این دستگاه شامل بافت لنفاوی و عروق لنفاوی می‌شود که مایع لنف در آنها در مسیری یک طرفه به سوی قلب جریان پیدا می‌کند.(لنف از کلمه لاتین lympha به معنای آب گرفته شده است).
بافت لنفاوی در بسیاری از اندام‌های بدن به خصوص گره‌های لنفاوی، و نیز در فولیکول‌های لنفاوی که در دستگاه گوارش وجود دارند، مانند لوزه‌ها قرار دارد. دستگاه لنفاوی همچنین شامل همه ساختارهایی است که وظیفه گردش و تولید لنفوسیت (سلولهای لنفاوی) را به عهده دارند، که شامل طحال، تیموس، مغز استخون و بافت‌های لنفاوی مرتبط با دستگاه گوارش می‌شوند.
خون به طور مستقیم در سلول‌ها و بافت‌های پارانشیمی (اصلی) بدن قرار نمی‌گیرد، بلکه اجزای خون ابتدا از مویرگ‌ها خارج می‌شوند و به مایع بینابینی بافت‌ها بدل می‌شوند، این مایع بینابینی با سلولهای اصلی اندام‌ها در تماس است. لنف مایعی است که هنگام وارد شدن مایع بینابینی به رگ‌های لنفاوی اولیه در دستگاه لنفاوی تولید می‌شود. مایع لنف در مسیر شبکه رگ‌های لنفاوی حرکت می‌کند.
حرکت لنف یا ناشی از انقباض درونی رگ‌های لنفاوی است یا در نتیجه فشار خارجی بر روی رگ‌های لنفاوی (مثلا به علت انقباض عضلات اسکلتی ) رخ می‌دهد.
دستگاه لنفاوی کارکردهای مربوط به یکدیگر بسیاری دارد: این دستگاه مسئول برداشت مایع بینابینی از بافت‌ها است. این دستگاه اسیدهای چرب و چربی‌ها را جذب و منتقل می‌کند،و به صورت "شیلوس" (chyle) وارد دستگاه گردش خون می‌کند.
این دستگاه سلولهای ایمنی را بین گره‌های لنفاوی و مغز استخوان نقل و انتقال می‌دهد. لنف "سلولهای ارائه‌کننده آنتی‌ژن" (APCs) مانند سلولهای دندریتیک را حمل می‌کند و گره‌های لنفاوی می‌رساند و در آنجا پاسخ ایمنی در مقابل این آنتی‌ژن‌ها ایجاد می‌شود. لنف همچنین لنفوسیت‌ها (سلولهای لنفاوی) را از رگ‌های لنفاوی وابران که از گره‌های لنفاوی خارج می‌شوند، نیز حمل می‌کند.
دستگاه لنفاوی را می‌توان به طور کلی به دو بخش دستگاه هدایت‌کننده لنف و بافت لنفوئیدی تقسیم کرد.
دستگاه هدایت‌کننده
دستگاه هدایت‌کننده، مایع لنف را حمل می‌کند و شامل رگ‌های لوله‌ای است که شامل مویرگ‌های لنفاوی، عروق لنفاوی و مجاری سینه‌ای لنفاوی چپ و راست می‌شود.
بافت لنفوئیدی به طور عمده در ایجاد پاسخ ایمنی دخیل است و شامل لنفوسیت‌ها (سلولهای لنفاوی) و سایر سلولهای سفید خون می‌شود که در بافت همبندی که رگ لنفاوی از آن می‌گذرد، قرار دارند. بخش‌هایی که بافت لنفوئیدی را که به به صورتی متراکم با لنفوسیت‌ها پرشده است، "فولیکول لنفوئیدی" می‌نامید.
بافت لنفوئیدی یا ساختاری منظم به صورت گره لنفاوی دارد یا ممکن است به صورت فولیکول‌های لنفوئیدی پراکنده باشد،که به آن "بافت لنفوئیدی مرتبط با پوشش مخاطی" (MALT) می‌گویند.
بافت لنفوئیدی
بافت لنفوئیدی که با دستگاه لنفاوی همراهی دارد در کارکردهای ایمنی دخیل است که از بدن در مقابل عفونت‌ها و گسترش سلولهای سرطانی دفاع میکنند. این بافت شامل یک بافت همبندی است که انواع متفاوتی از سلولهای سفید خون درون آن قرار گرفته‌اند، و پرشمارترین این سلول‌ها لنفوسیت‌ها هستند.
بافت لنفوئیدی بسته به مرحله رشد و بلوغ لنفوسیت‌های که در آن قرار دارد، ممکن اولیه، ثانیه یا ثالثه باشد (بافت لنفوئید ثالثه به طور مشخص حاوی تعداد بسیاری کمتری لنفوسیت است، و تنها هنگامی که آنتی‌ژن‌ها (عوامل خارجی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و مواد آلرژی‌زا) باعث تحریک آن و ایجاد التهاب شوند، نقش ایمنی ایفا می‌کند.
اندام‌های لنفوئیدی اولیه
اندام‌های لنفوئیدی اولیه یا مرکزی لنفوسیت‌ها یا سلولهای لنفاوی را از سلولهای پیش‌ساز نابالغ تولید میکنند. غده تیموس قفسه سینه و مغز استخوان بافت‌های لنفوئیدی را تشکیل می‌دهند که در تولید و انتخاب لنفوسیت‌ها دخیل هستند.
اندام‌های لنفوئیدی ثانوی
اندام‌های لنفوئیدی ثانوی یا محیطی لنفوسیت‌های بالغ غیرمتعهد را نگهداری میکنند و باعث تحریک پاسخ ایمنی برای مقابله با عوامل خارجی می‌شوند. اندام‌های لنفوئیدی محیطی محل‌هایی هستند که فعال‌شدن لنفوسیت‌ها بوسیله آنتی‌ژن‌ها (عوامل خارجی) در آنها صورت می‌گیرد. فعال شدن لنفوسیت باعث تکثیر دودمانی آن لنفوسیت و بلوغ آن از لحاظ تمایل به آن آنتی‌ژن خاص می‌شود. لنفوسیت‌های بالغ میان خون و اندام‌های لنفوئیدی محیطی رفت و آمد میکنند تا زمانی که با آن آنتی‌ژن خاص روبه‌رو شوند.
بافت لنفوئیدی ثانوی محیطی را فراهم می‌کند که مولکول‌های خارجی یا مولکول‌های خودی تغییریافته (آنتی‌ژن‌ها) در آنها با لنفوسیت‌ها مواجه می‌شوند. نمونه شاخص این بافت‌ها گره‌های لنفاوی، فولیکول‌های لنفوئیدی در لوزه‌ها، پلاک‌ها په‌یر (Peyer) در روده‌ها، طحال، آدنوئیدها (لوزه سوم)، پوست و اندام‌های دیگری هستند که دارای "بافت لنفوئیدی مرتبط با پوشش مخاطی" (MALT) هستند.
گره‌های لنفاوی
یک گره لنفاوی یک مجموعه سازمان‌یافته از بافت لنفوئیدی است که مایع لنف در مسیرش برای ریختن به جریان خون از آن می‌گذرد. گره‌های لنفاوی با فاصله در طول دستگاه لنفاوی قرار دارند. چندین رگ لنفاوی آوران لنف را وارد گره لنفاوی میکنند و پس از گذر لنف از میان آن، لنف وارد یک رگ لنفاوی وابران می‌شود.
گره لنفاوی در بخش خارجی‌اش به نام قشر یا کورتکس از فولیکول‌های لنفوئیدی تشکیل شده است، و بخش درونی مغز یا مدولا نامیده می‌شود، از همه جهات بوسیله قشر احاطه می‌شود، به جز بخشی که به آن ناف یا هیلوم می‌گویند. ناف به صورت یک فرورفتگی در سطح گره لنفاوی دیده می‌شود که لنفاوی کروی یا تخم‌مرغی شکل را به صورت یک اندام لوبیایی شکل درمی‌آورد.
رگ لنفاوی وابران به طور مستقیم از ناف گره لنفاوی خارج می‌شود. شریان‌ها و وریدها ار طریق خونی که از ناف گره لنفاوی وارد و خارج می‌شود، آن را تغذیه میکنند.
فولیکول‌های لنفاوی مجموعه‌های متراکمی از لنفوسیت‌ها هستند، که شمار،اندازه و نحوه قرارگیری آنها بر حسب وضعیت کارکردی گره لنفاوی متفاوت است. برای مثال فولیکول‌ها هنگام مواجهه با یک آنتی‌ژن خارجی به طور قابل‌توچهی گسترش پیدا میکنند. انتخاب سلولهای B که به طور اختصاصی با آنتی‌ژن وارد شده مقابله میکنند، در مرکز زایای این گره‌های لنفاوی صورت می‌گیرد.
گره‌های لنفاوی به طور خاص در میان‌سینه (مدیاستینوم) در قفسه سینه، گردن،لگن، زیربغل، کشاله ران و همراه با عروق خونی در روده‌ها بیش از جاهای دیگر بدن وجود دارند.
رگ‌های لنفاوی
رگ‌های لنفاوی رگ‌های لوله‌ای هستند که مایع لنف را به خون باز می‌گردانند و حجم مایع از دست از خون در حین تشکیل مایع بین‌بافتی را جایگزین میکنند. این رگ‌های لوله‌ای را مجاری لنفاوی یا لنفاتیک‌ها هم می‌نامند.
انتقال اسیدهای چرب
رگ‌هال لنفاوی به نام لاکتئال‌ها در پوشش مجرای گوارش به خصوص روده کوچک وجود دارند. با اینکه اغلب مواد مغذی جذب‌شده در روده کوچک وارد وریدها می‌شوند تا نهایتا از طریق ورید اصلی باب (پورت) برای پردازش به کبد بروند،چربی‌ها وارد دستگاه لنفاوی می‌شوند و نهایتا از طریق یک مجرای لنفاوی به نام مجرای سینه‌ای وارد گردش خون می‌شوند.
البته در مورد استثنائاتی هم وجود دارد، چربی‌های از نوع تری‌گلیسیریدهای با زنجیره متوسط ( که استرهای اسید چربی گلیسرول هستند) به طور غیرفعال از دستگاه گوارش وارد شبکه وریدی باب (پورت) می‌شوند. مایع لنف که از مجاری لنفاوی روده کوچک منشا می‌گیرد و غنی از چربی است، را شیلوس (chyle) می‌نامند. مواد مغذی که وارد گردش خون می‌شوند، در کبد پردازش می‌شوند،و پس از آن از کبد وارد جریان خون عمومی می‌شوند.
هنگامی خون در بدن گردش می‌کند،مایع از رگ‌های خونی به میان بافت‌های بدن نشت می‌کند. این مایع مهم است زیرا غذا را به سلول‌ها می‌رساند و مواد زائد را به جریان خون باز می‌گرداند(مایع بین‌بافتی).
دستگاه لنفاوی یک شبکه یک طرفه است و مایع بین‌بافتی را به خون باز می‌گرداند.
