اجرای این همه‌پرسی در جنوب سودان، مرتبط با موافقت‌نامه نیفاشاست که از سال 2003 آغاز شد و در 2005 امضای نهایی آن بین دولت سودان و معارضان جنوبی این کشور در شهرک نیفاشا در نزدیکی پایتخت کنیا (همسایه جنوبی سودان) به امضا رسید. نقش اصلی را در امضای این توافق، دولت آمریکا و سپس کشورهای غربی و در درجه بعدی کشورهای عضو سازمان ایگاد (سازمان همکاری‌های کشورهای شاخ آفریقا) داشته‌اند. این امر ظاهر قضیه است اما برای کنکاش درباره پرده‌های پنهان آن لازم است به نکاتی پیرامون آن اشاره شود.
کشور سودان در شمال شرقی قاره آفریقا با مساحتی حدود2.5 میلیون کیلومتر مربع واقع شده است. این کشور از شمال با مصر و لیبی، از غرب با چاد و آفریقای مرکزی، از جنوب غربی با کنگو، از جنوب با اوگاندا و کنیا، از شرق با اتیوپی و از شمال‌شرقی با اریتره و دریای سرخ هم‌مرز است. سودان دارای 25 استان است که 15 استان آن در بالای خط ترسیم شده اصطلاحی جنوب و شمال و 10 استان دیگر زیر این خط که به جنوب سودان مشهور شده واقع شده است.
بنابراین حدود 30 درصد از کل مساحت 2.5 میلیون کیلومتری کشور سودان در این مناطق جنوبی است. استقلال سودان در سال 1956 میلادی از انگلستان به دست آمد. بعد از یک دهه از استقلال، اختلافاتی بین مناطق جنوبی این کشور با دولت مرکزی به‌وجود آمد که از همان روزها دخالت بیگانگان در دامن زدن به اختلاف بین جنوب و شمال دیده می‌شد.
در سال 1972 میلادی در زمان ریاست جعفر نمیری که این اختلاف‌ها و درگیری‌ها شدت گرفته بود، با میانجیگری کشورهای آفریقایی و غربی و برخی از دولت‌های عرب قرارداد صلحی در آدیس‌آبابا پایتخت اتیوپی بین معارضان جنوبی با دولت مرکزی سودان به امضا رسید که در آن به نوعی با دادن برخی اختیارات ویژه به ولایت‌های جنوبی از سوی دولت مرکزی موافقت شد و در مقابل، معارضان جنوبی با پذیرش صلح، راه‌های خشونت‌آمیز را کنار گذاشتند.
این وضعیت صلح نه چندان پایدار، تا اواخر دولت نمیری تا اواسط دهه 80 میلادی ادامه داشت. با تغییر دولت نمیری و روی کار آمدن دولت اسلامگرای عمرالبشیر، با یک فراخوان عمومی مردمی و اعزام نیرو به مناطق آشوب‌زده جنوبی تا حدی توانستند بر شهر‌های اصلی و مراکز استان‌های جنوب مسلط شوند ولی سایر مناطق جنگلی و روستایی از کنترل دولت مرکزی خارج شده بود.
ادامه این درگیری‌ها که تا سال 2003 استمرار داشت، پای دولت‌های غربی و رژیم صهیونیستی و تعدادی از کشورهای آفریقای سیاه را هم وارد این جنگ‌های داخلی کرد و مشکل سودان از یک موضوع داخلی به یک کشمکش و رقابت قدرت‌های فرامنطقه‌ای تبدیل شد. صدها هزار کشته و بیش از یک میلیون آواره از پیامدهای این درگیری‌های طولانی بود. از این پس حل این بحران از دست دولت خارطوم و حتی اتحادیه عرب و کشورهای اسلامی خارج شد.
آمریکا و دولت‌های قدرتمند اروپایی و رژیم صهیونیستی، به شیوه‌های گوناگون برای تغییر مرزهای سیاسی و جدایی جنوب از شمال تلاش می‌کردند که این امر با دادن وعده‌های امیدبخش به نخبگان جنوبی (اکثرا غیرمسلمان) همراه بود. ادامه این وضعیت و جنگ فرسایشی دولت مرکزی سودان و ارتش این کشور را برای کنترل اوضاع در این سرزمین پهناور خسته کرده بود.
سرانجام با دخالت آمریکا، انگلیس و کنیا (به‌عنوان نماینده سازمان کشورهای شاخ آفریقا) پس از بحث و گفت‌وگو‌های فشرده و نفسگیر ، در سال 2003 در شهرک نیفاشای کنیا قرارداد مقدماتی صلح بین شمال (دولت مرکزی) و معارضان جنوبی به امضا رسید که در سال 2005 این موافقت‌نامه نهایی شد. 2 بند اصلی این توافقنامه عبارت بود از:
1- عقب‌نشینی 90 درصد از یگان‌های ارتش سودان از جنوب این کشور و اداره کردن استان‌های جنوبی به‌صورت استان‌های خودمختار به‌مدت 5سال؛ به اصطلاح یک کشور با 2 نظام برای مدت 5 سال دوران گذار(نظام شریعت اسلامی در شمال و نظام لاییک در جنوب).
2- انجام همه‌پرسی برای تعیین سرنوشت در استان‌های جنوبی، به‌منظور انتخاب گزینه استقلال و جدایی از شمال یا باقی ماندن در کشور یکپارچه سودان.اکثر برآوردها و پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که احزاب سیاسی و نخبگان جنوبی با توطئه غربی‌ها و دادن وعده‌های فریبنده، گزینه استقلال را برمی‌گزینند که در این صورت با توجه به نظام قبایلی جنوبی، توده‌های کم‌سواد مردم را به‌دنبال خود خواهند کشید؛ بدون آنکه از جزئیات آن آگاهی داشته باشند.
تا‌کنون در حدود 3 میلیون و 70 هزار نفر در جنوب سودان و در حدود 120 هزار نفر از جنوبی‌های مقیم شمال و حدود 6 هزار نفر از جنوبی‌های مقیم خارج از سودان برای این انتخابات ثبت‌نام کرده‌اند.عمرالبشیر، رئیس‌جمهور سودان روز سه‌شنبه با سفر به شهر جوبا مرکز جنوب به همراه معاون اول جنوبی‌تبار خود، آقای سلفاکر در جمع مردم اعلام کرد:«من مخالف جدایی جنوب از شمال هستم ولی به رأی انتخاب شما در روز همه‌پرسی احترام می‌گذارم». این نوع بیان، حکایت از آن دارد که مسئولان دولت مرکزی خارطوم، از اکنون خود را برای جدایی جنوب از شمال آماده می‌کنند.
از سوی دیگر جان دانفورث، سناتور آمریکایی و نماینده ویژه دولت آمریکا و نمایندگان سایر کشورهای اروپایی و بین‌المللی با حضور در جنوب سودان، در آستانه جدایی جنوب از شمال، اوضاع را نظاره می‌کنند. جدایی جنوب سودان از شمال و تجزیه پهناورترین کشور اسلامی در آفریقا این زنگ خطر را برای جهان اسلام به صدا در می‌آورد که عدم‌اتحاد واقعی و وجود اختلاف‌ها در بین کشورهای اسلامی، زمینه رخنه و دخالت کشورهای سلطه‌گر را در گستره جغرافیایی با 1.7 میلیارد مسلمان در جهان‌اسلام پدید خواهد آورد.
برخی از پیامدهای تجزیه جنوب سودان در آینده عبارتند از: نزاع بر سر عبور رود بزرگ نیل از جنوب سودان و سپس مصر، زمینه دخالت آشکارتر رژیم صهیونیستی و کشورهای غربی در جنوب سودان و منطقه، عادی شدن تغییر مرزهای جغرافیایی در سایر کشورهای منطقه، احساس سرخوردگی مسلمانان سودان و کشورهای عرب و آفریقایی از این جدایی، تشدید اختلاف‌افکنی نژادی و سیاسی بین شمالی‌ها و جنوبی‌ها، اختلاف بر سر منابع نفتی مشترک و.... بنابراین تحرکات دیرهنگام کشورهای عربی و اسلامی و سازمان‌ها و مؤسسات اسلامی و احزاب و گروه‌ها و مخالفت دسته‌هایی از علمای کشورهای اسلامی در این مرحله ظاهرا راه به‌جایی نخواهد برد؛ مگر اینکه با بهره‌گیری از این واقعه تلخ، به فکر هوشیاری و پیشگیری از مسائل مشابه در دیگر سرزمین‌های اسلامی باشیم.
*وابسته نظامی سابق ج.ا.ا در سودان
