خوشنویسی، تذهیب و طراحی صفحات، سه هنر تأثیرگذار در کتابت قرآن هستند؛ هنرهایی که گاه به تنهایی و گاه در کنار هم در زیبایی صفحات قرآن نقش دارند. از این میان، از خوشنویسی با عنوان مهم‌ترین رکن نام می‌برند. تذهیب نیز هر چند که پس از خوشنویسی در درجه اهمیت قرار دارد، اما با تکامل در دوره‌های مختلف هنری، امروزه به زیباترین شکل خود رسیده است. قرارگیری عوامل و عناصر بصری در کنار هم، طراحی صفحات قرآن را شکل می‌دهد. تأثیرگذاری این سه، در کتابت قرآن، موضوعی است که «عبدالصمد حاج صمدی»، استاد خوشنویسی، چهره ماندگار و خادم قرآنی، «مهین دخت سالک مهدوی»، مذهب و خادم قرآنی و «وحید جزایری» استاد گرافیک در حوزه هنرهای قرآنی، درباره آن سخن می‌گویند.
«اگر گرافیک را به‌عنوان طراحی در نظر بگیریم، قرآن‌های اولیه از نظر قرارگیری عوامل و عناصر بصری، گرافیک فوق‌العاده‌ای داشتند.»؛ وحیدجزایری، استاد گرافیک در حوزه هنرهای قرآنی، ضمن اعلام این مطلب، هنرهای خوشنویسی و تذهیب را در طراحی قرآن، بسیار مهم ارزیابی می‌کند، اما تأکید او بر اولویت اهمیت خوشنویسی در قرآن است. وی خوشنویسی را رکن اصلی کتابت قرآن می‌نامد و می‌گوید:«طراحی قرآن، بدون تذهیب معنا می‌یابد، اما بدون خوشنویسی، معنایی ندارد.»جزایری، درباره اهمیت طراحی در قرآن نیز توضیح می‌دهد:«از آغازین نسخه‌های قرآن، موضوع طراحی به‌شدت به چشم می‌خورد، اما به مرور زمان و متناسب با نیازهای اجتماعی، طراحی در قرآن به لحاظ فرم و عناصر بصری، تکامل یافت و خوشنویسان ایرانی در این موضوع، نقش مهمی ایفا کردند.»
وی به تکامل پایاپای خط و تذهیب در کتابت قرآن اشاره می‌کند و درباره شکل‌گیری تذهیب می‌گوید:«در گذشته، تذهیب از ساده‌ترین شکل‌ها آغاز و به مرور پر نقش‌تر شد تا امروز که از هر زمان، جلوه‌گری بیشتری دارد و حتی گاهی به عنصری تبدیل می‌شود که نمی‌توان آن را از طراحی قرآن حذف کرد.»این استاد گرافیک در حوزه هنرهای قرآنی، از طلااندازی و زرنگاری به‌عنوان بخشی از طراحی‌ها و از طلا به‌عنوان ثابت‌ترین رنگ‌ها در قرآن‌هایی که جنبه تزئیناتی بیشتری دارند، نام می‌برد و درباره استفاده از این عنصر در چاپ‌های امروزی قرآن ابراز می‌کند:«در دوره معاصر، افست و طلاکوب می‌تواند تا حدودی به طلااندازی و زرنگاری نزدیک شود، اما در نهایت، کیفیت کار اصلی، متفاوت و بهتر است.» وی همچنین از جنس کاغذ نیز به‌عنوان عنصر مؤثر در طراحی و کتابت قرآن نام می‌برد و درباره تأثیر برگزاری نخستین دوره مسابقات بین‌المللی چاپ مصحف شریف در ارتقای کیفیت طراحی قرآن می‌گوید:«در این مسابقات، بیشتر بر مباحث فنی و چاپ تأکید شده است اما بهتر بود به جایگاه طراحی در کتابت قرآن به‌عنوان یک عنصر تعیین کننده، توجه می‌شد.»
انتقال مفهوم آیات به زیباترین شکل
مهین دخت سالک مهدوی، مذهب و خادم قرآنی، نیز ضمن اشاره به نقش بسزای تذهیب در کتابت قرآن، درباره پیشینه این هنر می‌گوید:«مذهبین با نقش‌هایی با عنوان «سرسوره‌ها» ابتدای آیات و «گل آیه» در انتهای آیات، آیات قرآنی را از هم جدا کردند. به مرور نقش‌هایی با نام «شمسه افتتاح» و «نشان جزء» یا «گل جزء» نیز که جزء‌ها و حزب‌های قرآن را از هم جدا می‌کرد، به‌وجود آمد.»وی نقش مذهبین را در کتابت قرآن بسیار مؤثر می‌داند و دراین باره توضیح می‌دهد:«مذهبین از ابتدای تاریخ اسلام سعی کردند در کنار زیبایی مفاهیم، آیات را به بهترین شکل و به‌عنوان هنری جاودان در اختیار مردم قرار بدهند.»این مذهب و خادم قرآنی، بر تأثیرگذاری نخستین دوره مسابقات بین‌المللی چاپ مصحف شریف در چاپ نفیس قرآن تأکید می‌کند و می‌گوید:«با توجه به اینکه این مسابقات در زمینه چاپ برگزار می‌شود، ممکن است تأثیر مورد نظر هنرمند را نداشته باشد، اما در درازمدت در چاپ نفیس قرآن مؤثر خواهد بود، به شکلی که افرادی که دست اندرکار چاپ هستند در جهت ارتقای چاپ و بهتر دیده شدن هنرهای تذهیب و خوشنویسی در قرآن، تلاش خواهند کرد.
در خدمت سهولت خوانش
«در فعالیت‌های هنری صورت گرفته در قرآن، پیش از هر چیز به هنر خوشنویسی توجه می‌شود و این هنر، نسبت به سایر هنرها از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است.»؛ عبدالصمد حاج صمدی، استاد خوشنویسی، چهره ماندگار و خادم قرآنی، ضمن اشاره به این موضوع، از خط‌های کوفی، محقق، ریحان، نسخ و نستعلیق به‌عنوان خط‌های استفاده شده در قرآن نام می‌برد. از این میان، خط کوفی از نخستین خطوط استفاده شده در کتابت قرآن است. خط‌های محقق و ریحان نیز تا پیش از قاجار از درجه اهمیت خاصی برخوردار بودند، اما هم‌اکنون منسوخ شده‌اند. حاج صمدی، از خط نسخ به‌عنوان پرکاربردترین و خط نستعلیق به‌عنوان خطی که کمتر در کتابت قرآن‌کریم به کار می‌رود، نام می‌برد و در این باره توضیح می‌دهد:«خواندن زیر و زبرها در خط نستعلیق برای مخاطب دشوار است و به همین دلیل و به‌خاطر خوانایی بیشتر خط نسخ، از این خط استفاده می‌شود.»وی درباره ویژگی‌های خطوط به کار رفته در کتابت قرآن نیز ابراز می‌دارد:«این خطوط، ضمن دارا بودن عنصر زیبایی باید در خدمت سهولت خوانش آیات قرار بگیرند.»
