در 2سال گذشته گفت‌و‌گوی من با وی منتشر شد و سخنان رسمی بسیاری که مطرح بود مورد توجه قرار گرفت. اما هر بار در این گفت‌و‌گوها سخنان دیگری هم رد و بدل می‌شود که در گزارش یا گفت‌و‌گوی هیچ خبرنگاری منتشر نمی‌شود.
یکی از این موارد طی 2برخوردی که با وی داشتم، موضوع پیش‌بینی زلزله بود. به زعم وی به‌عنوان رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، پیش‌بینی زلزله یک ادعای واهی است؛ «ایران هنوز در بحث زلزله نه تنها نتوانسته گامی جدی بردارد بلکه همان ایمن‌سازی بناها نیز معطل مانده و راه به جایی نبرده‌است. ما هنوز در علم زلزله مجهولات بسیاری داریم و ادعای پیش‌بینی زلزله کاملا غیرعلمی است».
باید دست و دلمان بلرزد از هر تکان زمینی. باید هر روز با هر تکان زمین یاد بم بیفتیم و لابد رودبار. انگار سرنوشت ما همین است که هر از گاهی زمین تکانی حسابی بخورد و صدها هزار نفر را با خود به درون بکشد و ما همچنان به جای اقدامی جدی دل به حرف‌هایی خوش کنیم که پایانی ندارد. ماجرا از روزی شروع شد که معاون وزیر مسکن و شهرسازی سخنی اعجاب‌آور به میان آورد؛ پیش‌بینی زلزله. وی خبر از دستیابی دانشمندان ایرانی به دانش فنی تشخیص زلزله یک هفته قبل از وقوع داده بود.
سید محمود فاطمی عقدا در این باره چندی پیش گفته‌بود: «این دانش فنی حاصل 4سال تلاش محققان مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، دانشگاه تربیت معلم و پژوهشکده سوانح طبیعی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است. این دانش فنی که به گفته رئیس مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، در دنیا منحصر به فرد است و هنوز هیچ کشوری به آن دست نیافته، یک روش کاملاً علمی است که بر پایه یافته‌های زمین‌شناسی و تکنوتیک (زمین ساختی) امکان تشخیص زلزله را حتی تا یک هفته قبل از وقوع آن می‌دهد.
این یافته‌ها در کنار علائم ارسالی از دستگاه‌های تشخیص زلزله می‌تواند زمان وقوع زلزله را برای ما فراهم کند.»
معاون وزیر مسکن و شهرسازی در ادامه یادآور شده‌بود: «در حال حاضر در 6 استان زلزله‌خیز کشور از جمله اردبیل، آذربایجان غربی، خراسان جنوبی، استان مرکزی و کرمان دستگاه‌های تشخیص زلزله نصب شده است.»
به گفته وی، این دستگاه‌ها ساخت داخل بوده و طراحی و معماری آن توسط یک تیم ویژه از دانشگاه تربیت معلم صورت گرفته که دقت آن بسیار بالاست و امکان حذف امواج زاید را نیز دارد.وی حتی خبر از موفقیت این طرح و اجرای موفقیت‌آمیز آزمایشی آن داده بود؛ «خوشبختانه این دستگاه‌ها توانستند زلزله‌های به وقوع پیوسته در 6 استان مذکور را تا یک هفته قبل پیش‌بینی کنند که با توجه به اینکه ریشتر آنها زیاد نبود اطلاع‌رسانی نشد». وی خاطرنشان کرده بود: «هرچند تمام آزمایش‌های این طرح به‌خوبی جواب داده ولی هنوز تا کاربرد 100درصدی آن فاصله زیادی داریم».
از دریچه‌ای دیگر
این تازه شروع ماجرا بود. پس از این سخنان و انعکاس آن در محافل علمی کشور، دوباره موجی از اظهارنظرها به راه افتاد. در واکنش به این موضوع معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اعلام کرد که ادعای پیش‌بینی زمان وقوع زلزله ادعایی غیرعلمی است.
درست در روزهایی که زمزمه پیش‌بینی زلزله توسط معاون وزیر مسکن و شهرسازی در رسانه‌های انعکاس می‌یافت، 3زلزله در کشور به وقوع پیوست که انگار از چشمان تیزبین پیش‌بینان زلزله پنهان مانده بود. زلزله 30تیرماه سال‌جاری در ناحیه بستک، مرز استان‌های هرمزگان و فارس، با بزرگای 5.8در مقیاس ریشتر؛ زلزله 8مرداد 89 در نزدیکی تربت حیدریه با بزرگای 8/5 و زلزله 9مرداد لاله‌زار کرمان با بزرگای 5.6 ریشتر در سال‌جاری.
اگرچه این زلزله‌ها خسارت مالی و جانی به همراه نداشت اما باعث شد که این سؤال به وجود آید که چرا مدعیان پیش‌بینی یا پیشگویی زلزله کاری نکردند.معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت: «در این زمینه سؤالات زیادی مطرح می‌شود و از همه مهم‌تر اینکه آیا مدعیانی که در رسانه‌ها در مورد آنها در یک سال و نیم اخیر اطلاع رسانی شده است (از آذر 87 تا خرداد89 در چندین نوبت در تیتر یک بعضی روزنامه‌ها و اخبار رادیو و تلویزیون ادعا شده بود که ایرانیان به فناوری پیش‌بینی زلزله دست یافته‌اند) این زلزله‌ها را نیز پیش‌بینی کرده‌اند یا خیر؟»
مهدی زارع افزود: «برمبنای نظریه علمی بین این سه رخداد هم رابطه قابل تبیین علمی نمی‌توان برقرار کرد چون از هم دور هستند و گسل‌های این سه نقطه از کشور به هم مستقیما مربوط نیستند».وی ادامه داد: « در مورد پیش‌بینی‌های ادعایی و اینکه مدعیان، این سه زلزله را پیش‌بینی کرده‌اند یا خیر، در روزهای اول جوابی دریافت نکردیم، حتی بعد از گذشت حدود 3هفته خبری از شواهدی مبنی بر پیش‌بینی شدن این اتفاقات نرسید و مقام‌های سازمان مدیریت بحران کشور از عدم‌صحت و فقدان شاهدی مبنی بر پیش‌بینی زلزله سخن گفتند».
زارع افزود: «درحالی‌که مدعیان قبلا ادعا کرده بودند که سامانه‌های اختراع شده زلزله‌هایی با بزرگای بیش از 4ریشتر را با دقت بیش از 90درصد با صحت و دقت بالا پیش‌بینی می‌کند، اگر پیش‌بینی انجام شده چرا اعلام نشده و مردم یا حداقل متخصصان زلزله‌شناسی در مؤسسات مربوطه و مسئولان مربوطه در سازمان مدیریت بحران از آن بی‌اطلاع بوده‌اند؟»
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله افزود: «مسئله علمی و شناخت و تبیین آن شوخی نیست که با سر هم کردن چند نتیجه مشاهده، هر‌قدر خام، آن را به‌عنوان کشف و اختراع به مردم عرضه کنیم».
وی ادامه داد: «پیش‌بینی زلزله با روش‌های علمی، شناخته‌شده و قابل داوری، کاری است که اکنون در حال زمینه‌سازی و ایجاد زیر ساخت علمی و پژوهشی برای انجام آن در آینده در ایران هستیم».زارع گفت: «در دنیا بیش از 4دهه سابقه کار پیشرفته و مستند علمی از سوی مؤسسات معتبر پژوهشی زلزله‌شناسی وجود دارد که مفصلا روی موضوع پیش‌بینی زلزله در حال کار پیوسته و مداوم با روش‌های نوین هستند».
به گفته وی، این کارها در کشورهای آمریکا، روسیه، ژاپن، چین و ایتالیا در حال انجام است.زارع اظهار داشت: «عالم علم، دنیای شوخی و صدور عبارت‌های ظاهرا بزرگ ولی عملا بی‌پایه نیست؛ صحت و اعتبار کار علمی هم به مصاحبه‌های پی‌در‌پی و شکل دادن تیتر یک روزنامه‌ها نیست».
وی گفت: «پیش‌بینی زلزله به‌صورت علمی حتما در ایران پیگیری می‌شود و این کار توسط تیم‌هایی که اهل این کار هستند، در حال پایه‌ریزی است و من به‌عنوان عضو کوچکی از گروهی که برای چنین هدفی تلاش می‌کنند، شهادت می‌دهم که این فرایند، به غایت مشکل، پیچیده و طولانی است».
زارع ادامه داد: «حتی هماهنگ کردن دو یا چند تیم پژوهشی که در این راستا تلاش می‌کنند پیچیدگی‌ها و سختی‌های خاص خود را دارد و جذب بودجه پژوهشی هم اساسا یک دغدغه دائمی در این مورد است».وی گفت: «3زلزله‌ای که در آخر تیر و دهه اول مرداد در ایران رخ داد شواهدی بر بی‌پایه بودن ادعاهای بعضی مدعیان ایرانی است که بر کشف علمی روش پیش‌بینی و اختراع فناوری پیش‌بینی و پیشگویی زلزله- این چالش همچنان پیچیده دنیای علم- اصرار دارند».
زارع اظهار داشت: «بهتر است به‌جای ادعاهای بی‌اساس به فکر چاره‌جویی در مورد رویداد‌های مخربی باشیم که با توجه به لرزه‌خیزی فلات ایران احتمال رخدادشان در نقاط مختلف فلات ایران که نزدیک پهنه گسل‌های فعال هستند وجود دارد».
سخن آخر
نکته در این است که ای کاش می‌توانستیم به جای همه این حرف‌ها، ساماندهی پهنه‌های فرسوده در شهرهای بزرگ و کوچک که از وظایف وزارت مسکن و شهرسازی است یا نظارت بیشتر بر فعالیت مهندسان مشاور مسکن‌ساز که انبوهی از ساختمان‌های بی‌کیفیت و نامقاوم در برابر زلزله را می‌سازند را در دستور کار قرار دهیم و از هر سخن دیگری بپرهیزیم.
