نفسی که از تو دارم

اثرات فضای سبز شهری از دیدگاه زیست‌محیطی، شامل مواردی چون کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، بهبود شرایط بیوکلیماتیک (زیست اقلیمی) در شهر، افزایش نفوذپذیری خاک و تأثیر مثبت بر چرخه آب در محیط‌زیست شهری و افزایش کیفیت آب‌های زیرزمینی می‌شود. فضای سبز می‌تواند به‌طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد یا به تلطیف آن کمک کند. در بررسی اثرات روانی ـ اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان، در هر شرایطی، روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد که فضای سبز می‌تواند این موقعیت را تأمین کند.

بخش عمده‌ای از فضای سبز شهری - از خیابان‌ها گرفته تا پارک و بوستان ها- شامل درختان می‌شود که نه تنها نقطه مشترکی بین آنها و عوامل گرم شدن زمین دیده نشده، بلکه اثرات مثبت‌شان بر شرایط زیست‌محیطی شهرها، کاملا محسوس است. از این رو، رد پای تعداد زیادی درخت در شهرهایی که جزو خوشنام‌های عرصه محیط‌زیست هستند، دیده می‌شود.

از لندن تا توکیو؛ همه درخت می‌کارند

در شهر سیدنی ( استرالیا) نزدیک به 28 هزار و 500 اصله درخت در 120 گونه مختلف، هم بومی و هم غیربومی، وجود دارد. سیدنی، یک خط‌مشی جامع برای مدیریت کل درختان موجود در این شهر دارد. این خط‌مشی در 4 دفتر تنظیم شده است که مواردی مانند حفاظت و مدیریت درختان موجود مناسب از طریق روشی ایمن و سالم، کاشت و مدیریت درختان جدید، قطع و جایگزین کردن درختان نامناسب و خطرناک و رهنمود‌های تکنیکی را شامل می‌شود.

شهرداری سیدنی، به‌صورت مرتب درختان را بررسی می‌کند و هنگامی‌که علائمی از آفت، پوسیدگی و ضعیف شدن ساختار درخت مشاهده کرد، آن را قطع می‌کند و البته در ازای‌‌ آن درخت می‌کارد. طی 5 سال گذشته، بالغ بر 5 هزار اصله درخت با ساقه‌هایی تنومند در سطح شهر کاشته شده است.

ونکوور (کانادا) یکی دیگر از آن شهرهایی است که تلاش زیادی برای بالا بردن کیفیت زندگی شهروندانش از لحاظ زیست‌محیطی می‌کند. یکی از فعالیت‌های این شهر که با همکاری شهروندان انجام می‌شود، «خیابان‌های سبز» نام دارد. شهروندان ونکوور می‌توانند تحت عنوان باغبان‌های داوطلب، محیط اطراف زندگی خود را گل‌کاری کنند و فضای سبز آن را وسعت بخشند.

غیر از این، خیابان‌های ونکوور دارای درختان زیادی هم هست؛ 1400 کیلومتر از خیابان‌های این شهر دارای بیش از 110 هزار اصله درخت است. ارزش تنه این درختان نزدیک به 500 میلیون دلار تخمین زده شده است. در سال 2009 میلادی، حدود 7/8میلیون دلار، خرج درختان خیابان‌های ونکوور، سیستم تخلیه فاضلاب و واگذاری خدمات نظافت شهری شده است.

در ونکوور، 223 پارک وجود دارد که در سال گذشته میلادی،7/9میلیون دلار برای 3پارک معروف این شهر، هزینه شد و 3/9میلیون دلار هم به پارک‌های دیگر و ساحل‌ها اختصاص پیدا کرد.در لندن هم، توجه زیادی به توسعه فضای سبز شهری شده است. شهردار این شهر در سال 2009 اعلام کرد که برای بهبود فضای خیابان‌های لندن طی 3سال آینده، بیش از 180 میلیون پوند اختصاص داده است. به گفته او، بهسازی پارک‌ها و فضاهای باز لندن، یکی از اولویت‌هایش به شمار می‌‌آید.

گفته می‌شود، بالغ بر 30 پروژه برای بازیابی فضاهای سبز و همچنین مسیر آب‌رو لندن تعریف شده است و در حال حاضر بودجه‌ای بیش از 40میلیون پوند از این پروژه‌ها حمایت می‌کند. بنابر دستورالعمل ارائه شده از سوی شهرداری لندن در این مورد، درختان موجود در باغ‌ها، پارک‌ها و خیابان‌های لندن باعث هویت‌بخشی به شهر، فراهم کردن سایه و کم کردن آثار تغییرات اقلیمی می‌شود. در این میان، 6میلیون پوند به دست آمده از کاغذهای باطله، صرف ارتقای 11پارک منتخب لندنی‌ها، خواهد شد.

به اعتقاد مسئولان شهری لندن، کاشتن درخت‌های بیشتر، نقش مهمی در جهت مقابله با تغییرات آب و هوایی ایجاد می‌کند؛ براساس این موضوع که افزایش 10 درصدی پوشش گیاهی( درخت) باعث کاهش دمای سطح شهر به اندازه 3 تا 4 درجه سانتی‌گراد می‌شود.

از همین رو، لندنی‌ها قصد دارند تا سال 2050، حدود 2میلیون اصله درخت جدید بکارند؛ در این صورت، پوشش گیاهی این شهر، از 20 درصد به 25 درصد در آن سال می‌رسد. در قاره آسیا، توکیو از آن دسته شهرهایی است که برنامه‌ای منسجم برای افزایش سرانه فضای سبز دارد. در اواخر سال 2006، دو برنامه 10 ساله، یکی برای کاهش انتشار کربن و دیگری به‌منظور افزایش فضای سبز شهری، تنظیم شد. از دید مسئولان شهری توکیو، برای داشتن شهری سرسبز، علاوه بر مسئولان دولتی، شهروندان و شرکت‌های خصوصی را هم باید وارد بازی کرد.یکی از اقدامات اصلی پایتخت ژاپن برای افزایش پوشش گیاهی شهر، کاشتن درختان بیشتر است.

در اواخر سال 2005 میلادی، تعداد درختان کنار خیابان، 480 هزار اصله گزارش شد که قرار است تا پایان سال 2010 میلادی، این مقدار به 700 هزار اصله درخت و به یک میلیون اصله درخت تا پایان سال 2015 میلادی برسد.علاوه بر این، شهرداری توکیو، گسترش پارک‌های داخل شهر را در دستور کار خود قرار داده؛ به این منظور قرار شده است تا پایان سال 2010 میلادی، 150 هکتار و تا پایان سال 2015 میلادی 300 هکتار، پارک جدید ساخته شود.

سرانه سبز تهران حدود نصف سرانه سبز استاندارد

بنابر گفته مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، سرانه فضای سبز در این شهر، 9/12 متر مربع است در حالی‌که بنابر شاخص تعیین‌شده از سوی محیط‌زیست سازمان ملل متحد، این سرانه باید 20 تا 25 متر مربع باشد. با نگاهی اجمالی هم تا حدودی می‌توان متوجه شد که تهران به لحاظ فضای سبز شهری در وضعیت مطلوبی به‌سر نمی‌برد و آلودگی هوا در این شهر، بیش از هر چیز دیگری به چشم می‌آید.

علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران در گذشته اعلام کرده بود:«بانک جهانی تاسال 2019 خسارت ناشی از آلودگی هوا در تهران را 2/19 میلیارد دلار پیش‌بینی کرده است که ایجاد فضای سبز، کمی از فشارهای موجود بر تهران را کم می‌کند».

با توجه به آلودگی هوای تهران و کمبود محسوس فضای سبز شهری در این شهر، انتظار می‌رود که مسئولان امر بیش از گذشته به فکر گسترش فضای سبز باشند که در این مورد گفته می‌شود، کمبود زمین در سطح تهران، یکی از مشکلات پیش رو است. به همین دلیل، پس از مصوبه تابستان 87 شورای اسلامی شهر تهران، شهرداری، توسعه فضای سبز عمودی را در دستور کار خود قرار داد و براین اساس مقرر شد تا فضای سبز علاوه بر توسعه افقی، به‌صورت عمودی (به‌طور مثال، باغچه‌های آپارتمانی) هم رشد کند.

با این حال، مختاری در بهمن سال گذشته اعلام کرد که توسعه عمودی فضای سبز باعث نمی‌شود که سازمان متبوع‌‌اش از توسعه فضای سبز افقی غافل شود:«تعدادپارک‌های محله‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تهران از سال 84 تاکنون به مساحت 697 هکتار احداث شده که از این تعداد 61پارک در دست تکمیل است.» او همچنین، مساحت توسعه جنگل‌کاری کمربند سبز پیرامون شهر تهران را از سال 84 تا پایان 88، 8هزار و 799 هکتار اعلام کرده بود. به تازگی مطالعاتی انجام شده است که نشان می‌دهد فضای سبز شهری می‌تواند در گرم‌شدن زمین مؤثر باشد.

گفته می‌شود که زمین‌های چمن به زدودن دی اکسید کربن از جو زمین، از طریق عمل فتوسنتز و ذخیره آن در خاک، کمک می‌کنند؛ اما از طرف دیگر، انتشار گازهای گلخانه‌ای در اثر تولید کودهای شیمیایی، زدن علف‌ها و دیگر کارهایی که جهت مدیریت این زمین‌های چمن انجام می‌شود، 4برابر مقدار کربنی است که این علف‌های تزئینی در بوستان‌ها ذخیره می‌کنند. طبق تحقیقات انجام شده، انتشار این گازها شامل نیتروز اکسید آزادشده از خاک پس از کودپاشی می‌شود. نیتروز اکسید یک گاز گلخانه‌ای است که 300 برابر از دی اکسید کربن (مسئله‌سازترین گرم‌کننده اقلیم زمین) قویتر است.

گیتی عابدی