متخصصین می‌گویند که احتمال دارد آتش مهارنشدنی روسیه و سیلاب‌های پاکستان به بادهای موسمی آسیایی اقیانوس هند مربوط باشد. آنچه در پی می‌آید گزارشی است در همین زمینه.
بادهای موسمی که تحت عنوان مانسون شناخته شده‌اند، یکی از قوی‌ترین جریانات جوی کره‌زمین هستند. کوین ترنبرث یکی از دانشمندان مرکز تحقیقات جوی کلرادو معتقد است که دلایل فجایع طبیعی اخیر را بایستی در بادهای موسمی مانسون جست‌وجو کرد. این بادهای موسمی فصلی هر ساله در تابستان منجر به بارش باران و بروز سیلاب در پاکستان و بخش‌های وسیعی از آسیا می‌شوند، به علاوه در مسافتی دورتر یعنی در قاره اروپا نیز تأثیرگذارند و جریانات جوی گسترده‌ای را به‌دنبال دارند.
ترنبرث در ادامه می‌گوید: هوایی که توسط بادهای موسمی مانسون به بالای جو رانده می‌شود، بایستی در جایی پایین بیاید. به‌نظر می‌رسد که به‌دلیل دامنه وسیع مانسون، بخش عمده‌ای از هوا بر فراز کشور روسیه مستقر شده و این امر افزایش فشار را در آن منطقه به‌دنبال داشته، در نهایت موقعیت برای جابه‌جایی امواج گرما فراهم شده است. هوا در مجاورت سیستم‌های پرفشار گرایش به پایین رفتن پیدا می‌کند و این خود مانع شکل‌گیری ابرها می‌شود. این الگوهای چرخش، نرمال هستند اما با افزایش درجه حرارت دریاها به واسطه گرمایش جهانی این وضعیت تشدید می‌شود. برای مثال بخش شمالی اقیانوس هند از دهه1970 تا‌کنون 2درجه فارنهایت (معادل 1/1 درجه سلسیوس)گرم‌تر شده است. آب گرم‌تر رطوبت بیشتری را به جو وارد خواهد کرد و این خود سبب شارژ بیشتر باران‌های موسمی می‌شود.
به گفته ترنبرث پیام کلیدی عبارت است از اینکه ناپایداری طبیعی یا گرمایش جهانی هریک به تنهایی در وقوع این اتفاقات مؤثر نیستند، بلکه مجموعه‌ای از این عوامل است که دست به دست هم می‌دهند و باعث بروز اتفاقاتی از این دست می‌شوند. به‌عنوان مثال ال‌نینوی اخیر سبب چرخش آب‌های گرم استوایی در مرکز و شرق اقیانوس آرام شده است و احتمال دارد که این موضوع به افزایش درجه حرارت اقیانوس هند نیز کمک کرده باشد. این دانشمند هواشناس همچنین خاطرنشان می‌کند که اثبات اینکه بادهای موسمی در آتش‌سوزی‌های روسیه و سیل پاکستان نقش داشته‌اند، دشوار است.
طبق گزارش‌های آژانس خبری بلومبرگ دود حاصل از آتش‌سوزی، مسکو را در بر‌گرفته و در چندین هفته متوالی درجه حرارت هوا به حدودا 100درجه فارنهایت رسیده است اما هیچ نشانی دال بر کاهش قریب‌الوقوع آن نیز مشاهده نشده است. آسمان مسکو- پایتخت روسیه- برای چندین روز متوالی از دود- مه سمی ناشی از سوخت جنگل‌ها پوشیده شد.
خورشید مسکو دیگر آن خورشید سابق نیست و در طول روز بیشتر شبیه ماه است. اهالی مسکو همزمان مجبور به تحمل دود - مه و گرمایی طاقت‌فرسا شده‌اند؛ اینها جملاتی است که در روزنامه رسمی روسیه با عنوان پراودا به چاپ رسیده است. بلومبرگ گزارش می‌دهد که درجه حرارت هوا در برخی از نقاط روسیه حتی به 42درجه سلسیوس نیز رسیده است. درجه حرارت هوا در بخش وسیعی از شمال روسیه پایین‌تر از حد متوسط است اما در شرق و غرب روسیه هوا گرم‌تر شده است. به علاوه در شمال و شمال غربی دریاچه خزر نیز درجه حرارت به‌صورت غیرمتعارفی افزایش یافته است.
در ماه جولای (تیر ماه)، جف مسترز،سرپرست یک سایت هواشناسی به گروه خبری نشنال‌جئوگرافی اعلام کرد که هم روسیه و هم پاکستان در سال2010 در حال تجربه گرمای فوق‌العاده چشمگیری هستند. از اواخر دهه1880 ثبت گزارش‌های معمول هواشناسی آغاز شده است. شدت گرمای اخیر به حدی است که می‌توان آن را یکی از گرم‌ترین سال‌ها از شروع ثبت گزارش‌ها تا‌کنون دانست. این کارشناس هواشناسی می‌گوید که در 9کشور رکورد گرما شکسته شده است؛پاکستان یکی از این کشورهاست. در 26ماه می امسال (5خرداد 1389) دماسنج‌های جیوه‌ای درجه حرارت معادل 3/128درجه فارنهایت را در پاکستان به ثبت رسانده‌اند که این رقم بالاترین درجه حرارتی است که تا‌کنون در آسیا مشاهده شده است.
رزا د- آریگو، استاد دانشگاه کلمبیا در مکاتبه با بخش خبری نشنال‌جئوگرافی نظرات خود را بدین شرح بیان کرده: برخی از دانشمندان معتقدند که وخامت اتفاقاتی نظیر امواج گرما، خشکسالی و سیلاب‌های موسمی (مانسون) به‌دلیل گرمایش جهانی روز به روز بیشتر خواهد شد و شاید گواه آن را بتوان در روسیه و پاکستان جست‌وجو کرد. لیکن منتسب کردن قطعی هر اتفاقی با گرمایش جهانی ممکن نیست. یک ارتباط احتمالی بین بادهای موسمی و آتش‌سوزی وجود دارد، به‌عنوان مثال سابق بر این نیز بادهای موسمی آسیایی به طرق مختلف توانسته‌اند با عرض‌های جغرافیایی بالاتر نظیر اقیانوس اطلس شمالی ارتباط برقرار کنند. درک آرنس، سرپرست مرکز اطلاعات جوی آمریکا با این نظریه که آیا می‌توان منشأ آتش‌سوزی‌های اخیر را در بادهای موسمی جست‌وجو کرد، موافق است. به گفته وی، ممکن است این اتفاقات به‌دلیل تراکم جوی که در تابستان معمول است، بیش از حد انتظار نیز دوام داشته باشند اما وضعیت نامتعارف تابستان امسال می‌تواند بر شدت و مدت زمان بحران کنونی بیفزاید.
بلوکه شدن جوی زمانی اتفاق می‌افتد که پدیده‌های خارق‌العاده جوی نظیر توفان‌های بزرگ یا امواج گرما به سبب وزش بادهای شدید در جایی محبوس می‌شوند. این امر معمولاً در یک بازه زمانی طولانی اتفاق خواهد افتاد. آرنس می‌گوید: توفان‌های آمریکا نیز از همین دست است. آنها در جایی اتفاق می‌افتند و سپس اوضاع عادی می‌شود. معمولاً این شرایط یک هفته نیز به درازا می‌انجامد. اتفاقاتی از این دست معمولا روی می‌دهد اما زمانی که مسئله حاد می‌شود، دوام و پایداری آن نیز بیشتر می‌شود. مثلا در هند و پاکستان روزها می‌گذرد که بارندگی ادامه دارد یا در غرب روسیه شرایط طاقت‌فرسا روزهاست که ادامه دارد. این محقق چنین جمع‌بندی می‌کند که اغلب دانشمندان نمی‌توانند به درستی تشخیص دهند که چگونه شرایط جوی می‌تواند زمینه‌ساز اتفاقاتی این چنینی شود.
گرم‌ترین سال
سال2010 میلادی یکی از گرم‌ترین سال‌هایی است که تا‌کنون در گزارش‌های هواشناسی به ثبت رسیده است. گرمایش جهانی و مسائل متعدد دیگر دست به دست هم داده‌اند و منجر به گرمای بی‌سابقه کره زمین شده‌اند. براساس گزارش‌های سازمان هواشناسی آمریکا که در تاریخ 15جولای (24تیرماه1389) اعلام شد، در خلال ماه‌های ژانویه (دی‌ماه) تا ژوئن (خرداد‌ماه) زمین و اقیانوس‌ها بیشترین درجه حرارت را از آغاز ثبت اطلاعات هواشناسی از سال1880 میلادی تا‌کنون، تجربه کرده‌اند. متوسط درجه حرارت در نیمه نخست سال2010 حدودا 5/57درجه فارنهایت بوده و این رقم حدوداً 2/1 درجه فارنهایت بیشتر از متوسط قرن20 میلادی است.
درحالی‌که برخی مناطق همچون آسیا، پرو و شرق آمریکا گرمای بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کنند، برخی دیگر شاهد افت دمای بی‌سابقه‌ای هستند. به‌عنوان مثال در جنوب چین- ایالت گویزو در ماه ژوئن (خرداد‌ماه ) درجه حرارت نسبت به سال‌های گذشته در همین ماه در کمترین میزان خود گزارش شده است. درک آرنس، سرپرست مرکز اطلاعات جوی آمریکا می‌گوید: هنوز برای نتیجه‌گیری زود است و نمی‌توان رسما اعلام کرد که امسال گرم‌ترین سالی است که در گزارش‌های هواشناسی به ثبت رسیده اما قطعا سال2010 حداقل سومین یا چهارمین سال گرمی است که تا‌کنون به ثبت رسیده. در عین حال برخی دیگر از دانشمندان معتقدند که احتمالاً سال2010 نمی‌تواند گرم‌ترین سال گزارش شده تا‌کنون باشد و این بدان خاطر است که در این سال 2 پدیده عمده جوی نیز با دامنه‌ای گسترده‌تر در جریان هستند؛ ال‌نینو و لانینا.
ال‌نینو و پیامدهای آن
ال‌نینو پدیده گرم‌شدن آب‌های استوایی در مرکز و شرق اقیانوس آرام است. درک آرنس می‌گوید: طی سال‌هایی که ال‌نینو اتفاق می‌افتد، جریانات آب‌های گرم همچون محرکی سبب گرم‌تر شدن زمین می‌شوند. فعالیت‌های همیشگی انسانی که پراکنش گازهای گلخانه‌ای را به‌دنبال دارند نیز تأثیری دو‌چندان بر این مسئله دارند. اما هر 3الی7 سال یک‌بار، لانینا جایگزین ال‌نینو می‌شود؛ یک جریان سرد در شرق اقیانوس آرام.
در ماه می (اردیبهشت ماه) ال‌نینو کم‌کم از بین رفت و راه را برای لانینا باز گذاشت. مجموع این عوامل باعث می‌شود که در باقی سال2010 لانینا بر خلاف جریان آب گرم ال‌نینو عمل کند و مانع از تشدید گرمای حاصل از ال‌نینو شود. وی اضافه می‌کند که در مجموع، این شرایط مثل بالا رفتن از یک نردبان است. عملکرد متغیرهای طبیعی همچون ال‌نینو و لانینا مصداق بالا و پایین پریدن یک نفر حین بالا رفتن از سربالایی است. کوین ترنبرس از دانشمندان دانشگاه کلرادو می‌گوید: آب شدن یخ‌ها و بالا آمدن سطح دریاها همگی گواه گرم‌شدن کره‌زمین هستند. البته دانشمندان می‌گویند یک پدیده شگفت‌انگیز دیگر نیز امسال به وقوع پیوسته. امسال فعالیت خورشید در حداقل میزان خود گزارش شده و این واقعیت که جهان امسال با درجه حرارت بالایی مواجه شده است، از جهاتی شگفت‌انگیز است.
nationalgeographic.com
ترجمه: فرناز حیدری
