حساب کنید محله‌ای که روزگاری بهترین نقطه شهر و محل تمرکز انواع بازارها و ابنیه حکومتی بوده در دوره‌ای دیگر تبدیل شده به محله‌ای فراموش شده و محله‌های جدیدتر جایگزین شده‌اند.
حالا در گذر همین زمان آنچه از قدیم برای یک شهر باقیمانده میراث تاریخی همان شهر است که علاقه‌مندان زیادی را از گوشه و کنار کشور و حتی دنیا جذب می‌کند تا مردم بیایند و ببینند که قدیم‌ترها شهروندان آن شهر چگونه زندگی می‌کرده‌اند و ده‌ها مورد دیگر. ما در ایران از این دست نمونه‌ها کم نداریم.
اصفهان، شیراز، یزد، کرمان و شهرهای دیگری را می‌توان در این زمره به حساب آورد و شاید بتوان مهم‌ترین نمونه را شهری مانند اصفهان دانست که پروژه احیای میدان عتیق آنکه امروز به نام میدان امام علی(ع) شناخته می‌شود، برای مدتی سر زبان‌ها افتاد.
آنچه در ادامه می‌خوانید نگاهی به این موضوع است که میدان عتیق چه روزگاری را از سر گذرانده و با وجود پروژه‌ای که در آن اجرا شده و همچنان نیز در دست پیگیری است، الان در چه وضعیتی به سر می‌برد.
انتخاب اصفهان به‌عنوان پایتخت در زمان سلجوقیان موجب سرریز شدن ثروت و مازاد تولید از نقاط مختلف کشور شد و گسترش شهر را به همراه داشت. در آن زمان دو محور غربی و جنوبی اهمیت بیشتری داشتند به همین دلیل در مرکز شهر نیز میدانی به‌وجود آمد که هر کدام از این خطوط ارتباطی یکی از بدنه‌های آن را می‌ساختند. دولت سلجوقی میدان مرکزی شهر را تقویت کرد.
اما در گذر دوران و پس از یورش مغول‌ها، استقرار حکومت صفوی به‌عنوان متمرکزترین حکومت پس از ساسانیان، اوج تحرک اقتصادی را به همراه داشت. میدان عتیق اصفهان که زمانی مهم‌ترین میدان اصفهان بود، با ساخت میدان نو در زمان صفویه کم‌کم از رونق افتاد تا در مقابل نقش‌جهان، دل آزار شود و میدان کهنه نام بگیرد.
این گذر روزگار بود که بازهم میدان عتیق را در دوره قاجار دستخوش تغییرات و تحولات بسیار مهمی کرد. در دوره قاجار بسیاری از آثار باستانی تخریب شدند تا مصالح آنها به فروش رود. میدان عتیق هم کم‌کم به تصرف درآمد و فضای خالی میدان به‌تدریج با بناهای دیگر پر شد. در دوره پهلوی هم به‌دنبال احداث خیابان‌ها و جاده‌های مختلف، استخوان‌بندی شبکه‌های ارتباطی شهر و کارکردهای اقتصادی دچار تغییر و تحول شد. در این دوره با احداث خیابان‌های مسجد سید، عبدالرزاق و ولی‌عصر، میدان کهنه به دو قسمت تقسیم شد و پیوستگی بازار بزرگ و قدیم شهر قطع شد.
در اطراف این میدان بناهای متعددی قرار دارند که می‌توان به مدرسه کاسه‌گران و کاروانسرای خیار اشاره کرد که در سال1105 هجری و دوره سلطنت شاه سلیمان ساخته شده است. مدرسه کاسه‌گران در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده است و کاروانسرای خیار هم البته اوضاع مناسبی ندارد. اما مسجدجامع اصفهان که قرار است یکی از اضلاع اصلی میدان ذوزنقه شکل عتیق پس از بازسازی باشد در ضلع شمالی میدان قرار گرفته و معروف به جلوخان است.
این روزها میدان عتیق که پس از ارائه لایحه تغییر نام آن به میدان امام علی(ع) در دی‌ماه سال گذشته از سوی شهرداری اصفهان به شورای شهر اصفهان به همین نام خوانده می‌شود، در رأس محور تاریخی و در شلوغ‌ترین قسمت شهر، در تقاطع خیابان‌های هاتف شمالی و جنوبی و ولی‌عصر و عبدالرزاق قرار گرفته است.
با توجه به همه این موارد بود که شهرداری اصفهان طرح نوسازی و بازسازی محدوده تاریخی میدان عتیق را ارائه کرد تا میراث فرهنگی و تاریخی اصفهان را دوباره بازسازی کند. شورای فنی میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان نیز نقشه تهیه شده برای بازسازی میدان عتیق را در تاریخ 17مرداد سال 87 مصوب کرد تا لودرها وارد میدان شوند و عملیات آغاز شود.
آغاز عملیات ساخت این میدان اما واکنش‌های متفاوتی را در برداشت.
از یک‌سو دوستداران میراث فرهنگی و اساتید باستان‌شناسی مخالف رویه در پیش گرفته شده برای احیای بافت میدان عتیق بودند و استفاده از انواع بیل‌های مکانیکی و ماشین‌های سنگین را موجب آسیب رساندن به این محوطه تاریخی می‌دانستند و از سوی دیگر مدیران شهری اصفهان این طرح را در زمره بهترین و عظیم‌ترین طرح‌ها برای احیای هویت تاریخی اصفهان می‌دانستند چه آنکه اسفند ماه گذشته، عباس حاج‌رسولی‌ها، رئیس شورای شهر اصفهان، در گفت‌وگوی خود با همشهری گفت: این پروژه حتی در جهان بی‌نظیر و منحصر‌به‌فرد است. نمی‌شود که این پروژه و حفاری‌ها را با قاشق انجام داد. این پروژه‌ای است که تمام مسئولان استان از جمله مسئولان میراث فرهنگی استان اصفهان آن‌را تأیید کرده‌اند. و همین تأیید مسئولان میراث فرهنگی اصفهان بود که موجبات نگرانی بیشتر دوستداران میراث فرهنگی را به‌وجود می‌آورد.
طرحی نو
در طرح تهیه شده برای احیا و البته حفظ هویت این میدان تاریخی، جنبه‌های متنوعی دیده شده و البته بنا به گفته مدیران شهری که مدام نیز بر آن تأکید می‌کنند نظر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی لحاظ شده بود تا مسیر تونل مترو و زیرگذر با متراژ 35هزار و 314متر مربع ایجاد شود. برای توقف انبوه خودروهای کسانی هم که برای خرید به این محل خواهند آمد پارکینگ‌های متعددی در چند فاز در نظر گرفته شده بود و قرار شد فاز یک پارکینگ این میدان 36هزار و 332مترمربع و پارکینگ مرکز خرید هم 6هزار و 825مترمربع مساحت داشته باشد.
شهردار اصفهان در سخنانی با تأکید بر اینکه شهرداری اصفهان بدون ملاحظات سیاسی و به‌دلیل رفع نیاز مردم و شهر این طرح را به‌صورت همه‌جانبه به اجرا درآورده است، گفته بود: مرحله نخست اجرای طرح میدان عتیق، احداث زیرگذر است. در فاز سوم این طرح نیز محوطه 32هکتاری در دستور کار قرار گرفته که بیش از 20پروژه تجاری، اقامتی با سرمایه‌گذاری 350میلیارد تومان را شامل شده تا این میدان بتواند جایگاه اصلی خود را به دست آورد.
حدود دو هفته قبل از افتتاح فاز اول این پروژه شهردار اصفهان نشست خبری و بازدید از پروژه را برای خبرنگاران استانی برگزار کرد تا جوانب مختلف طرح تشریح شود. در این نشست و بازدید، خبرنگاران مختلفی به موضوع تاریخی بودن محدوده و بناهای ارزشمند اشاره کردند که در طرح اولیه شهرداری برای نوسازی این میدان به‌عنوان یکی از مشکلات پیش‌رو مطرح شده بود.
مهندس بهشتی مدیر اجرایی این پروژه در پاسخ به سؤالات مطرح شده گفته بود که تمامی مراحل اجرایی پروژه در حضور ناظر میراث فرهنگی اجرا شده است هر چند که گاهی به‌دلیلی تعطیلی موقتی در بعضی روزها این ناظر نیز کمتر در محل حضور داشته‌است. وی گفته بود: ما تمامی کارکنان را موظف کرده‌ایم از دستورهای ناظر میراث فرهنگی تبعیت کنند و حین اجرا نیز بیش از 20 بار ناظر میراث فرهنگی دستور توقف کار را داده‌اند و بعد از بررسی‌های لازم و نبود ایراد دستور ادامه کار صادر شده است.
افتتاح فاز اول، در انتظار فازهای بعد
در نهایت آنچه فاز اول این پروژه نامیده می‌شد در آخرین روزهای شهریور ماه امسال با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی و دیگر مدیران و مسئولان استانی به بهره‌برداری رسید.
علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در مراسم افتتاح فاز اول پروژه احیای میدان امام علی(ع) با اشاره به اجرای چنین طرح عظیمی‌در اصفهان گفت: پروژه‌ای که فاز اول آن به بهره‌برداری رسید، علاوه بر احیای جنبه عمرانی، بخشی از هویت اصفهان را زنده کرد.
همچنین آیت‌الله طباطبایی، نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه اصفهان نیز که اوایل شهریور ماه از روند اجرایی پروژه میدان عتیق بازدید کرده بود در مراسم افتتاح زیرگذر میدان عتیق گفت: در طول اجرای این پروژه ممکن بود گروهی از شهروندان از روند اجرایی پروژه انتقاد داشته باشند، ولی وقتی متوجه شدند مدیران شهری با تلاش خود اجرای پروژه را در سه شیفت کاری دنبال می‌کنند با اجرای پروژه همراه شده و از آن استقبال کردند.
مرتضی سقائیان‌نژاد، شهردار اصفهان نیز با بیان اینکه مدیران شهری برای رضایت شهروندان چنین طرح بزرگی را به اجرا درآورده‌اند، گفت: بازسازی مجموعه میدان عتیق که در فضای 32هکتاری در قلب بافت تاریخی و فرهنگی شهر قرار گرفته است، نه تنها بافت تاریخی را احیا می‌کند بلکه برطرف‌کننده معضلات شهری به‌وجود آمده نیز هست و این در حالی است که این میدان پس از بازسازی و احیا، دومین نقش جهان اصفهان خواهد شد. با این وجود در هیچ‌یک از مراحل اجرای این پروژه تاکنون مسئولان میراث فرهنگی اصفهان در باره حفر زیر گذر، مجتمع تجاری و پارکینگ‌های طبقاتی در میدان عتیق اصفهان هیچ اظهار نظری نکردند و همه چیز منوط به همان مصوبه شورای فنی میراث فرهنگی دانسته شد.
