در سال‌های اخیر فعالیت‌های مهم و بسیار خوبی در زمینه دستیابی کشور به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای به منظور جایگزین کردن سوخت هسته‌ای با انواع سوخت‌های فسیلی مورد نیاز نیروگاه‌های تأمین برق و سایر بخش‌های صنعتی انجام گرفته است.البته تا زمان دستیابی به اهداف مورد نظر در زمینه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای و حتی تا پس از آن نیز نیازمند تأمین انرژی از سایر منابع جایگزین طبیعی نظیر نور خورشید و باد هستیم زیرا منابع نفتی در کشور به هر تقدیر زمانی به اتمام می‌رسد و گزینه‌های مطلوبی نظیر انرژی هسته‌ای و انرژی خورشیدی لاجرم باید جایگزین آن شوند.
ایران از نظر مدت تابش نور خورشید نیز از شرایط بسیار مطلوبی برخوردار است و به‌نظر می‌رسد بتوان در اغلب مناطق کویری که بخش اعظم ایران را به خود اختصاص داده‌اند نیروگاه‌های خورشیدی احداث و به تدریج سایر نیروگاه‌هایی که دارای قدمت هستند را از رده خارج کرد؛ البته در سال‌های اخیر وزارت نیرو اقدامات مثبتی را در زمینه احداث نیروگاه‌های خورشیدی آغاز کرده است.بر مبنای اخباری که در سال 1386 در رسانه‌ها انتشار یافت یکی از مهم‌ترین نیروگاه‌های خورشیدی ایران و خاورمیانه با نام نیروگاه خورشیدی سهموی خطی شیراز به ظرفیت 250کیلووات احداث شد.
در مراسم تست گرم نیروگاه شیراز مدیرعامل سازمان انرژی‌های نو ایران گفته بود: تمامی کارهای طراحی و ساخت آینه‌ها، طراحی نیروگاه و نرم‌افزارهای آن و طراحی تأسیسات و انتخاب قطعات این نیروگاه در کشور و توسط مشاوران و مهندسان ایرانی و دانشکده مکانیک دانشگاه شیراز انجام شده است.
در سال 1388 نیز اخباری مبنی بر احداث بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی ایران در شهر ازنا واقع در استان لرستان انتشار یافت. نیروگاه بزرگی هم در یزد ساخته شده و تا تابستان سال 1388 دومین واحد آن نیز به بهره برداری رسیده بود. گفته می‌شود نیروگاه خورشیدی یزد که از نوع سیکل ترکیبی است بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی خاورمیانه و هشتمین نیروگاه در جهان محسوب می‌شود.
این اقدامات مثبت در زمینه احداث نیروگاه‌های خورشیدی در سال‌های اخیر در حالی به انجام رسیده‌اند که به‌نظر می‌رسد با توجه به وسعت خاک ایران و تابش نور خورشید در بیش از 265 روز از سال در ایران همچنان می‌توان و باید به فکر احداث نیروگاه‌های بیشتری جهت صرفه‌جویی در مصرف بی‌رویه انرژی‌های فسیلی بود.
خورشید و انواع نیروگاه‌ها
خورشید منبع عظیم انرژی، بلکه سرآغاز حیات و منشأ تمام انرژی‌های دیگر است. در حدود 6هزار میلیون سال از تولد این گوی آتشین می‌گذرد و در هر ثانیه 4/2 میلیون تن از جرم خورشید به انرژی تبدیل می‌شود. با توجه به وزن خورشید که حدود ۳۳۳هزار برابر وزن زمین است این کره نورانی را می‌توان به‌عنوان منبع عظیم انرژی تا ۵میلیارد سال آینده به حساب آورد.
خورشید از گازهایی نظیر هیدروژن، هلیم و ۶۳عنصر دیگر که مهم‌ترین آنها اکسیژن، کربن، نئون و نیتروژن است، تشکیل شده‌است.
میزان دما در مرکز خورشید حدود ۱۰ تا ۱۴میلیون درجه سانتی‌گراد است که از سطح آن با حرارتی نزدیک به 5هزار و 600درجه و به صورت امواج الکترو مغناطیسی در فضا منتشر می‌شود.
زمین در فاصله ۱۵۰میلیون کیلومتری خورشید واقع است و ۸دقیقه و ۱۸ثانیه طول می‌کشد تا نور خورشید به زمین برسد. بنابراین سهم زمین در دریافت انرژی از خورشید میزان کمی از کل انرژی تابشی آن است. حتی سوخت‌های فسیلی ذخیره شده در زمین، انرژی‌های باد، آبشار، امواج دریاها و بسیاری موارد دیگر از جمله نتایج همین انرژی دریافتی زمین از خورشید است.
تأسیساتی که با استفاده از آنها انرژی جذب شده حرارتی خورشید به برق تبدیل می‌شود نیروگاه حرارتی خورشیدی نامیده می‌شوند. این تأسیسات بر اساس انواع متمرکز کننده‌های موجود و بر حسب اشکال هندسی متمرکز کننده‌ها به 3دسته تقسیم می‌شوند:
1- نیروگاه‌هایی که گیرنده آنها آینه‌های سهموی ناودانی هستند.
2- نیروگاه‌هایی که گیرنده آنها در یک برج قرار دارد و نور خورشید توسط آینه‌های بزرگی به نام هلیوستات به آن منعکس می‌شود.
3- نیروگاه‌هایی که گیرنده آنها بشقابی سهموی است.
مزایای نیروگاه‌های خورشیدی
نیروگاه‌های خورشیدی که انرژی خورشید را به برق تبدیل می‌کنند مزایای زیادی در برابر نیروگاه‌های فسیلی دارند، به خصوص اینکه سازگار با محیط زیست هستند و قادر به حل مشکل برق به‌خصوص در دوران اتمام ذخایر نفت و گاز هستند. تأسیس و به‌کارگیری نیروگاه‌های خورشیدی آینده‌ای پرثمر و زمینه‌ای گسترده را برای کمک به خودکفایی و قطع وابستگی کشور به صادرات نفت فراهم خواهد کرد.
می‌توان به اختصار مزایای نیروگاه‌های خورشیدی را اینگونه شرح داد:
1- نیروگاه‌های خورشیدی نیاز به سوخت ندارند و برخلاف نیروگاه‌های فسیلی که قیمت برق تولیدی آنها تابع قیمت نفت بوده و همیشه در حال تغییر است، در نیروگاه‌های خورشیدی این نوسان وجود نداشته و می‌توان بهای برق مصرفی را برای مدت طولانی ثابت نگهداشت.
2- نیروگاه‌های خورشیدی به‌خصوص دودکش‌های خورشیدی با هوای گرم، احتیاج به آب ندارند لذا برای مناطق خشک مثل ایران بسیار حائز اهمیت هستند. در این سیستم از خاصیت دودکش‌ها استفاده می‌شود؛ به این صورت که با استفاده از یک برج بلند به‌ارتفاع حدود ۲۰۰متر و تعداد زیادی گرمخانه‌های خورشیدی که در اطراف آن است، هوای گرمی که به‌وسیله انرژی خورشیدی در یک گرمخانه تولید می‌شود، به طرف دودکش یا برج که در مرکز گلخانه‌ها قرار دارد، هدایت می‌شود.
3- نیروگاه‌های خورشیدی می‌توانند با تولید برق به شبکه سراسری برق نیرو برسانند و در عین امکان تأمین شبکه‌های کوچک ناحیه‌ای، احتیاج به تأسیس خطوط فشار قوی طولانی جهت انتقال برق ندارند و نیاز به هزینه زیاد احداث شبکه‌های انتقال نیز وجود ندارد.
4- نیروگاه‌های خورشیدی ضمن تولید برق هیچ‌گونه آلودگی در هوا ندارند و مواد سمّی و مضر تولید نمی‌کنند، در صورتی که نیروگاه‌های فسیلی هوا و محیط اطراف خود را با مصرف نفت، گاز یا زغال‌سنگ آلوده می‌کنند.
5- نیروگاه‌های خورشیدی به‌دلایل فنی و نداشتن استهلاک زیاد دارای عمر طولانی هستند در حالی که عمر نیروگاه‌های فسیلی بین ۱۵تا ۳۰ سال محاسبه شده‌است.
