از آن روی که سفر ایشان به قم- شهر خون و قیام و از سویی پیشگام تحولات دینی در ایران و مرکز حوزه‌ها و علمای دینی- در ذات خود مواجهه‌ای متفاوت را می‌طلبد و مقام‌معظم رهبری هم با چنین تلقی متفاوتی اقدام به این مهم کردند. از جمله مسائلی که در طول سال‌های گذشته مقام‌معظم رهبری بر آن تأکید داشته‌اند، تحول در حوزه به‌عنوان پایگاه تولید اندیشه دینی با رعایت اصول و مبانی بوده تا بتواند پاسخگوی پرسش‌های مختلف عرصه دینی باشد. همچنین امروزه بحث بحران علوم انسانی در کشور مطرح شده که رابطه گسترده‌ای با فعالیت‌های حوزه دارد و باید در حوزه به این مسئله توجه شود تا حوزه‌ها در کنار علوم اسلامی، علوم انسانی را هم تقویت کنند.
در گفت‌وگو با دکتر مهدی هادوی تهرانی، مدرس عالی خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم به بررسی بایسته‌های تحول حوزه از دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی پرداختیم. تاریخ علم اصول، مبانی کلامی اجتهاد، ولایت و دیانت، باورها و پرسش‌ها، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، قضاوت و قاضی و ساختار کلی نظام اقتصادی اسلام در قرآن از مهم‌ترین آثار منتشر شده دکتر هادوی است. لازم به یادآوری است که این گفت‌وگو کمی پیش از سفر مقام‌معظم رهبری به قم صورت گرفته و از این حیث بیشتر متناسب با رهنمودهای رهبری در سال‌های اخیر در باب مسائل مهم کشور و دغدغه‌های ایشان در ارتباط با لزوم تحولات علمی و حوزوی در کشور است.
- مقام‌معظم رهبری در سفر قبلی به استان قم انتظارات و مطالباتی از حوزه داشتند، آیا این انتظارات محقق شده است؟
سفر رسمی مقام‌معظم رهبری(مدظلهالعالی) به قم همواره با محوریت مسائل حوزه همراه بوده است و این سفر هم قاعدتا مثل سفرهای قبلی با این محوریت خواهد بود. 10سال پیش از این، که مقام‌معظم رهبری(حفظه‌الله) به‌عنوان سفر رسمی به قم مشرف شدند، خواسته‌هایی از حوزه داشتند که در طول این 10سال آثار و برکات زیادی بر آن مطالبات مترتب شده است، قطعا در این سفر هم ایشان مطالباتی متناسب با شرایط امروز خواهند داشت. یکی از مطالباتی که مقام‌معظم رهبری در سفر قبلی داشتند مسئله جنبش نرم‌افزاری بود که در واقع این مسئله فعالیت‌هایی را ایجاد کرد و کرسی‌های نظریه‌پردازی هم راه‌اندازی شد، البته آنچه تحقق پیدا کرده نسبت به آنچه مورد نظر ایشان بود و نسبت به آنچه مطلوب است خیلی کم است.
- علت اینکه تاکنون محقق نشده، چیست؟
در واقع علت این امر این است که با ایجاد کرسی‌های نظریه‌پردازی آن هم در شکل‌های محدود امکان تحقق آنچه مورد نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی(حفظه‌الله) به شکل کامل هست وجود ندارد و برای تحقق خواسته‌های ایشان به شکل کامل لازم است که فضای علمی و فرهنگی حوزه برای این مسئله آماده شود، به این معنا که زمینه فرهنگی آزادی فکر و اندیشه در مسائل حوزه فراهم شود تا امکان اظهار نظراتی متفاوت با نظرات مشهور فراهم شود. البته این به این معنا نیست که هر کسی صلاحیت اظهار نظر دارد و هر کسی که صلاحیت دارد هرچه که بیان کرد باید مورد پذیرش باشد، اما فضای عمومی فکری و فرهنگی حوزه باید به گونه‌ای باشد که کسانی که صلاحیت اظهار نظر دارند فرصت اظهار نظر پیدا کنند و نظر آنها با دید علمی و منصفانه مورد بررسی قرار گیرد و قطعا اگر آنها توانستند به لحاظ منطقی و علمی از نظرات خودشان دفاع کنند آن نظر پذیرفته شود والا به‌عنوان نظری که مورد پذیرش نیست کنار گذاشته شود.
- به‌نظر شما مقام‌معظم رهبری در این سفر به چه نکاتی در مورد حوزه تأکید خواهند داشت؟
قبل از پرداختن به این موضوع لازم است نکته‌ای را تأکید کنم که هرچند سفرهای رسمی مقام‌معظم رهبری(مدظلهالعالی) به قم با فاصله زمانی نسبتا قابل توجهی اتفاق می‌افتد و ایشان بعد از 10سال امسال به قم سفر رسمی خواهند داشت، اما این به این معنا نیست که مراودات و ارتباط ایشان با حوزه علمیه محدود به این سفرهای رسمی است. ایشان سفرهای مکرر به قم دارند و در این سفرها با شخصیت‌های برجسته حوزه و با مراجع حوزه ارتباط دارند و دیدار می‌کنند و مراجع معظم تقلید و شخصیت‌های حوزوی دائم با ایشان در تهران یا مشهد دیدار دارند و ارتباط ایشان با مدیریت حوزه و طلاب حوزه به اشکال مختلف در طول سال دائما وجود دارد.
ایشان یکی از کسانی هستند که اشراف مستمر نسبت به مسائل حوزه دارند و اگر ان‌شاء‌الله در طول مدتی که در قم تشریف دارند نسبت به حوزه اظهار نظر می‌کنند با اشراف کامل نسبت به مسائل حوزه و در ارتباط گسترده با شخصیت‌های حوزوی این اظهارنظرها صورت می‌گیرد و محدود به یک سفر رسمی چند روزه نیست. قطعا در این سفر مقام‌معظم رهبری(مدظلهالعالی) بر موضوع نظریه‌پردازی تأکید خواهند کرد و زمینه‌های این بحث به صورت گسترده در حوزه با ایجاد یک فضای آزاد فکری و علمی فراهم خواهد شد.
مسئله دیگری که مورد توجه ایشان در طول سال‌های بعد از زعامت رهبری و حتی قبل از رهبری، در دوران ریاست‌جمهوری بوده و همواره مورد تأکید حضرت امام خمینی(ره) هم بود، مسئله استقلال حوزههای علمیه است.
حوزههای علمیه در طول قرن‌های متمادی با استقلالی که داشتند توانستند حافظ منافع و ارزش‌ها و مصالح امت اسلامی و مکتب اهل بیت(ع) باشند. در دوران بعد از انقلاب اسلامی هم حوزه‌ها با تأکید بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام‌خمینی(ره) و مقام‌معظم رهبری بر استقلال حوزه‌ها سعی کردند با حفظ استقلال خودشان حامی نظام باشند و در عین حال که از ارزش‌های انقلاب اسلامی و ولایت فقیه دفاع می‌کنند، استقلال خودشان را نیز به عنوان یک ارزش حفظ کردند. نکته دیگری که قاعدتا در این سفر مقام‌معظم رهبری(دامت برکاته) به آن اشاره خواهند کرد مسئله وحدت بین صفوف روحانیت خواهد بود، روحانیت در طول تاریخ و به خصوص بعد از انقلاب اسلامی با وحدت توانسته حافظ ارزش‌های مکتب اهل بیت(ع) باشد و به خصوص در شرایط فعلی وحدت روحانیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و همان طوری که در طول 3دهه بعد از انقلاب اسلامی شاهد این بودیم که همواره روحانیت حامی نظام بوده، هست و خواهد بود وحدت روحانیت می‌تواند ضامن حفظ نظام و ارزش‌های انقلاب اسلامی باشد. البته وحدت به معنای این نیست که دیدگاه‌های متنوعی که در فضای علمی، آن هم فضای علمی آزادی مثل حوزه که یک امر طبیعی است وجود نداشته باشد. قطعا این تنوع دیدگاه‌ها به دستیابی دیدگاه جامع و نظر کامل کمک می‌کند، اما تنوع دیدگاه‌ها و تفاوت نظرات، مانع از وحدت صفوف روحانیت در برابر دشمنان و حفاظت روحانیت نسبت به نظام اسلامی نیست.
- حوزه در راستای برآوردن انتظارات و مطالبات مقام‌معظم رهبری دارای چه توانایی‌هایی است، آیا امکانات و پتانسیل لازم برای این مطالبات وجود دارد؟
در طول سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، حوزه رشد کمی و کیفی بسیار گسترده‌ای داشته است و افراد فراوانی در زمینه‌های مختلف به تحقیق، پژوهش و فعالیت علمی مشغول شده‌اند. در نتیجه ما امروز در حوزه ذخایر ارزشمند نیروی انسانی در زمینه‌های مختلف دارا هستیم. مؤسسات متعددی در حوزه فعالیت‌های بسیار متنوع و گسترده‌ای دارند و مسئله بسیار مهمی که وجود دارد و ان‌شاء‌الله در این سفر مقام‌معظم رهبری(حفظه‌الله) با حضور و رهنمودهای ایشان به شکل مناسبی مدیریت خواهد شد این است که از این امکان گسترده نیروی انسانی و از این امکان گسترده مؤسسات با یک مدیریت جامع و با سعه‌صدر علمی و نظر بلند استراتژیک استفاده بهینه شود و در واقع در صورتی ما می‌توانیم از تمام توان علمی حوزه- که توان بسیار خوبی است و قابلیت بسیار زیادی در آن وجود دارد- در زمینه‌های مختلف - چه برای حل مسائل داخلی و چه برای حل مسائل بین‌المللی- استفاده کنیم که در واقع دیدی از بالا به مسائل داشته باشیم و از برخوردهای جناحی، گروهی اجتناب شود و با رعایت مصالح عمومی نظام و حوزه، مجموعه توان و قابلیت موجود در حوزه به کار گرفته شود تا آرمان‌هایی که در انقلاب اسلامی به‌دنبال آن هستیم و آنها در کلمات مقام‌معظم رهبری(مدظلهالعالی) تبلور و تجلی پیدا می‌کند، تحقق بیابد.
- امروزه با توجه به شرایط و تحولات علمی در عرصه جهانی، لزوم ایجاد تحولات به روز در حوزه و دانشگاه و دیگر مراکز علمی کشور ضروری است، در این راستا حوزه چه اقداماتی را انجام داده است؟
مسلما همینطور است. حوزه یک مرکز آموزشی است که در طول تاریخ در شرایط مختلف سعی کرده به وظایف خود که حفظ و گسترش ارزش‌ها و مفاهیم مکتب اهل‌بیت(ع) است عمل کند. در شرایط فعلی که ما در وضعیت خاصی- چه در داخل و چه در مجموعه دنیا- قرار داریم، لازم است حوزه به تناسب شرایط موجود قابلیت‌ها و توانایی‌های خود را توسعه دهد تا بتواند پاسخگوی نیازهای موجود در داخل و خارج باشد. البته در این راستا در طول سال‌های بعد از انقلاب اسلامی تلاش‌های بسیار گسترده‌ای شده و اگر امروز ما با انبوهی از نیروی انسانی و مؤسسات مختلف در زمینه‌های مختلف مواجه هستیم نتیجه تلاش‌هایی است که حوزه برای پاسخگویی به نیازهای روز داشته است.
اگر امروز حوزه علمیه قم حضور فعال و گسترده‌ای در صحنه فضای مجازی و اینترنت دارد همه و همه به خاطر این است که حوزه به‌دنبال پاسخگویی به نیازهای روز بوده است. این پاسخگویی به نیازهای روز و بازنگری نسبت به شیوه‌های آموزشی، روش‌های آموزشی و ساختار آموزشی در حوزه ضرورتی است که شرایط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بر ما تحمیل می‌کند و دائم باید با توجه به این شرایط وضعیت حوزه را به وضعیت بهتر هدایت کنیم و همچنان گفته شد این مسئله‌ای است که به صورت مستمر در حوزه در حال تحقق بوده است و فرمایش‌های رهبری هم به‌عنوان یک عامل شتاب و جهت‌دهی به آنها مؤثر بوده و خواهد بود.
- در راستای به روز‌سازی حوزه و همچنین با توجه به نیاز جهان معاصر و اینکه اکنون ادیان مختلف و حتی دشمنان در تضعیف دین اسلام و تشیع دارای شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای هستند، نیاز حوزه به این شبکه‌ها به‌نظر شما چقدر است، آیا در این زمینه ضرورتی احساس می‌کنید؟
با توجه به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تأسیس شبکه‌های تلویزیونی برای غیردولت ممنوع و محدود شده است و تحقق این مسئله چندان آسان نیست. البته امروزه فرصتی در مجموعه رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران و همچنین رسانه‌های داخلی و بین‌المللی وجود دارد؛ فرصتی که حوزه می‌تواند از آن استفاده لازم را بکند، البته این نیاز به هماهنگی با مجموعه صدا‌و‌سیما دارد که باید به شکل مناسبی صورت گیرد تا شئونات حوزوی حفظ شود و در عین حال از مجموعه این قابلیت‌ها استفاده شود. البته اگر مسئله قانون اساسی به شکلی مناسب حل شود یا راه‌حلی برای این مسائل پیشنهاد شود قطعا وجود یک شبکه تلویزیونی یا شبکه‌های متنوع تلویزیونی و رادیویی که حوزه، مدیریت آنها را مستقیما بر عهده داشته باشد و رسالت آنها صرفا آموزش و عرضه مفاهیم دینی باشد قطعا مفید خواهد بود. حتی شاید بتوان گفت که امروزه وجود یک شبکه ماهواره‌ای دینی از سوی حوزه علمیه که بتواند عرضه‌کننده دیدگاه مکتب اهل‌بیت(ع) برای جهان باشد به زبان‌های مختلف یک ضرورت است که ان‌شاء‌الله راه‌حل مناسبی که با قوانین هم سازگار باشد بتوانیم برای این مسئله پیدا کنیم.
- در تأمین انتظارات و مطالبات مقام‌معظم رهبری نقش خواص حوزه؛ مراجع عظام تقلید و مدرسان عالی چیست؟
شخصیت‌های برجسته حوزوی به‌عنوان کسانی که دیدگاه‌های آنها راهنمای فعالیت‌های دیگران است، همواره مؤثر بوده‌اند. دیدگاه‌های این شخصیت‌ها در آثار، کتاب‌ها و سخنرانی‌ها و در شاگردانشان تجلی پیدا می‌کند و در واقع مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نکته را باید توجه داشت که حوزه در طول تاریخ و در دوران معاصر دائم شخصیت‌های برجسته‌ای را در متن و بطن خود پرورش داده و ان‌شاء‌الله پرورش خواهد داد و همین شخصیت‌ها هستند که در واقع توانایی ارائه راه‌حل‌های متناسب با شرایط روزگار را فراهم کردند و اگر حوزه در طول تاریخ توانسته تأمین‌کننده نیازهای روزگار خودش باشد به برکت همین شخصیت‌های برجسته علمی بوده که در حوزه پرورش پیدا کرده است.
