بعد از ائمه‌معصومین(ع)، علمای دینی نیز تابع این شیوه و روش بودند و به استقبال شبهات جامعه می‌رفتند و سؤالات مختلف را پاسخ می‌گفتند. شاید اگر سطح آگاهی در ابتدای بعثت پیامبر(ص) در عرب جاهلیت بالا بود و از دوره ائمه معصومین(ع) به‌خوبی استفاده می‌کردند، مغامض و معماهای بسیاری گشوده می‌شد و علوم بیشتری در اختیار بشریت قرار می‌گرفت. آنان ناچار بودند همسطح فکر و دانش انسان‌های آن روز سخن بگویند. ویژگی ائمه معصومین(ع) و علمای بزرگ در صدر اسلام و قرن‌های بعدی این بود که به استقبال شبهات می‌رفتند و با بحث‌های علمی و منطقی از جامعه آن روز خود رفع شبهه می‌کردند.
حضرت علی(ع) می‌فرماید: «از من بپرسید پیش از آنکه مرا نیابید». شاید در قرون گذشته مباحث، ساده و به مقتضای روز مطرح می‌شد اما امروز که سرعت پیشرفت علم به‌حدی است که با شیوه‌های معمولی نمی‌توان خود را با آن سرعت هماهنگ کرد، اقتضائات جدیدتری مطرح شده و باید همپای شرایط روز حرکت کرد. دانش بشری توسعه‌یافته و با توسعه این دانش مسائل و مباحث جدیدتری پیش می‌آید. علوم گذشته به اجزای کوچک‌تری از جهت موضوع تبدیل شده و هر کدام، موضوع علم جدیدی شده که با تعمیق آن، به یک رشته تخصصی تبدیل شده است.
اقناع نسل امروز با شیوه‌های گذشته میسر نیست و تسلیح به علوم روز، آشنایی با شیوه‌های جدید، تسلط به شبهات مطروحه، آمادگی برای پاسخگویی به آن، نیاز به تلاش بیشتر را برای مراکز علمی مضاعف کرده است. اگر فکر کنیم با همان علوم قدیم می‌توان نسخه شبهات جدید را پیچید، اشتباه محض است، هرچند پایه علوم فعلی همان علوم قدیم است و نمی‌توان از آن بی‌نیاز بود.
پیشرفت علوم قدیمی و بهره‌گیری از علوم روز، نیاز بشر امروز است. حضرت امام‌خمینی(ره) پیشرو تفکر تطبیق علوم با شرایط روز هستند؛ ایشان می‌فرمایند: «این بدان معنا نیست که فقه اسلام پویا نیست. زمان و مکان 2عنصر تعیین‌کننده در اجتهادند، مسئله‌ای که در قدیم دارای حکمی بوده است به‌ظاهر همان مسئله در روابط حاکم بر سیاست و اجتماع و اقتصاد یک نظام، ممکن است حکم جدیدی پیدا کند.»(1)
امروز حوزه‌های علمیه مسئولیت بیشتری نسبت به گذشته دارند و با حضور جدی‌تر در مباحث علمی به پرسش‌ها و شبهات مطروحه باید پاسخگو باشند و این توهم را از اذهان پاک کنند که دین قادر به پاسخگویی مسائل روز نیست. مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید، فضلا و طلاب نخبه حوزه‌های علمیه فرمودند: «علم پرسش‌زا و پرسش‌آفرین است و مجموعه‌های علم‌محور از جمله حوزه باید با روی باز با سؤال و شبهه و ابهام روبه‌رو شوند.»
(1) از بیانات حضرت امام(ره) در منشور روحانیت 67.12.3
