب، تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات ضمن افزایش توان و تعداد کانالهای ارتباطاتی، فرصتهایی نیز فراهم آورده اند. فراتر این که دیپلماتها روز به روز حضوری کم تاثیر تر خواهند داشت. شبکه ها و شاهراهای دسترسی به اطلاعات و ارتباطات، برای دیپلماتها راههای نوینی در گردآوری اطلاعات، همکاری با مقامات ملی، ایجاد ارتباطات و تقویت اعمال نفوذ به ارمغان آورده است.

بیشتر عوامل بین المللی از طریق مسائلی شکا می گیرند که هیچ کدام از آنها را شامل نمی شوند. همزمان با توسعه، فروپاشی، پیشرفت و تغییر شکل مسائل ملی و بین المللی، مدیریت آنها نیز به ابزارها و استراتژیهای نوینی نیاز پیدا می کند.

تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات امکانات بیشتری برای همکاری با جهان شدیدا متمایل به استقلال، فراهم می کند. سرویسهای خارجی در راه انجام امورات خود، بیشتر و بیشتر از ترکیب ابزارهای نوین و سنتی بهره می گیرند و با آنها سازگار می شوند. 

دیپلماتها اگر بخواهند از عهده امور دیپلماتیک عصر اطلاعات برآیند، لازمست در تماس با فضای نوین دانایی، نسبت به  مبنای دانش و دانایی خود به اندازه کافی انعطاف پذیر باشند، مهارت بالایی در به کارگیری رسانه های الکترونیک کسب کنند و خود را نسبت به بازیگران نوین صحنه بین المللی از جمله شرکتهای چند ملیتی و سازمانهای غیردولتی NGOs ، هم آنانی که حضور مجازی پایدار دارند و هم آنانی که تنها کاربران تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات هستند، نیز متعهد سازند.

با افزایش تقاضای افکار عمومی برای حضور در صحنه سیاستگذاری، تلاش وزیران امور خارجه برای آموزش افکار عمومی درخصوص تعهد به موضوعات بین المللی و عمل به این تعهدات، اهمیت بیشتری خواهد یافت. همین نکته وزیران امور خارجه و دولتهای آنها را ملزم می کند که از مدل یک سویه ارتباطات « فرد با همگان » One – To – Many خود به مدلی با حضور بازیگران بیشمار و مبتنی بر ارتباطات متعامل« فرد با فرد » One – To - One تغییر شکل دهند.

تا زمانی که دولتها و وزارت های امور خارجه نسبت به کنترل اطلاعات همچنان تمایل بالایی از خود نشان دهند و در راه انتقال اطلاعات لازم به شهروندان از مدلهای سلسله مراتبی بهره گیرند، آموزش عموم نسبت به تعهدات بین المللی سخت تر صورت انجام می شود.

تسریع روند های دیپلماتیک فارغ از زمان

شاید مهم ترین تاثیرات بلند مدت تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، با « سرعت » در ارتباط باشد. تا چه زمانی دولتها می توانند به طور تشریفاتی و تنها به فرستادن دیپلماتهای خود سوار بر کشتی های کوچک کم سرعت اتکا داشته باشند.

آنها امروز تقریبا باید در لحظه، پاسخگو باشند. هرگونه تاخیر می تواند به از دست دادن شهرت بین المللی، امتیازات سیاسی، فرصتهای تجاری و بازرگانی و یا از دست دادن حتی حیات کشورها منجر شود.

حذف زمان به کاهش تامل و تفکر در امور و مسئولیتهای سیاسی، نسبت به گذشته می شود. قطعا، تقاضاها نسبت به ارائه تحلیلهای تاثیرگذار بیش از پیش افزایش یافته است.

چالشی که وجود دارد این است که در عین نیاز به افزایش تشکیل ائتلاف ها و توسعه گستره نفوذ دولتها، پرداخت تاوان جبران اشتباهات پرهزینه و سخت شده است. بنابراین پاذهری قدرتمند برای تصمیم گیریهای زودرس به وجود آمده است.

در این شرایط، آن چه باید مورد توجه قرار گیرد این است که دیپلماتها مجبور خواهند شد خیلی زود دست به کار شوند و به کاربرانی با مهارت بالا در شاخه های مختلف تکنولوژیک تبدیل شوند تا هر چه سریعتر با عصر « شتاب » و « سرعت » هماهنگ شوند و امتیازات اطلاعاتی خود در فضای رقابتی نوین را تقویت کنند.

موضوع به اینجا ختم نمی‌شود. به جز برخی استثناء ها؛ دیپلماتهای حرفه ای نه تنها از نظر سخت افزاری بلکه از نظر خلاقیت بهره گیری از تکنولوژیهای اطلاعات نیز، نسبت به همتایای و رقیبان خود در بخشهای خصوصی و غیردولتی، همچنان عقب هستند.

درسهای بسیاری می توان از روشهای ابتکاری شرکتهای چند ملیتی در زمینه بهره گیری از تکنولوژیهای ارتباطات، به ویژه در بخش همکاری ها گرفت. این شرکتها به منظور افزایش همکاری ها، از اعمال کنترل دوری می کنند و این اطمینان را در میان اعضاء همکار ایجاد می کنند که همواره ارتباطات موثری میان تمامی بخشهای سازمانی وجود دارد.

در مورد سازمانهای غیردولتی، چابکی و خلاقیت آنها در بهره گیری از تکنولوژیهای ارتباطات همراه با بهره گیری از ارتباطات کم بها، موثر و در لحظه مورد تاکید و توجه است. در سالهای اخیر، اتحادیه های امور خارجی خود را در فضایی فراتر از یک مانور جنگی می یابند.

در برخی موارد نیز در موقعیت دفاعی و در ستیز برای جلب همسویی افکار عمومی داخلی و بین المللی، در برابر همتاهای چابکتر خود، NGOs ها قرار می گیرند. نمونه بارز این ادعا را می توان در پیام نیروهای ضد جهانی شدن در اجلاس گروه G8 در ژنو، که امکان شنیده شدن نیافت و یا نامفهوم اعلام گردید، مشاهده کرد.

G8 توانست در انتشار رسمی پیامهای این گروه اخلال ایجاد کند و در این راه بسیار موفق عمل کرد. اما این اقدام پیشرفته موجب برزو چالشی پایدار در آینده این اجلاس خواهد شد.

هر زمان که جنگ میان دولت و بازیگران غیردولتی تیتر روز می شود، متن خبر به سادگی مرور روند یک رقابت نخواهد بود. به معنای دیگر هنگامی که میان دولتها و بازیگران غیردولتی جنگی در می گیرد، توصیف آن به راحتی توصیف یک رقابت نخواهد بود. بازیگران غیردولتی به طور روزافزونی، به گروه نمایندگان ملتها می پیوندند.

افزون بر آن، در هم پیچیده شدن کار دولتها و سایر بازیگران غیردولتی، در حال توسعه بیشتر و بیشتر است. همکاری میان دولتها و سایر بازیگران غیردولتی، در تامین منافع و رسیدن به اهداف به طور روزافزونی در حال افزایش است، به گونه ای که نسبت به حضور بازیگران غیردولتی در کنار دولتها، روز به روز نیاز بیشتری احساس می شود.

قدرت نرم

به طور مفهومی، دیپلماسی با تاثیراتی که در نتیجه توسعه شتابان شبکه های جهانی ناشی از گسترش عرصه نفوذ و عمل تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات متوجه سیستم بین المللی شده است، آهسته آهسته به پایان خود نزدیک می شود.

ژوزف نای  Joseph Nye به عنوان یکی از پیشگامان طرح قدرت نرم اعتقاد دارد تمرکز قدرت نرم، توجه ویژه به اشغال فضای ذهنی کشور دیگر از طریق ایجاد جاذبه است و نیز زمانی یک کشور به قدرت نرم دست می یابد که بتواند اطلاعات و دانایی را به منظور پایان بخشیدن به موضوعات مورد اختلاف به کاربندد و اختلافات را به گونه ای ترسیم کنند که از آنها امتیاز حاصل شود.

این نوع تاثیرگذاری همواره وجود داشته است، اما با ظهور تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، بر اهمیت آن افزوده شده است و همزمان استراتژیهای عصر جنگ سرد را پشت سر گذاشته است.

مونوپولی اطلاعات و دانایی برای مدت زمان طولانی عنصر مرکزی دیپلماسی بوده است. نای اعتقاد دارد که ارزش مونوپولی های دانایی رو به کاهش است و « دانش » منبع در حال رشد و عظیم قدرت، در عصر فراجنگ سردPost-Cold War  است.

مادامی که این دیدگاه چندان مورد توجه تجربه گرایان سیاست واقعی  Real-Politicقرار نگیرد، دیپلماتها و کشورها فرصتهای زیادی را در فرایند تاثیرگذاری بر دیگران از دست خواهند داد، چرا که از فهم تاثیرات قدرت نرم عاجز مانده اند.

قدرت نرم در روابط دولت – با – دولت، مستقیما افکار عمومی خارجی را تحت تاثیر قرار می دهد. از این زاویه دید، « قدرت نرم » نوعی تبلیغات سیاسی نیست، بلکه مباحث عقلانی و ارزشهای عمومی را شامل می شود.

تا زمانی که از قدرت نرم به عنوان یکی از منابع هم وزن قدرت نظامی استفاده نشود، به هیچ عنوان نیازی به سرمایه گذاری در این زمینه وجود نخواهد داشت. ملتهایی که به تاثیرات قدرت نرم و قدرت مبتنی بر فرهنگ در دستیابی به اهداف و منافع ملی خود امید بسیاری دارند، لازمست خود را برای سرمایه گذاری بر روی زیرساختهای دانایی، هم در واحدهای تحقیقات سیاسی و دولتی و هم در سراسر جامعه، آماده کنند.

در جریان قدرت نرم عقاید جاری می شوند و ملتها بدون این عقاید نمی توانند به دستیابی به تاثیرات قدرت نرم امیدوار باشند. به علاوه آنانی که از دیپلماسی قدرت نرم استفاده می کنند باید ضمن بهره گیری از دیدگاههای آینده نگر، جسارت پذیرش چالشهای حاصل از وضعیتهای ناشناخته و مبهم را در خود ایجاد کنند.

در نهایت، قدرت نرم تعداد بیشماری روابط متعامل را میان جوامع معرفتی مختلف دانشگاهی، موسسات تحقیقات سیاسی، سازمانهای غیر دولتی NGOs، رهبران رسانه ها و دیپلماتها به وجود می آورد.

این تعامل دوجانبه به خلق محیطی می انجامد که برای ایجاد نوآوریها در تحقیقات حوزه سیاست خارجی لازم و ضروری است. قدرت نرم قابلیتی است که دولتها در جریان به دست آوردن آن یا غرق می شوند، یا در راه آن باید تعاملات بسیاری برقرار کنند.

یکی از شگفت انگیزترین و چشم گیر ترین وجوه دیپلماسی قدرت نرم این است که این نوع دیپلماسی با حاصل جمع صفر ( برد – باخت ) برابر نیست، تا جایی که امکان دارد منافعی که برای یک کشور به همراه می آورد در نتیجه اعمال قدرت نرم کشور دیگر حاصل شده باشد.

به عنوان نمونه، حاصل اعمال  قدرت نرم آمریکا گاهی اوقات می تواند توسط کانادا برداشت شود، چرا که ترویج ارزشهایی آمریکایی اغلب ارزشها، فرهنگ، جامعه شناسی و دیدگاه جهانی کانادا – از جمله تجارت آزاد، لیبرالیسم، آزادسازی، دموکراسی، آزادی بیان و کثرت گرایی - را هم شامل می شود. عکس این عمل هم ممکن است به وجود آید. در این صورت، طیفی از ارزشها و منافع عمومی در میان کشورها امکان زمینه رشد می یابند.

تقویت زیرساختهای جهانی ارتباطات و اطلاعات

به مرور زمان، مسائل مرتبط با تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات و تاثیراتی که بر مسائل بین المللی می گذارند، همچنین نیازی که دیپلماسی و روند مذاکرات نسبت به آن پیدا می‌کند، روشنتر خواهد شد و در پی آن امکان نیاز به زیرساختهای تحقیقاتی جدید بیش از پیش نمایان خواهد شد.

بسیاری از مسائل مرتبط با تکنولوژیهای ارتباطات و اطلاعات ( مانند فضای شخصی، آزادی بیان، مالکیت فکری، پورنوگرافی ) عمیقا وارد رژیمهای بین المللی، آن هم در حوزه های حساس و مرتبط با قلمرو محدود دولتها شده و در آنها ادغام خواهند شد. موضوعات دیگری، مانند تجارت الکترونیک، این قابلیت را دارند که بر دولت – ملتهای تحصیلدار و موفقیتهای آنها، تاثیرات عمیقی برجای بگذارند.

از منظری تجاری، چشم اندازهای خیره کننده ای که از سوی بازار الکترونیکی به جوامع و افراد اعطا می شود، موجب ارتقاء زیرساختهای جهانی اطلاعات می شود. همچنین ممکن است به دلیل نیاز به زیرساختهای جهانی اطلاعات، موضوعات قابل تعامل نوینی در عرصه بین المللی به وجود آیند.

بسیاری از جنبه های ناشی از به کارگیری تکنولوزیهای ارتباطات و اطلاعات، عمیقا با ارزشهای دموکراتیک مردم درآمیخته است و اهداف بسیاری از کشورها در زمینه ترویج این ارزشها در گستره بین المللی را فراهم آورده است.

به منظور دستیابی به زیرساختهای جهانی اطلاعات، زیرساختهای ملی اطلاعات و زیرساختهای اجتماعی متناسب با آنها مجبور خواهیم بود ارتباطات بسیار بیشتری نسبت به گذشته ایجاد نماییم. تکنولوژیهای نوین ارتباطات با ظرفیتهایی که برای انجام عملیاتهای چندجانبه و میان رشته ای دیپلماتیک به صورت مجازی فراهم ایجاد می کنند، زمینه برقراری انواع ارتباطات با درجات مختلف را برای دستگاههای دیپلماتیک فراهم آورده اند.

دیپلماسی همواره برای ایجاد ارتباطات گوناگون میان کشورها لازم بوده و هست و برقراری ارتباطات دیپلماتیک میان دولت – ملتها در جهان واقعی، هنر دیپلماسی به شمار می رود. اما ارتباطات در جهان واقعی مانند بسیاری امور انسانی دیگر حرکتی آهسته، نامنظم و براساس موضوعات مورد توافق صورت می‌گیرد.

بی شک شکاف دیجیتالی کنونی مانعی بزرگ برای دستیابی به سایبردیپلماسی آرمانی خواهد بود. در حالی که یک پنجم جمعیت جهان در حال مهاجرت به فضای مجازی و پذیرش اصول عصر دسترسی  The Age of Accessمی باشند، باقی جمعیت بشری هنوز هم گرفتار فقر و کمبودهای مالی خود هستند، و در حالی که برای چهار پنجم جمعیت جهان، زندگی به کشمکشی روزمره برای حفظ تبدیل شده است، برای مهاجران و ساکنان در فضای مجازی، این دغدغه جزء آخرین دلمشغولی هایشان محسوب می شود.

یقینا درک این واقعیت که بیش از نیمی از نژاد بشر، هنوز حتی در عمر خود یک تماس تلفنی هم نداشته اند، دشوار آید، اما این حقیقتی است که در دنیای مجاور دنیای مجازی شکل گرفته است.

اگر چه شکاف بین طبقه غنی و فقیر، شکافی عمیق است . اما واقعیت این است که شکاف بین طبقاتی که به فضای مجازی متصل اند، با آن ها که هیچ رابطه ای با این فضا ندارند، بسیار عمیق تر از حد تصور است.

دنیای کنونی به سرعت در حال حرکت به سوی شکل گیری دو تمدن مجزا است؛ تمدنی که صاحبان آن در داخل دروازه های الکترونیکی فضاهای مجازی اسکان گزیده اند و تمدنی دیگر که مردمان آن پشت دیوارهای این دژ به زندگی خود ادامه می دهند.

علاوه بر این موضوع و به رغم تاثیرگذاری دستاوردهای یکسان فنی و فرایندهای جهانی، شرایط و مختصات ظهور و مشروعیت یابی اجتماعی تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات در همه جا یکسان نیست و تفاوت در زیرساختهای فنی و فرهنگی کشورها، الگوهای متنوعی از استقبال و مقاومت را سبب شده است.  این امر چالشی بزرگ پیش روی دیپلماسی سایبر است.

شکاف دیجیتالی تنها مسئله دسترسی به رایانه نیست. جامعه ای را تصور کنیم که همه توان دسترسی به فنآوریهای اطلاعاتی و شبکه ها را داتشه باشد. آیا شکاف دیجیتالی آن با این تکمیل دسترسی پر می شود؟ البته نه.

بر عکس این امکان وجود دارد که دسترسی به کامپیوتر از طریق اولویت دهی کاذب به نیازهای بخش کوچکی از اجتماع، شکاف دیجیتالی را تعمیق کند. بحث جامع و واقعی پیرامون جامعه ی مجازی به ناگزیر دربرگیرنده ی مباحث پذیرش و طرد اجتماعی، فن آوریهای تکمیلی برای دور زدن تکنولوژیهای اطلاعاتی، تغییرات اجتماعی، رشد قوای شناختی و اطلاعاتی و از همه مهمتر، کاربردهای مختلف از تکنولوژیهای ارتباطات و اطلاعات است.  

در عین حال زیرساختهای جهانی اطلاعات امروزه به محدوده انگلیسی زبان آمریکای شمالی محدود است، اما اگر حقیقتا بخواهد زمینه دیپلماسی مجازی جهانی را فراهم آورد، باید به طور روزافزون زمینه های ارتباطات میان کشورهای مختلف جهان را ایجاد کند. براساس این نیاز شناخته است که تدریس زبان فارسی درآمریکا به بخشی مهم در برنامه امنیت ملی بوش قرار گرفته است.

رادیو امریکا  در سال 2006 اعلام کرد که بوش خواستار آن شده است که آمریکائیان بیشتری به فراگیری زبانهای خارجی بپردازند. بوش برای شروع و گسترش برنامه تدریس زبانهای خارجی، از جمله عربی، فارسی، هندی و روسی، از کنگره بودجه ای صد و چهارده میلیون دلاری درخواست کرده و افزود افسران اطلاعاتی آمریکا باید برای محافظت از کشور به زبان های فارسی ، عربی و اردو مسلط باشند.

همزمان رایس از زبانهای چینی، عربی و اردو به عنوان زبانهای مهم دنیا نام می برد و در طرح نوین دیپلماتیک وزارت امور خارجه آمریکا بر این نکته تاکید می کند که دیپلماتهای آمریکایی حداقل باید به دو زبان بیگانه مسلط باشند.

و این همه در حالی است که در عرصه واقعیت، تلاشهای اخیر سازمان جهانی تجارت و سازمان آزادسازی ارتباطات دور به منظور کمک به تقویت زیرساختهای جهانی اطلاعات، اکثرا بر دیپلماسی سنتی تکیه دارند. آن چه که برای ایجاد دیپلماسی مجازی کاملا ناکافی و گاه مسیری انحرافی به شمار می رود.

سازمانهای نوین دیپلماتیک

مدل آرمانی سازمان دیپلماتیک نوین را می توان تاحدودی از ساختار سازمانهای مجازی الگوبرداری کرد. سازمانهای مجازی منحصراً به ساختارهای ارگانیک متکی هستند. آنها نیاز شدید به ارتباطات عمـــودی، افقی، مورب، تیم های فراسلسله مراتبی و وظیفه ای و رسمیت پایین برای کسب انعطاف پذیری و آزادی عمل دارند.

سازمانهای مجازی مبتنی بر ساختارهای تیمی هستند که حول پروژه ها طراحی می شوند و تعهدات ناپایدار و مقطعی مورد نیاز در قبال یکدیگر دارند که با تغییر پروژه ها تغییر می کنند و تیم های جدید برای پروژ های جدید شکل می گیرند.

الگوی سازمان مجازی نمونه ای از سازمانهای آینده را ترسیم می کند که در آنها پیچیدگی، وسعت و حجم عملیات به گونه ای است که دیگر نمی توان آنها را به صورت سازمانی متمرکز و واحد اداره کرد، بلکه برای ادامه کار آنها نیاز به سازمانهای خصوصی و تخصصی دیگر است.

امروزه کمتر ولی در آینده سازمانها بسیاری از فعالیتهای خود را از خدمات شرکتهای خصوصی و تخصصی خارج از سازمان تامین می کند و ساختاری را به وجود می آورند که در آن به جای انجام وظایف سنتی در واحــــد داخلی سازمان، شرکتهای تخصصی و خصوصی خارج از سازمان عهده دار انجام آن وظایف می گردند.

در این راستا سازمان مجازی با رویکرد نوین، شبکه ای موقت از شبکه های مستقل خصوصی و تخصصی تشکیل می دهد که بتواند به سرعت از فرصتها استفاده کند.   تفکر بهره گیری از شبکه های خصوصی و تخصصی از براساس مدل استراتژی « تامین خدمات از خارج سازمان » OUT SOURCING منتج شده است.

کاردبرد ICT در سازمان دیپلماسی

در حالی که هم اینک دسترسی به اینترنت در بسیاری از کشورها دارای محدودیتهای فراوانی است، اما در طول دهه جاری در سراسر جهان قابل دسترسی خواهد شد. این عامل رهآورد  بزرگی به همراه خواهد آورد:" بهای امور اداری تا چندی بعد براساس کیلووات یا ساعتهای انتشار اطلاعات تعیین می شود، اما با درنظر گرفتن کیفیت و ارائه اطلاعات."  آنچه که می تواند در مورد وزارتخانه های امور خارجه نیز کاربرد داشته باشد.

سرویسهای خارجی مانند بسیاری از سازمانهایی که گستره فعالیت آنها جهانی است، با چالشهای عمده ای در حوزه ارتباطات درون یا برون سازمانی روبه رو هستند. این چالشها برای اغلب دیپلماتهای حاضر در صحنه، فراتر از تصور است.  تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، سازمانهای سیاست خارجی و دستگاههای دیپلماتیک را قادر می سازند تا کنترل به اشتراک درآمده خود با سایر بازیگران روابط بین الملل، از جمله رسانه ها را افزایش دهند.

این امر ممکن است برای برخی دیپلماتها ترکیبی از فواید و ثمرات را به همراه داشته باشد؛ اما این تکنولوژیها بیشتر در حمایت از فرایندهای به کارگیری دیپلماتها و استفاده بهتر از منابع انسانی سازمانها به کار گرفته شده اند.

هم اینک تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، روسای سیاست خارجی را قادر ساخته است تا به رایزنی منظم تر با دیپلماتهای خود در سایر کشورها مبادرت بورزند و هر دو گروه روسای سیاست خارجی در داخل و دیپلماتهای خارج از کشور را قادر ساخته است تا به طور برابر و شانه به شانه، موجبات پیشرفت همدیگر را در « زمان واقعی » فراهم می آورند.

به این معنا که هر گروه، گروه دیگر را از جریان امور ملی، منطقه ای بین المللی و جهانی جاری آن هم در زمان واقعی آگاه می سازد. از این طریق همدیگر را از نیازهای، فرصتها و تهدیدهای جدید آگاه می سازند و این آگاهی بر توسعه و پیشرفت حوزه هر دو تاثیرگذار و بسیار مفید است.

این شیوه انتقال متقابل آگاهی، موجب افزایش بهره وری دستگاه دیپلماسی و موثر ساختن انواع رویه های دیپلماتیک خواهد شد. سپاهیان ارتش دیپلماسی با استفاده از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات قادر خواهند بود تا بر خلاف امور خطی، پنهان و سری دیپلماسی سنتی و به منظور حذف زمان در امور درون سازمانی دستگاههای دیپلماسی، درست مانند شرکتهای چند ملیتی و سازمان های غیردولتی NGOs عملکردهایی با بازدهی بسیار بالاتر از گذشته داشته باشند.

همین امر در خصوص ارتباطات خارجی دپارتمانهای وزارت امور خارجه با همتایان خود در سایر کشورها، با دولتهای ملی، سازمانهای غیردولتی NGOs و افکار عمومی نیز صادق بوده و نیازمند خلق استراتژیهای نوین بهره گیری از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات به منظور برقراری انواع ارتباطات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... موثر است.

اگر چه اکثر سپاهیان لشگر دیپلماسی همچنان به استفاده از مدل سلسله مراتبی در ارتباطات درون سازمانی خود و مدل ارتباطات یک سویه در ارتباطات خارجی خود تاکید دارند و بر استفاده از آن اصرار می ورزند؛ اما فشارها برای برقراری ارتباطات متعامل تر،  طراحی و بهره گیری از استراتژیهای ارتباطات متعامل، دوسویه، همگان با همگان Many - To – Many  و استراتژیهای برآمده از قدرت نرم، بی وقفه در حال افزایش است.

تیمهای نوین دیپلماتیک

دیپلماسی های فعال امروزی، به سوی خلق اشتراکات جدید میان دیپلماتها و اعضای سازمانهای غیردولتی NGOs گام بر می دارند.

بخش خصوصی و سازمانهای غیردولتی NGOs در حال حاضر به رشد قابل توجهی در صحنه بین المللی دست یافته اند. عملکرد آنان به دلیل داشتن پتانسیل همکاری، رقابت یا تخاصم، به گونه ای روزافزون به موضوعات قابل بررسی تبدیل خواهد شد.

در بخش خصوصی، موضوع حول این نکته قابل بررسی است که قدرت شرکتهای چندملیتی همراه با رشد حس مسئولیت پذیری آنها در حال افزایش است.

همزمان با رشد قابل توجه شرکتهای چندملیتی، مواردی نظیر فروش کالاهای محلی در عرصه جهانی نیز رشد قابل توجهی یافته است، از این رو نقش این شرکتها در بالا رفتن GNP بالا رفته است و همین موضوع اهمیت این بخش از جامعه را نزد افکار عمومی و دولتها بسیار بالا برده است.

ICT  و کمک به انجام امور دیپلماتیک

دولت کانادا به طور کلی و دپارتمان امور خارجه و تجارت بین المللی ( DFAIT ) به طور اختصاصی تلاش کرده اند تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات را در عملیاتها و رویه های اجرایی خود ادغام کنند.

باید دانست که ادغام تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات با روندهای جاری یک سازمان، در همه بخشهای آن، هرگز به صورت مساوی یا موازی و به طور همزمان انجام نمی شود.

برخی واحدها و فرایندهای سازمانی سریعتر از سایرین در مسیر این ادغام گام بر داشته و به آن نائل می آیند. به هر حال ادغام تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات با کلیه روندهای درون و برون سازمانی دستگاههای دیپلماتیک، همواره بیش از آن که جز اهداف راهبردی دیپلماسی های پیشرو باشد، زمان بر است.

تسهیل فرایند و روند گفتگوهای دیپلماتیک

زمانی بود که برای یک گفتگوی کوتاه دیپلماتیک، لازم بود زمان و هزینه ای بالا و شرایطی ویژه فراهم کنیم، اما امروزه ویدئو کنفرانس، ارتباطات و مکاتبات الکترونیکی فرصتهای نوینی برای انجام گفتگوهای دیپلماتیک فراهم آورده اند.

البته این نکته کاملا مشخص است که ارتباطات راه دور هیچ گاه نمی تواند نیاز به ارتباطات رو در رو را کاملا از بین ببرد. برعکس، این تکنولوژیها به عنوان مکملی برای ارتباطات رو در رو عمل می کنند و زمینه گفتگوهای آغازین و نیز گفتگوهای پیشرفته را بیش از پیش فراهم می آورند.

سفارتخانه های نوین؛ دیپلماتهای نوین

استقرار سفارتخانه های نوین و ایجاد مسئولیتهای جدید دیپلماتیک زمان بر هستند. باید به دنبال ایجاد رویه ها، واحدها و مسئولیتهایی با پتانسیل اجراء در زمان واقعی و فارغ از محدودیتهای مکانی باشیم.

هم اینک بهره گیری از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، زمینه ایجاد سفارتخانه های میکرو-ماموریت Micro – Missions را فراهم آورده اند. ساختار تشکیلاتی این سفارتخانه ها شامل یک الی 2 نفر دیپلمات رسمی به انضمام 3 الی 5 نفر کارکنان محلی است.  

سفارتخانه های میکرو – ماموریت پتانسیلهای بالایی برای حضور موثر دیپلماتها در سراسر جهان فراهم می آورند. این سفارتخانه هایی چمدانی “ Embassies in a Suitcase” به دلیل کاهش قابل توجه هزینه ها، به ویژه برای انجام ماموریتهای تجاری و ترویج روندهای نوین تجاری بسیار مورد توجه قرار گرفته اند.

سفارتخانه های میکرو – ماموریت همچنین برای هر چه سریعتر برافراشتن پرچم کشورهای خود در دولتهای تازه تاسیس جدید به کار گرفته می شوند. نمونه این مورد را می توان در حضور دیپلماتیک کانادا در جمهوری تازه استقلال یافته اوکراین مشاهده کرد.

گردآوری اطلاعات و برخط کردن امور اداری یکی دیگر از تاثیرات مهم تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، بر روندها و عملیاتهای دیپلماتیک است. هم اینک بهره گیری از انواع سرویسهای ارائه دهنده ارتباطات زنده و فارغ از زمان در دفاتر مرکزی دستگاههای سیاست خارجی، زمینه اتصال آنان به دیپلماتها در هر نقطه از کره زمین را فراهم آورده اند. افزایش حوزه عملکرد دیپلماتیک امروز به گستره جهانی؛ نوید افزایش این حوزه به گستره فضایی در آینده را در دل نهفته دارد.

بر خط بودن، دسترسی دیپلماتها به دفاتر مرکزی سازمانهای امور خارجه کشورهای خود، حضور هر لحظه آنها در فضای سازمان و کشور خود برایشان قابل لمس می سازد. به این ترتیب دیپلماتها فارغ از زمان و مکان، در دستگاه دیپلماتیک حضور و ارتباطی، مداوم، 24 ساعته و در لحظه خواهند داشت. این قابلیتی است که بهره گیری از آن را مدیون مودم ها و لپ تاپها هستیم.

بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند که این تکنولوژیها با امکاناتی که فراهم می آورند، بیشتر برای کشورهای توسعه یافته مفید هستند تا کشورهای در حال توسعه. اما ارزانی ارتباطات سایبر، برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته این پتانسیل را فراهم می کند که آنها نیز قادر باشند تا با ایجاد سفارتخانه های میکرو ماموریت، آن هم با صرف کمترین هزینه، بیشترین حضور و ارتباط را در سراسر جهان برقرار نمایند و در این زمینه در موقعیتی برابر از نظر دیپلماتیک با کشورهای توسعه یافته و ثروتمند قرار بگیرند.

تیم های مجازی Virtual Teams

تیم های مجازی با به خدمت گیری کمترین منابع انسانی اما با حضوری به گستره جهانی، از جمله امکانات برجسته و ممتازی است که بر مبنای قابلیت بی مکانی و بی زمانی ناشی از به کارگیری تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات، برای دستگاه های دیپلماتیک و سیاست خارجی کشورها، به ارمغان آورده شده اند.

از این طریق همچنین شرایط به کارگیری کارشناسان و دیپلماتهای حوزه های گوناگون به منظور اجرای ماموریتهایی خاص و میان رشته ای، از طریق تشکیل تیم های مجازی ناپایدار و متناسب با موضوع مدنظر میسر می شود.

رسانه ها در دستان دیپلماتها

دیپلماتها مشتریهای لپ تاپ به دست اطلاعات رسانه ها هستند در عین این که منابع خبری مهم آنها در عرصه دیپلماتیک به شمار می روند .

تکنولوژیهای ارتباطات بی سیم Wireless Communication ، برای دیپلماتها در عین ایجاد کردن یک چالش از سوی رسانه ها به عنوان نهادهای خصوصی دیپلماتیک، یک امکان بی نهایت کاربردی برای برقراری سفارتخانه همراه، Online، فارغ از زمان و مکان، با گستره جهانی امروز و فراجهانی Cosmopolitan فردا هستند.

به دنبال میز کار Desktop کاملا الکترونیکی

از زمان تاکید بیل گیتس بر این نکته که: « صفحه کامپیوتر، میز کار شما خواهد شد »، جستجو برای یافتن یک میز کار صد در صد الکترونیکی، دولتها و دپارتمانهای سرویس خارجی را برای سالها به جستجو واداشته است.

یک میز کار حرفه ای الکترونیکی و درست سازمان دهی شده عناصری چند را شامل می شود : سرویس ایمیل بدون توقف، سیستم پردازش Word، صفحه گسترده ها، دسترسی به اینترنت، اینترانت، دسترسی به اطلاعات خاص سیاسی، اقتصادی و تجاری، اطلاعات مربوط به همکاریها و اخبار روزانه با رویکرد ملی، کشوری و بین المللی.

این یک لیست بلندبالا از وظایفی است که برای ارتقا میز کار الکترونیک دیپلماتیک لازم است تا قادر باشد تمامی عوامل را برای استفاده سریع، ساده و کارا فراهم آورد، بدون آن که وقت کاربر را با جزئیات بیهوده تلف کند. جزئیات و پیچیدگیهای موجود در یک صفحه الکترونیکی، علاوه بر کاهش کارآیی، موجب طرد کاربر نسبت به بهره گیری مستمر از ابزارهای الکترونیکی می شود.

تحلیلگران آینده تکنولوژیهای بیشتری برای گسترش سیاستها و سیاستگذاریهای خود در اختیار خواهند داشت. بازار اطلاعات جهانی رشد قابل توجهی کرده است، انتظار دستگاههای دیپلماتیک این است که میز کار آینده فضای باز و گسترده ای فراهم آورد تا اطلاعات سیاسی مورد نیاز توسط بخش خصوصی جمع آوری گردد، به ویژه اطلاعات مالی و ارزیابی های اقتصادی و حتی ارزیابی های سیاسی.

دولت هم مصرف کننده و هم تولید کننده اطلاعات است. در آینده بسیار مشکل خواهد بود که تشخیص دهیم کدام اطلاعات، اطلاعات داخلی است و کدام اطلاعات ممکن است از بازار اطلاعات به دستگاه دیپلماسی روانه شده باشد و یا ازآن ناشی شده باشد.

دینامیسم بخش خصوصی چگونه به بازیگری موثرتر در عرصه اطلاعات سری تبدیل می شود؟
شکی نیست که از اشتراک اطلاعات میان بخش خصوصی و بخش دولتی فواید بیشماری حاصل می شود. در بسیاری موارد، اشتراک اطلاعات برای رسیدن به چشم اندازها، دیدگاهها و رویکردهای مشترک ضروری است.

شکی نیز وجود ندارد که در امور مربوط به حوزه اقتصاد، اشتراک کامل اطلاعات می تواند معضلاتی به وجود آورد. این نکته نیز مهم است که بخش خصوصی از تبدیل شدن به « مستعمرات دانایی » Knowledge  Colony هراس دارد. این بخش احتیاج دارد ضرورت ایجاد تغییرات نوین در چشم اندازهای خود را دقیقا مورد ارزیابی قرار دهد.

در نهایت

هدایت جریان دیپلماتیک توسط وجه المثنی و الکترونیکی خود، در گامهای آغازین دوره مهمی از تغییرات قرار دارد. باید توجه داشت که تکنولوزیهای نوین ارتباطات تاثیرات عمده ای بر جریان دیپلماسی خواهند گذاشت.

این تاثیرات در آینده بسیار بزرگتر و وسیعتر از شکل کنونی آن خواهند بود. اگر چه ایجاد تحولاتی که از به کارگیری تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات در دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ایجاد می شوند زمان بر هستند، اما همه دستگاه های سیاست خارجی و سرویس های دیپلماتیک، به گسترش سطوح بهره گیری و کاربری این تکنولوژیها در امور خود نیازمندند.

به محض این که دستگاههای دیپلماتیک و سیاست خارجی به ضرورت این امر پی ببرند، به عدم کارایی دیپلماتیک خود در قبال سازمانها، کشورها و شهروندانی که به دنبال تاثیرگذاری و نفوذ بر آنها هستند، آگاه می شوند.

انقلاب تکنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات پتانسیل تحول زای خود را شدت خواهد بخشید . تکمیل یک شاهراه اطلاعاتی جهانی و ارتباط تلفنی موبایل و قدرت کامپیوتر شاخص های قرن بیست و یکم خواهد بود که قدرت اطلاعات را غیرمتمرکز و پخش ، وعده های سیستم چندرسانه ای را محقق و لذت ارتباط دوسویه را افزایش خواهد داد .

این وظیفه شکل دهندگان به سیاستهای ملی است که شرایط خود را در قرن بیست و یکم مورد بررسی دقیق قرار دهند و برنامه های انتقال از مرحله ارتباطات یک سویه وسایل الکترونیک ارتباط جمعی به سوی ارتباطات دو سویه و شبکه ای در قالب جامعه اطلاعاتی Information Society را تدارک ببینند.

این انتقال از تاثیرات آن چنان عمیقی برخوردار است که بی تردید مبانی رفتارهای اجتماعی و حکومت را در قرن نوین دچار تغییر ات جدی خواهد کرد.

جهان یک مرحله انتقالی را طی می کند. از منظر سیاست خارجی، فضایی که باید در آن عمل کرد، یک فضای سیال است. جهان نوین، جهانی بدون مرکز، بسیار پیچیده و غیرقابل پیش بینی است. اصول، ارزشها، هنجارها، قوانین و رویدادهای جدیدی در حال شکل گیری هستند.

بازیگران جدیدی پدیدار می شوند و با همان شتاب از صحنه محو می گردند. نقش و کارکرد آنها هنوز به طور دقیق مشخص و شفاف نشده است. رفتارها مبتنی بر وضعیت ، کنش و واکنش هستند. و کمتر مبتنی بر ساختار یا ایدئولوژی خاص هستند.

به بیان کلنر Kellner ، این به روشهای فرهنگی و متفکران فعال حال و آینده بستگی دارد که تعیین کنند تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات در چه راهی مورد استفاده قرار گیرند و توسعه یابند و چه منافعی را برآورده کنند.

استراتژی دیپلماسی عمومی سایبر Cyber Public Diplomacy  ترکیبی است پویا و انعطاف پذیر از دانایی و ارتباط. موفقیت در برخورد با چالشها و فرصتهای قرن 21 ، بستگی به رهبری دلیرانه و پیگیرانه و به همان نسبت به یک کادر سیاسی - دیپلماتیک فرهیخته تر، کارورزتر و حرفه ای تر دارد. استراتژی که از همگرایی و همکاری متعامل بخش خصوصی و بخش دولتی حاصل و توسط هر دو اجرا گردد.

کستلز بیان می دارد که قرن بیست و یکم قرنی تاریک نخواهد بود . نعماتی را نیز که شگفت انگیزترین انقلاب تکنولوژیک تاریخ به اکثر مردم نوید داده است به آنان ارزانی نخواهد داشت . چه بسا ویژگی آن سردرگمی آگاهانه باشد . 

*دکتر رها خرازی آذر ،رئیس انستیتو تحقیقات استراتژیک و بین المللی ارتباطات و رسانه ها
عضو هیئت علمی دانشگاه