مؤسسه Science Matrix یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات مستقل جهان که در زمینه تحلیل‌های علم سنجی فعالیت می‌کند در آخرین گزارش خود روند رشد تولیدات علمی کشورهای جهان در 30سال اخیر را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است.در همین حال سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با اشاره به آمار تولیدات علمی و استناد به مقالات کشورهای برتر جهان در فاصله سال‌های 1999 تا 2008 به کاهش شش درصدی سهم آمریکا در عرصه تولید علم جهانی در این بازه در مقایسه با بازه زمانی 1989 تا 1993 اشاره و علت این امر را ورود فزاینده کشورهای تازه به عرصه تولید علم جهانی و افزایش سهم دیگر کشورهای فعال در این حوزه عنوان کرد.
دکتر جعفر مهراد در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه مؤسسه اطلاعات علمی( ISI) با سیستمی به نام «ScienceWATCH» تحلیل‌های جالب توجهی از روندها و عملکرد علمی دانشمندان و کشورها به‌عمل می‌آورد، خاطرنشان کرد: براساس این آمار در فاصله سال‌های1999 تا 2008 میلادی کشورهای آمریکا، ژاپن، آلمان، انگلستان، چین، فرانسه، کانادا، ایتالیا، اسپانیا و روسیه بیشترین تولیدات علمی را به‌صورت مقاله‌های تحقیقاتی ثبت کرده‌اند. به‌طوری که آمریکا در این فاصله زمانی با تولید 2میلیون و 999هزار و 344 مقاله، 32درصد تولیدات علمی جهان را به‌خود اختصاص داده است. مقایسه تولیدات علمی این کشور در بازه زمانی 1989 تا 1993 نشان می‌دهد که آمریکا بیش از 38درصد تولیدات علمی جهان را در اختیار داشت. علت کاهش سهم تولیدات علمی این کشور ظهور کشورهای دیگر و ورود این کشورها به عرصه تولیدات علمی است.
ژاپن طی سال‌های 1999 تا 2008 تعداد 806هزار و 8مقاله تولید کرده و سهم این کشور از مجموع تولیدات علمی جهان بیش از 8 درصد است. کشورهای آلمان، انگلستان و چین به‌ترتیب با تولید 775 هزار و 787 مقاله، 687 هزار و 778 مقاله و 586 هزار و 664 مقاله جایگاه سوم تا پنجم را به‌خود اختصاص داده‌اند. سهم این کشورها از تولیدات علمی جهان به‌ترتیب 2/8، 3/7 و 2/6 درصد است.کشورهای هندوستان، کره‌جنوبی، برزیل، تایوان و لهستان که به‌ترتیب جایگاه دوازدهم، چهاردهم، هفدهم، هجدهم و نوزدهم جهان را از نظر تولید علم به‌خود اختصاص داده‌اند در گروه کشورهای در حال توسعه هستند که در بین 20کشور تولید‌کننده علم از اهمیت خاصی برخوردارند. بلژیک در این رتبه‌بندی مقام بیستم را به دست آورده است.
باید توجه داشت که کمیت همیشه به معنی کیفیت نیست. کیفیت تولیدات علمی را با محاسبه استنادها اندازه‌گیری می‌کنند. آمریکا با اینکه دارای بیشترین میزان تولید مقاله در جهان است اما با 44میلیون و 669هزار و 156 استناد (یعنی 15 استناد به هر مقاله) بعد از سوئیس که با تولید 171هزار و 248 مقاله طی این مدت در مقام دوازدهم تولید علم دنیا و در عین حال دارای 73/15 استناد به ازای هر مقاله است در جایگاه دوم جهان قرار دارد.
همچنین دانمارک با تولید 92هزار و 734 مقاله و با 77/14 استناد به هر مقاله بعد از ایالات متحده آمریکا قرار می‌گیرد. کشورهای آلمان، انگلستان، ژاپن و فرانسه به‌ترتیب با 9میلیون و 406هزار و 841 استناد (28/12 استناد به هر مقاله)، 9میلیون و 399هزار و 334 استناد (78/13 استناد به هر مقاله)، 7میلیون و 602هزار و 742 استناد (64/9 استناد به هر مقاله) و 6میلیون و 304هزار و 141 استناد (50/11 استناد به هر مقاله) در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. البته تعداد استنادهای کشور هندوستان یک میلیون و 288هزار و 75 استناد یا 08/5 استناد به هر مقاله است که رتبه هجدهم را به‌خود اختصاص داده است. روسیه نیز با 39/4 استناد به هر مقاله دارای مقام بیستم در بین کشورهای تولید‌کننده علم است.
در اذهان دانشمندان و گاهی مسئولان آموزش عالی کشور به ترکیه در منطقه معمولاً از نظر تولید علم به‌صورت مثبت نگریسته می‌شود؛ اما تحلیل استنادی روی تولیدات علمی کشور ترکیه واقعیت‌های دیگری را نشان می‌دهد. مؤسسه اطلاعات علمی کشورها را در بیست و یک رشته موضوعی به تصویر در می‌آورد. سهم ترکیه در رشته پزشکی بالینی که بیشترین تولیدات علمی را در این حوزه به چاپ رسانده است در بازه زمانی 2001 تا 2005 میلادی 15/2درصد است.تأثیر نسبی (استناد به هر مقاله) میانگین برای مقالات پزشکی بالینی ترکیه، 77/1 است که 33 درصد متوسط جهانی (40/5 استناد به ازای هر مقاله) است. وضعیت کشور هندوستان در حوزه استناد بهتر از کشور ترکیه است. هندوستان در فاصله سال‌های2003 تا 2007 تعداد 116هزار و 862 مقاله در مجلات معتبر بین‌المللی به چاپ رسانیده است. در بین این مقالات، بالاترین درصد در مجلاتی مشاهده می‌شود که در حوزه علم مواد (45/5درصد) منتشر شده است.
متوسط استناد به هر مقاله در علم مواد برای 5سال مزبور 75درصد شاخص جهانی (یا 25درصد کمتر یعنی 16/2 استناد به هر مقاله در برابر 88/2 استناد جهانی) است. تأثیر نسبی عملکرد هندوستان به‌طور قابل‌توجهی نه تنها در حوزه علم مواد، بلکه در رشته‌هایی مانند فیزیک، مهندسی و علوم کامپیوتر قوی است.توجه به استنادها در مجلات علمی جهان نیز جالب توجه است. پنج مجله‌ای که بیشترین استنادها را در فاصله زمانی 1999 تا30 آوریـل 2009 بـــه‌خود اخـــتــصـاص داده‌انـــد عـــبـــارتــنـد‌از:مـــجلــه
«Journal of Biological Chemistry» که با 54هزار و 695 مقاله و یک میلیون و 652هزار و 432 استناد در جایگاه نخست است.
سپس، مجله «pro.Nat. Acad.Sci.USA» با 30 هزار و 396 مقاله و یک میلیون و 376 هزار و 541 استناد در جایگاه دوم قرار دارد. مجلات
Nature , Science، Physical Review Letters هر کدام به‌ترتیب با چاپ 10هزار و 549 مقاله (یک میلیون و 242هزار و 392 استناد)، 9هزار و 369 مقاله (یک میلیون و 125هزار و 22 استناد)، و 31هزار و 112 مقاله (884 هزار و 911 استناد) در رتبه‌های سوم تا پنجم قرار دارند. تنها مجله‌ای که در بین 10مجله پراستناد جهان در حوزه پزشکی قراردارد مجله «New England Journal of Medicine» است که با انتشار 3هزار و 546 مقاله طی سال‌های مزبور 568هزار و 698 استناد دریافت کرده است و در رتبه نهم قرار دارد.
رشد تولید علم در ایران 11برابر میانگین جهانی
وبگاه علمی- تحلیلی ساینس متریکس( www.science-metrix.com) که به تحلیل وارزیابی پیشرفت‌های علوم، فناوری و نوآوری(SIT ) اختصاص دارد، در مقاله‌ای با موضوع مرور تحلیلی رشد علم در 30سال گذشته در کشورهای مختلف جهان نرخ رشد تولیدات علمی در ایران را 11 برابر نرخ متوسط رشد علم در جهان اعلام می‌دارد و ایران را دارای بالاترین رشد در میان همه کشورهای جهان مطرح می‌کند.
این گزارش براساس اطلاعات استخراج شده از پایگاه اطلاعاتی Web of Science در بین سال‌های 1980 تا پایان سال 2009 میلادی تهیه شده است.
تحلیل اطلاعات حاصله براساس تحولات منطقه‌ای و جغرافیایی مهم 30سال اخیر مانند برچینی دیوار برلین (در اروپا)، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (در آسیا) و جنگ بین ایران و عراق و عراق و کویت (در خاورمیانه) انجام گرفته است. در این گزارش آمده است رشد خاورمیانه به‌طور کلی در 30سال اخیر سریع بوده است و تقریبا چهار برابر سطح جهانی است. در میان کشورهای خاورمیانه، ایران و ترکیه در رأس هرم رشد تولیدات علمی قرار دارند. به‌ویژه ایران یکی از نمونه‌های موجود در دو دهه اخیر است که سریع‌ترین رشد در افزایش ظرفیت تولید علم دارا بوده است.براساس جدول ارائه شده در این گزارش، با وجود تنوع چشمگیر در شاخص رشد کشورهای منطقه خاورمیانه به‌طور کلی میزان رشد تولیدات علمی تقریبا 4برابر سریع‌تر از سطح جهانی است. ایران و ترکیه با شاخص رشد به‌ترتیب 11 و 47/5 برابر سطح جهانی در منطقه پیشرو هستند.
بررسی سهم گرایش‌های مختلف علوم در تحقق جایگاه کشور ایران به‌عنوان کشوری با برترین میزان رشد تولیدات علمی در جهان نشانگر آن است که بیشترین پیشرفت درخصوص دانش هسته‌ای و علوم مرتبط با آن صورت گرفته است. از سال1990 به بعد رشد ایران در شیمی هسته‌ای، فیزیک کاربردی و تکنولوژی هسته‌ای 85برابر شده است و 34درصد بیش از سطح جهانی است.
