بررسی‌ها حاکی از آن است که حدود 40درصد کودکان ایرانی 15 تا 23 ماهه کم‌خونی دارند و شیوع کم‌خونی در برخی مناطق روستایی به 60درصد هم می‌رسد.
با این اوصاف، چطور هنوز هم این توصیه تکراری اما مهم متخصصان طب اطفال را پشت گوش می‌اندازید؟ بعد از 6 ماهگی، همه بچه‌ها نیاز به روزی 15 قطره آهن دارند.
آنچه مسلم است، این است که مهم‌ترین عامل فقر آهن، تغذیه است. دکتر یاریگرروش، متخصص کودکان، در این رابطه می‌گوید: در رژیم غذایی کودکان باید گوشت و تخم‌مرغ کافی وجود داشته باشد.
کودکان پس از شش ماهگی باید خوردن گوشت و تخم‌مرغ را به تدریج آغاز کنند، به‌طوری که در یک سالگی هفته‌ای 3 الی 4 تخم‌مرغ و روزی یک وعده گوشت در رژیم غذایی آنها باشد.
توصیه‌های دکتر ایزدیار، فوق تخصص بیماریهای خونی کودکان از این هم دقیق‌تر است: «خانواده‌ها باید دقت کنند تا خود گوشت را به بچه‌ها بدهند و نه آب و عصاره گوشت را. چون آهن در الیاف گوشت وجود دارد و در عصاره گوشت آزاد نمی‌شود.»
استفاده از قطره آهن اما در کنار تغذیه مناسب، موردی است که تمام متخصصان در مورد آن اتفاق نظر دارند. حتی عده‌ای از پزشکان معتقدند، گذشته از بچه‌ها، مادران هم باید در دوران بارداری و حتی شیردهی، البته تحت نظر پزشک، از مکمل‌های غذایی حاوی آهن استفاده کنند.
تفکر رایجی میان اغلب مردم وجود دارد که هر نوع کالای خارجی بهتر از مشابه ایرانی آن است. این تفکر در مورد داروها و قطره‌های آهن کودکان نیز صدق می‌کند، اما همه پزشکان اطفال این نظر را تایید نمی‌کنند.
دکتر بهرامی، متخصص کودکان در این زمینه می‌گوید: «برخی از خانواده‌ها بدون نظر پزشک از قطره‌های آهن خارجی استفاده می‌کنند.
در حالی که این قطره‌ها به دلیل مواد بسیاری که به جهت خوش‌طعم کردن به آنها افزوده می‌شود، حاوی مقدار آهن کمی هستند و اگر در دوز مناسب مصرف نشوند آهن مورد نیاز بدن را به کودک نمی‌رسانند.
سیاه اما سالم
با همه این اوصاف، باید به سوءتفاهم دیگری که بسیاری از مادران به آن دچارند نیز اشاره کرد. قطره آهن ممکن است موجب تیرگی رنگ دندان‌ها شود، اگرچه هیچ تاثیری روی پوسیدگی دندان ندارد.
دکتر برگریزان، فوق تخصص دندان‌پزشکی کودکان، در این زمینه می‌گوید: «قطره آهن به تنهایی باعث پوسیدگی دندان‌ها نمی‌شود، مگر این که در شربت‌های حاوی آهن برای بهبود طعم از مواد افزودنی شیرین استفاده شده باشد که این شیرینی باعث پوسیدگی شود.»
البته متخصصان اطفال می‌گویند بهترین راه برای جلوگیری از تیره شدن دندان‌ها هنگام مصرف قطره آهن این است که قطره به‌طور مستقیم با دندان تماس نیابد و پس از مصرف بلافاصله دندان بچه با آب شسته شود.
ضمن این که تغییر رنگ بر روی مینای سالم با جرم‌گیری از بین می‌رود و اگر خانواده‌ای در این مورد خیلی نگران باشد، می‌تواند پس از 3 سالگی برای جرم‌گیری دندان‌های کودکش به دندانپزشک مراجعه کند. به این ترتیب است که هیچ عذری برای دادن مرتب قطره آهن به کودک بالای شش ماه پذیرفته نیست.
همه‌گیری کم‌خونی
دکتر ایزدیار، با بیان این که در جامعه ما نه تنها بچه‌ها، که بسیاری از بزرگسالان هم دچار کم‌خونی و فقر آهن هستند، می‌گوید: «شیر مادر بهترین غذا برای نوزادان است، اما نیاز بچه را از نظر آهن تامین نمی‌کند. در کشورهای دیگر غذاهای آماده و کمکی مثل سرلاک‌ها با آهن تقویت می‌شوند، اما در کشور ما لازم است که بچه‌ها حتماً قطره آهن را به‌طور مرتب استفاده کنند.»
استفاده از شیر پاستوریزه برای تغذیه شیرخواران در برخی مناطق از دیگر عوامل مشکل‌زا در این زمینه است.
دکتر بهرامی هم در این زمینه می‌گوید: «استفاده از شیر گاو، قبل از یک‌سالگی و به‌خصوص قبل از 9 ماهگی روی روده کودک اثر منفی می‌گذارد و در صورت وجود حساسیت شدید به پروتئین گاوی حتی منجر به خونریزی گوارشی می‌شود که از عوامل دیگر موثر در بروز کم‌خونی در کودکان است.»
چراغ نه‌چندان قرمز کم‌خونی
دکتر ایزدیار در زمینه علائم کم‌خونی فقر آهن، می‌گوید: «مهم‌ترین علامت فقر آهن در کودکان در سن مدرسه به‌صورت کاهش قدرت یادگیری و کاهش و ضعف حافظه نمایان می‌شود.
در سنین پایین‌تر علایمی همچون رنگ‌پریدگی و سفیدبودن لب باید از سوی خانواده جدی تلقی شود؛ زودرنجی، کم‌خوابی یا پرخوابی، تپش قلب و خستگی زودرس از دیگر علائم فقر آهن است که البته ممکن است در کودکان این علائم چندان مشهود نباشد.»
اما قصهِ کم‌خونی به‌همین جا ختم نمی‌شود. فقر آهن علاوه بر خستگی زودرس و تپش قلب می‌تواند کودک را با مشکلات دیگری نیز مواجه کند. دکتر بهرامی در این زمینه می‌گوید: «ضعف سیستم دفاعی بدن از عوارض فقر آهن است. در ضمن در صورتی که این فقر آهن شدید باشد و به موقع معالجه نشود ضریب هوش کودک را به شدت کاهش می‌دهد.»
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت 2میلیارد نفر از جمعیت 6میلیاردی جهان دچار کمبود آهن هستند که از این تعداد سالانه یک میلیون نفر جان خود را از دست می‌دهند.
دکتر علی شهریاری فوق تخصص خون و آنکولوژی با بیان این که علت‌های کم‌خونی بسیار متنوع‌اند اما شایع‌ترین نوع آنها ناشی از این است که مواد سازنده خون مثل آهن یا اسید فولیک در بدن کم می‌شود، می‌افزاید: «کم خونی در زنان شایعتر از مردان است، چون به‌طور مرتب خون از دست می‌دهند؛ همچنین کم‌خونی در زنانی که زایمان مکرر دارند و یا عادات ماهانه نامرتب و شدید دارند بیشتر از دیگر زنان دیده می‌شود.»
وی در ادامه می‌گوید: «سوء هاضمه، صاف شدن زبان، زخم‌های گوشه لب و ریزش مو می‌تواند علامت‌های اختصاصی انواع کم خونی‌ها باشد.»
دختران خون می‌خواهند
برای ساختن جزء مهم خون که همان هموگلوبین است به آهن نیاز داریم و وقتی آهن وجود نداشته باشد، میزان هموگلوبین نیز پایین آمده و در نتیجه کم‌خونی فقر آهن ایجاد می‌شود.
در سنین رشد افزایش نیاز به آهن بوجود می‌آید و به علت این که این نیاز بر طرف نمی‌شود آهن کافی به بدن نمی‌رسد و در نتیجه کم خونی، مخصوصا در دختران، از همان دوره نوجوانی ریشه می‌گیرد.
دکتر شهریاری می‌گوید: «علت اصلی کم‌خونی فقر آهن درسنین کودکی و نوجوانی سوء تغذیه است. اگر این کمبود آهن در سنین رشد باشد باعث تاخیر رشد جسمی و جنسی در فرد می‌شود و در افرادی که زمینه بیماریهای قلبی - عروقی دارند نیز باعث تشدید این عارضه می‌شود؛ همچنان‌که در زنان باردار هم برای مادر و هم برای بچه مشکل ایجاد می‌کند.»
وی با بیان این که یکی از راههای پیشگیری از کم‌خونی اضافه کردن آهن یا اسید فولیک به مواد غذایی عمده مثل نان است، می‌افزاید: «خوشبختانه در حال حاضر از بهترین برنامه‌ها در ایران غنی کردن آرد است که به تدریج درحال گسترش است».
