این توافقنامه که در آمریکا به قانون همکاری صلح آمیز انرژی اتمی هنری هاید معروف است، انتقال دانش هستهای از آمریکا به هند را بر اساس یک تفاهم‌نامه 32 ساله تا سال‌ها بعد ممکن می‌کند.
توافق نامه هستهای آمریکا و هند در دهلی مخالفان سرسختی دارد که بیشترشان در محافل علمی دیده می‌شوند. مخالفان این توافقنامه بر این باور هستند که این قانون برنامه هستهای مبتنی بر سوخت هند که به سختی به دست آمده را با مانع رو‌به‌رو می‌کند.
به دلیل این مخالفت‌ها مانموهان سینگ، نخست وزیر هند در برابر فشار پارلمان تسلیم شد و به درخواست نمایندگان مخالف برای بحث درباره این قانون در صحن پارلمان عمل کرد. مخالفت با این قانون از دو بخش از جامعه هند ناشی می‌شود، یکی از میان نظامیان و دیگری از سوی جامعه علمی کشور. این مخالفت ها اکنون به دقت مورد بحث و بررسی رهبران سیاسی کشور قرار دارد.
در آمریکا برای اینکه این توافقنامه عملی شود سه طرف باید آن را به تایید نهایی برسانند. اول گروه کشورهای تأمین کننده هستهای که از 45 کشور تشکیل شده، بعد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بالاخره کنگره. بعد از تایید این سه نهاد انتقال مواد و دانش هستهای از آمریکا به هند عملی می‌شود. کنگره آمریکا در روز 9 دسامبر با اکثریت آرا این لایحه را تایید کرد.
این در حالی بود که لابی ضد تکثیر هستهای در کنگره به شدت با این توافق مخالف بود. اما کنگره باید جزئیات تکنیکی این توافقنامه را که به توافق 123 معروف است هم تایید کند. منظور از توافق 123 هر گونه پیمان همکاری هستهای صلح آمیز با کشور خارجی است که باید طبق شرایط مطرح در بخش 123 قانون انرژی اتمی آمریکا اجرا شود.
شکی نیست که کاخ سفید با کمک یک گروه لابی کننده قدرتمند بسیج شده توسط سفارت هند در کنگره تصویب این قانون را موفقیتی بزرگ در نزدیکتر شدن روابط آمریکا و هند در آینده نزدیک می‌دانند.
مخالفت با این قانون در آمریکا از طریق نامه‌ای به امضای 18 طرفدار کنترل سلاح خطاب به سنا در نیمه ماه نوامبر ابراز شد. آنها در این نامه گفتند، بدون اصلاح مواردی در این قانون، این قانون تأثیرات منفی و عکسی بر اهداف امنیتی و ضد تکثیر هستهای آمریکا خواهد داشت.
امضا کنندگان این نامه افرادی چون رابرت اینهورن، معاون سابق امور عدم تکثیر هستهای وزارت خارجه، لارنس کورب ،معاون سابق وزارت دفاع و پروفسور فرانک وان هیپل از دانشگاه پرینستون، داریل کیمبال از انجمن کنترل سلاح آمریکا و جان ایساک از «شورای دنیای زنده» هستند.
نگرانی امضاکنندگان این نامه عدم تمایل هند به کنترل برنامه تسلیحات هستهای خود و عدم شفافیت این کشور در تلاش‌هایش برای مقابله با تکثیر هستهای در کنار رابطه نزدیک هند با ایران است. گزارش جدیدی که بخش تحقیق کنگره آمریکا در بررسی سیاست‌های کنگره انجام داده نشان می‌دهد در حالیکه هند نمی‌خواهد ایران به تسلیحات هستهای دست یابد اما نظرات دهلی درباره خطر و تهدید ایران با نظرات آمریکا کاملاً متفاوت است.
در سال 2004 واشنگتن علیه دانشمندان هستهای هند تحریم‌هایی را اعمال کرد. دلیل این تحریم‌ها انتقال و تبادلات هستهای با ایران بود. در سال‌های 2005 و 2006 هم چهار شرکت هندی به دلیل تبادلات مواد شیمیایی با ایران از سوی آمریکا تحریم شدند. در هند اما مخالفت با توافق هستهای آمریکا و هند از زاویه دیگری مطرح می‌شود. از زمانی که پیمان منع تکثیر هستهای یا NPT در سال 1970 به اجرا گذاشته شد هند آن را امضا نکرده است.
هند با بیرون ماندن از نظام این پیمان در واقع تجهیزات و توان هستهای خود را در سه موقعیت امتحان کرده و آزموده است. یک بار در سال 1974 و دو بار در سال 1998. به عبارت دیگر هند سلاح هستهای تولید کرده اما به عنوان کشور دارای سلاح هستهای به رسمیت شناخته نشده بود. پنج کشور هستهای آمریکا، روسیه، انگلیس ، فرانسه و چین که به عنوان کشورهای دارای سلاح هستهای به رسمیت شناخته شده‌اند همگی سلاح هستهای خود را پیش از به وجود آمدن NPT آزمایش کرده بودند.
موضوع آزمایش‌های آینده هستهای برای مخالفان این توافق هستهای در هند بسیار مهم است چون از نظر آنها این آزمایش‌ها برای ارتقای توان تسلیحات هستهای هند و برابری آن با دیگر کشورهای دارای سلاح هستهای مهم است و برای کشور امنیت ایجاد می‌کند. قانون هاید که جورج بوش آن را امضا کرد از هند می‌خواهد تا هرگونه آزمایش هستهای را در آینده منع کند.
اما در این قانون به این حقیقت آشکار اشاره نشده که آمریکا خود مشغول کار بر روی طراحی سلاح جایگزین و مطمئن هستهای برای نوسازی زرادخانه هستهای خود است و ممکن است در آینده نزدیک دست به آزمایش بزند. همچنین در بخش توضیحات این قانون آشکارا آمده است که پروتکل الحاقی مطرح شده در این قانون شبیه پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی هستهای است که برای کشورهای غیر هستهای صادق است و از نظر مقامات هندی قانون مزاحمی است.
رییس سابق کمیته انرژی اتمی هند اخیراً در مقاله‌ای در روزنامه هندوی هند نوشت که پروتکل الحاقی آژانس قانونی بسیار مزاحم است. او همچنین درباره توافق هستهای آمریکا و هند نوشت، بر اساس این قانون در واقع آمریکا اطمینان حاصل می‌کند که هند در چارچوب رژیم کنترل مواد سوختی کار می‌کند، از آمریکا در جلوگیری از گسترش مواد هستهای حمایت می‌کند و به رژیم منع و کنترل آزمایش هستهای پایبند است.
این وظایف که هند وادار به انجام آن شده با وظایف یک شریک پایدار استراتژیک همخوانی ندارد. همچنین این وظایف با اقدامات کشوری مسئول با تکنولوژی پیشرفته یعنی همان توصیفی که آمریکا از هند دارد همخوان نیست. آنچه باعث نگرانی بیشتر برنامه ریزان دفاعی هند شده شیوه نگارش این توافق هستهای است.
در قانون هاید از هند خواسته شده برای تولید مواد سوختی برای اهداف انفجاری با کشورهای پاکستان و چین یادداشت تفاهم امضا کند. این درحالیست که از مدت‌ها پیش تا‌کنون، چین مواد سوختی برای تسلیحات خود تولید می‌کرده است اما هند از این کار منع بوده است.
توجیه آمریکا برای این درخواست این است که واشنگتن وظیفه دارد از افزایش زرادخانه‌های هستهای در جنوب آسیا جلوگیری کند و برای کاهش یا حذف آن گام بردارد.
دانشمندان هندی نظرات خود را درباره ناکارآمدی این قانون به صراحت گفته‌اند. آنها مخالفت خود را در دو حوزه مطرح کرده‌اند. اول این که این قانون می‌گوید هند نمی‌تواند سوخت مصرف شده در راکتورهایش را بازفراوری کند.
دلیل این درخواست این است که آمریکا ادعا می‌کند که بند عدم بازفراوری مانع از آن می‌شود که هند پلوتونیوم مورد نیاز برای تولید سلاح هستهای را به دست آورد. اما دانشمندان هستهای هند می‌گویند این بند از قانون حرف‌های بیشتری دارد که در ظاهر و در نگاه اول معلوم نمی‌شود.
هند در دهه 1950 تصمیم گرفت برنامه هستهای سه مرحله‌ای را به اجرا بگذارد. در آن زمان برنامه تولید برق هستهای هند شروع شده بود. در مرحله اول این برنامه اورانیوم طبیعی در راکتورهای آب سنگین فشرده استفاده می‌شد. در مرحله دوم پلوتونیوم استفاده شده از طریق روند بازفراوری از سوخت مصرف شده در این راکتورها در راکتورهای پرشتاب استفاده می‌شد. در مرحله آخر راکتورهای پر شتاب اورانیوم 233 تولید می‌کنند تا در راکتورهای مرحله سوم استفاده شود.
هند تا حد قابل قبولی مرحله اول را کامل کرد اگر چه تا‌کنون چندین نیروگاه هستهای تاسیس شده است. مرحله دوم فقط در حد تجربی پیش رفته است. در همین حال مقامات هندی در حال بررسی پیشنهاد سازمان انرژی اتمی هند برای تاسیس یک راکتور هستهای آزمایشی پر شتاب 500 مگاواتی از نسل جدید هستند که راه را برای استفاده تجاری توریوم به عنوان یک منبع سوخت هموار می‌کند.
یکی از دلایل تعهد هند به استفاده از توریوم منبع فراوان آن است. میزان ذخایر توریوم هند بیش از 290 هزار تن تخمین زده شده است و از این نظر بعد از اتریش در جایگاه دوم در جهان قرار دارد.
از سوی دیگر استفاده هند از توریوم به این کشور کمک می‌کند تا از نظر وابستگی به منابع اورانیوم خارجی به استقلال برسد. از آنجا که هند از امضا کنندگان NPT نیست رهبران این کشور پیش‌بینی کرده‌اند که برنامه هستهای غیر نظامی آن در دراز مدت با محدودیت‌هایی از سوی گروه کشورهای تولید کننده اورانیوم تجاری رو به رو می‌شود.
گروه کشورهای تأمین کننده هستهای که از 45 کشور تشکیل شده خواستار آن هستند خریداران اول NPT را امضا کنند تا از این طریق امکان نظارت و تضمین عدم استفاده از سوخت در تسلیحات هستهای فراهم شود. کشوری که NPT را امضا نکرده است از دریافت هرگونه تکنولوژی مرتبط با مسائل هستهای و سوخت هستهای منع است.
هند ساخت راکتور پیشرفته آب سنگین را در سال 2005 شروع کرده است. این راکتور از توریوم یعنی سوخت آینده برای تولید 300 مگاوات برق استفاده می‌کند. به عبارت دیگر اگر هند نتواند سوخت مصرف شده را برای تبدیل توریوم به سوخت بازفراوری کند راکتورهای توریوم هرگز به کار نخواهند افتاد. جداسازی پلوتونیوم برای استفاده از توریوم به عنوان یک سوخت هستهای ضروری است. بنابراین هند انتظار دارد که بازفراوری فعالیت مهمی در برنامه انرژی هسته‌ای‌اش باشد. این همان نکته‌ای است که باعث می‌شود دانشمندان هستهای هند با توافق هستهای هند و آمریکا مخالفت کنند.
نگرانی دوم دانشمندان هستهای هند دامنه همکاری غیر نظامی هستهای است که در جولای 2005 به هند وعده داده شد. هند فکر می‌کرد که توافقنامه 123 شامل چرخه سوخت و غنی سازی اورانیوم و بازفراوری سوخت مصرف شده هم می‌شود. در بحث‌های پیش از تصویب این قانون در کنگره آمریکا گفته شد که قانون انرژی اتمی سال 1954 آمریکا به طور خاص صادرات تکنولوژی‌هایی چون تکنولوژی تولید آب سنگین را منع می‌کند.
هند خود به این تکنولوژی در سه حوزه بسیار مهم دست یافته است. به نوشته روزنامه انگلیسی تایمز هندوستان دانشمندان اتمی هند بعضی نکات مهم را که باید در توافقنامه 124 گنجانده شود را به این ترتیب خلاصه کرده‌اند:
- نباید از هند خواسته شود در تلاش‌های بین‌المللی عدم تکثیر هستهای مطابق با سیاست آمریکا مشارکت کند.
- باید همکاری تمام و کمال هستهای غیر نظامی با تضمین تأمین دائمی سوخت وجود داشته باشد.
- هند باید در انجام آزمایش‌های تسلیحات هستهای خود آزاد باشد.
اگر چه جورج بوش علاقه زیادی به پیشبرد این توافقنامه هستهای نشان داده است، اما بعید است که به خواسته‌‌های دانشمندان هستهای هند عمل کند. این برای مانموهان سینگ، نخست وزیر هند که همه آینده خود و سیاست خارجی‌‌اش را روی این توافقنامه هستهای سرمایه‌گذاری کرده بسیار خطرناک است.
منبع: www.larouchpub.com
