به یاد می‌آورم در سال‌های دور، نفت جیره‌بندی شده بود و مردم ساعت‌ها در سرمای گزنده، در صف‌های طولانی به انتظار بدست آوردن چند لیتر نفت بودند تا گرما را به خانه‌هاشان ببرند. در همان دوره تجربه‌ای مشابه در جیره‌بندی بنزین را نیز به‌خاطر داریم. هر کس آن روزها را دیده باشد هرگز آن را از یاد نخواهد برد.
شهرنشینی به سبک امروز، انسان را به‌گونه‌ای بی‌سابقه به انرژی وابسته کرده است؛انرژی که تقریباً به‌تمامی از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود.
استفاده از سوخت‌های فسیلی در تمامی مراحل از استخراج تا مصرف موجب آلودگی محیط زیست می‌شود. استخراج این منابع، مسائل فراوان از جمله آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی بر اثر رواناب و نشت از لوله‌ها، رها شدن تصادفی آلاینده‌های هوا از قبیل هیدروکربن‌ها و هیدروژن سولفوره به صورت گازهای سمی را بوجود می‌آورد. مصرف آن نیز به‌طور مستقیم باعث آلودگی هوا، انتشار گازهای گلخانه‌ای و در پی آن ده‌ها مشکل زیست‌محیطی می‌شود.
دکتر شیردم، استاد دانشگاه، آلاینده‌های نفتی را به سبب توسعه آنها در سطح کشور خصوصاً در صنایع نفتی، پتروشیمی و... در شمار خطرناک‌ترین انواع آلاینده‌ها می‌داند.
«پایش و آلاینده‌های نفتی در خاک» عنوان کارگاهی است که دکتر شیردم وظیفه تدریس آن را در همایش محیط زیست دارد. وی در ارتباط با روند شناخت و مهار آلودگی آب و خاک می‌گوید: «در قدم نخست باید دید آلودگی تا چه حد وارد محیط شده است. پس از جمع‌آوری، این اطلاعات را وارد لایه‌های GIS می‌کنیم تا در مراحل دیگر از آن استفاده کنیم. مرحله دوم، کاربرد GIS در آلودگی‌های نفتی است. در مرحله سوم با استفاده از زیرساخت‌ها و تجارب زیست‌محیطی می‌توان کلیه لکه‌های آلودگی و منابع آلاینده را بدون استفاده از تجهیزات گران قیمت و حفاری و گمانه‌زنی و با بهره‌گیری از بازدیدهای صحرایی تا حدود قابل‌قبولی تعیین کرد.»
وی می‌افزاید: «در سال 83 و 84 اطلاعاتی را با پایش از طریق سطح زمین بدست آوردیم و پس از مقایسه اطلاعات آن با نمونه‌هایی که از آب‌های زیرزمینی برداشته شده بود، دریافتیم که از طریق پایش از سطح زمین که بسیار ارزانتر و آسان‌تر است می‌توان به نتایجی مطلوبی رسید.»
شیردم اضافه می‌کند: «مرحله چهارم به تمام گمانه‌ها و تست‌های آزمایشگاهی کمی و کیفی و این که چه پارامترهایی باید طراحی شود، می‌پردازد. این مرحله معمولاً پیچیده‌ترین و هزینه‌برترین مرحله است به‌گونه‌ای که در پروژه‌های ملی معمولاً فاز 1 تا 3 را طی یک قرارداد و فاز 4 را که 6 تا 10 برابر مراحل پیش هزینه دارد، طی قراردادی جداگانه انجام می‌دهند.»
دکتر شیردم می‌گوید: «اگرچه آلودگی‌های نفتی مسأله‌ای جدید نیست، اما متأسفانه دولتمردان آنچنان که شایسته است از مشکلات زیست‌محیطی آن شناخت کافی ندارند. هدف ما آن است که با این‌گونه مقالات و کارگاه‌ها جامعه علمی اعم از دانشجو و استاد و... و نیز مسئولان دولتی و کارشناسان فعال در بخش دولتی و خصوصی با این مقوله آشنایی بیشتری پیدا کنند.»
وی می‌افزاید: صنایع نفت و گاز بسیار فعال هستند و به همین دلیل آلودگی‌های زیادی نیز ایجاد می‌کنند. این آلودگی‌ها در عین حال خطرناک‌ترین نوع آلودگی‌هاست و پرداختن به آن بسیار مهم است. قصد ما آن است که از آلودگی محیط زیست تا جایی که امکان دارد پیشگیری شود. یکی از وسایل رسیدن به این هدف آشنا کردن کارشناسان، دست‌اندرکاران و مسئولان در بخش‌های مختلف اعم از پالایشگاه‌ها، پتروشیمی و... است.
در این زمینه، مقالات بسیار خوبی به‌دستمان رسیده است بیشتر آنها مطالعات موردی است. این مقالات کمک می‌کند که در همایش از تمام این تجارب استفاده کنیم و به تبادل علمی بپردازیم. در واقع هدف ما بررسی آخرین یافته‌های علمی در داخل و خارج کشور در بحث محیط زیست و ارتقاء شناخت از این مقوله است. در پایان این همایش نیز مانند هر همایش دیگر، جمع‌بندی خواهیم داشت و مطئمناً از دل آن نتایج مهمی بدست خواهد آمد.
دکتر شیردم می‌گوید: در مهندسی محیط زیست صحبت از پیشگیری است. مثلاً در ساخت یک انبار نفت با 20 مخزن، باید زیرسازی و عایق‌بندی به‌گونه‌ای انجام گیرد که در صورت نشت نفت از مخازن، خاک و آب‌های اطراف مخزن آلوده نشود. یا حتی با طراحی سیستم پایش مناسب در صورت وقوع چنین پدیده‌ای بلافاصله از آن مطلع شویم و اصلاً نگذاریم این اتفاق بیفتد. وقتی از مکانیزم‌های پخش آلاینده‌ها، کانون‌های آلاینده‌ها و مکانیزم حرکت آلاینده‌ها اطلاعات کافی در دسترس باشد آن گاه می‌توان با شناخت کافی آنها را کنترل کرد.
به نظر من ضعف در مدیریت باعث می‌شود تا این تصور پیش آید که محیط زیست مانعی بر سر راه توسعه است. اگر مسئولانی که در بخش صنایع و دیگر بخش‌های آلاینده در رأس کار هستند ابزارهای پایشی و شناسایی بررسی پیوسته و مداوم و دائم آلاینده‌های صنایع خود را مرتب به کارگیرند دچار این معضلات هم نمی‌شوند.
وی می‌افزاید: در بسیاری از صنایع با تنظیم یک پارامتر خاص، آلودگی‌های خروجی، مثلاً از یک دودکش، کنترل می‌شود.
برای مثال اگر در مسیر خروجی دودکش کارخانه‌های سیمان یک فیلتر الکترواستاتیک قرار دهیم نه‌تنها منافع زیست‌محیطی دارد بلکه منافع اقتصادی نیز در پی خواهد داشت، زیرا این فیلترها مانع خروج سیمان از دودکش می‌گردد.
با نصب سیستم‌های پایش آنلاین یا پیوسته یا لحظه‌به‌لحظه می‌توان بسیاری از مشکلات را حل کرد، چه، بلافاصله پس از مشاهده آلودگی می‌توان تصمیم مناسب را برای رفع آن اتخاذ نمود. بدیهی است در غیر این‌صورت اصولاً وقتی از بروز آلودگی اطلاعی نداشته باشیم کنترل آن نیز ناممکن است. پس یکی از راه‌های کنترل آلودگی خرید تجهیزات مناسب از جمله تجهیزات مربوط به پایش لحظه به لحظه است. اما گاه پیش می‌آید که یک شخص می‌تواند این وظیفه را برعهده بگیرد و برعکس گاه یک دستگاه می‌تواند کار 10 نفر را انجام دهد.
نکته دیگر تغییر تکنولوژی است. در بسیاری از موارد به‌روز کردن تکنولوژی تنها موجب بهره‌وری بالاتر می‌شود و استفاده از آن موجب کاهش آلودگی‌های محیط زیست نیز می‌شود. در این بخش نباید تنها به منافع و مضرات صرفاً اقتصادی و کوتاه مدت‌توجه شود.
فرهاد جم: گاه در روزهای سرد سال فشار گاز در لوله‌ها افت می‌کند. گاز قطع می‌شود و سرما به مغز استخوان انسان می‌خلد...
کد خبر 11468
