بررسی ساختمان قلب جنین از طریق اکو کاردیوگرافی راهی برای تشخیص بیماری‌های مادرزادی قلب، قبل از تولد است. اما تشخیص این بیماری قبل از تولد چه فوایدی دارد؟
در مواردی جنین، مبتلا به بیماری لاعلاج قلبی است که منجر به مرگ پس از تولد خواهد شد. در صورتی‌که تشخیص قبل از 18هفتگی حاملگی قطعی شود، مادر به پزشکی قانونی معرفی می‌شود و در آنجا با در نظر گرفتن مسائل شرعی و قانونی ، مجوز ختم حاملگی صادر خواهد شد.
دکتر آویسا طبیب، فوق تخصص قلب کودکان در رابطه با اکوی قلب جنین در دوران بارداری و ضرورت اهمیت آن، در این گفت‌وگو بیشتر توضیح خواهد داد.
- اکوی قلب جنین فقط برای بیماری‌های قلبی قابل درمان انجام می‌شود یا اینکه برای تمام بیماری‌های مربوط به قلب اثربخش است؟
ببینید، در مواردی که جنین مبتلا به بیماری مهم قلبی قابل درمان است، تشخیص قبل از تولد می‌تواند تیم پزشکی معالج را از وضعیت نوزاد، قبل از تولد آگاه ساخته و با برنامه‌ریزی صحیح درمانی و فراهم کردن امکانات مورد نیاز، از بروز مشکلات حاد در بدو تولد کاسته شده و شانس بقای نوزاد افزایش یابد. البته برخی از این نوزادان در روزهای اول تولد نیاز به عمل جراحی قلب دارند به طوری که تاخیر در انجام جراحی می‌تواند منجر به مرگ نوزاد شود. این نکته اهمیت تشخیص قبل از تولد و برنامه‌ریزی درمانی در موارد اورژانس را نشان می‌دهد.
- سؤالی در اینجا مطرح می‌شود که آیا برای بیماری‌های مادرزادی قلب هنگامی که جنین در داخل رحم مادر است می‌توان اقدام درمانی انجام داد؟
خب، در مورد اختلالات ساختمانی قلب، در حال حاضر هیچ‌گونه روش درمانی در دوره جنینی در دنیا وجود ندارد. البته اخیرا تحقیقاتی در زمینه درمان داخل رحمی یکی از بیماری‌های مهلک قلبی در آمریکا و اروپا شروع شده است که تاکنون جنبه آزمایشی داشته و باید منتظر نتایج آتی آن بود.
اما در مورد اختلالات ضربان قلب جنین که اکثرا در سه‌ماهه آخر حاملگی ایجاد می‌شوند، پس از انجام اکو کاردیوگرافی و تشخیص نوع و شدت نامنظمی ضربان قلب، درصورتی که نیاز به درمان داشته باشد، می‌توان با تجویز دارو به مادر، از طریق جفت، دارو را وارد جریان خون جنین کرده و اختلال ضربان قلب را درمان کرد.
- این ناهماهنگی ضربان قلب می‌تواند بدخیم باشد؟
نه، این نکته بسیار مهم است که اختلالات ضربان قلب جنین در اکثر مواقع خوش‌خیم بوده و نیاز به اقدام درمانی ندارند ولی در مواقعی که شدید باشند، تاخیر در تشخیص و درمان می‌تواند منجر به نارسایی قلبی و مرگ جنین در داخل رحم شود.
- با این حال زمان مناسب برای انجام اکوی قلب جنین چه زمانی است؟
در این مورد باید بگویم مناسب‌ترین زمان برای انجام اکو قبل از پایان یافتن هفته 18حاملگی است چون تا این زمان، در صورت تشخیص بیماری لاعلاج قلبی امکان ختم حاملگی وجود دارد ولی پس از آن به دلیل دمیده شدن روح در جنین، ختم حاملگی غیر مجاز خواهد بود.
- و دقت تشخیصی این روش چقدر است؟
دقت تشخیصی این روش در بهترین شرایط، به‌طور متوسط حدود 85درصد است. البته لازم به ذکر است که این دقت در مورد بیماری‌های مهم و شدید قلبی بیش از 90درصد است اما در مورد بیماری‌های خفیف قلبی، به علت خفیف بودن ضایعه، کوچکی قلب جنین و فاصله زیاد آن از سطح شکم مادر، این دقت کمتر است.
- خانم دکتر، تمامی خانم‌های باردار باید تحت این بررسی قرار گیرند؟
خیر، ببینید به طور کلی انجام اکوی قلب جنین برای همه خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود و بررسی اولیه قلب درسونوگرافی‌های روتین که ضمن حاملگی انجام می‌شود برای مادرانی که در گروه‌های پرخطر قرار ندارند، کافی است.
البته متاسفانه در حال حاضر این بررسی به‌صورت روتین و معمول در تمامی مراکز سونوگرافی انجام نمی‌شود که امیدواریم بتوانیم با برگزاری دوره‌های آموزشی، در آینده این مشکل را مرتفع سازیم.
- منظورتان از گروه‌های پرخطر کدام گروه‌هاست؟
مادرانی که در گروه پر خطر قرار می‌گیرند باید جهت انجام اکو کاردیوگرافی و بررسی تفضیلی قلب به پزشک فوق تخصص قلب کودکان معرفی شوند.
در موارد زیر احتمال وقوع بیماری مادرزادی قلب در جنین افزایش یافته و به‌اصطلاح مادر در گروه پر خطر قرار می‌گیرد:
1- مواردی که سابقه ابتلا به بیماری مادرزادی قلب در پدر، مادر، فرزندان قبلی یا بستگان نزدیک وجود دارد.
2- وجود سندرم‌های همراه با بیماری مادرزادی قلب در جنین، مثل سندرم داون
3- استـفاده از داروهای اعصـاب و ضد تشنج توسط مادر
4- وجود برخی بیماری‌ها مثل دیابت و لوپوس در مادر
5- وجود هر نوع ضایعه غیرقلبی در جنین مثل شکاف کام یا مشکلات کلیوی، گوارشی و....
6- وجود نامنظمی ضربان قلب جنین
7- مطرح شدن احتمال ضایعه قلبی در بررسی اولیه توسط سونوگرافیست
- با این شرایط خود مادر باید بفهمد که در گروه پرخطر قرار دارد یا نه؟
البته اینکه مادر در گروه پرخطر قرار دارد یا خیر، توسط متخصصان زنان و زایمان تشخیص داده خواهد شد و همکاری نزدیک بین متخصصان زنان و زایمان و پزشکان فوق‌تخصص قلب کودکان می‌تواند منجر به ارائه یک کار گروهی خوب و سرویس‌دهی مناسب به جنین و نوزاد پس از تولد شود.
- با همه این اوصاف تا چه حد می‌توان به اینگونه روش‌های تشخیصی در درمان بیماری‌های قلبی امیدوار بود؟
خوشبختانه بیماری‌های قلبی‌ای که لاعلاج باشند و کاری نتوان برایشان کرد بسیار محدودند. فقط یک بیماری هست که در آن سمت چپ قلب که قسمت اصلی قلب است در بعضی جنین‌ها رشد ناقصی دارد و کوچک می‌ماند. این جنین‌ها ضایعه قلبی‌شان آن‌قدر در بدو تولد شدید است که کاری در کشور ما برایشان نمی‌توان کرد. در کشورهای دیگر نیز اگر هم بشود برای این کودکان در مراحل تحقیقاتی کاری کرد، با یک آینده تاریک زندگی خواهند کرد و نمی‌توانند قلبی طبیعی داشته باشند. برای دیگر ضایعات، اقدامات درمانی داریم، ولی یک سری از بیماری‌ها نیاز به عمل‌های مکرر دارند. به هر حال الان خوشبختانه موفقیت‌های زیادی برای درمان‌های جراحی و غیرجراحی قلب کودکان کسب کرده‌ایم.
