طبق معاهده‌ای که در سال 1351 بین ایران و افغانستان منعقد شد، ایران سالانه 850 میلیون مترمکعب حقابه از هیرمند به‌ویژه در فصول گرم سال و روزهای خشکسالی باید دریافت کند، اما ظاهرا افغان‌ها سیلاب‌های بهاری را نیز جزو این حجم 850 میلیون مترمکعبی در سال محاسبه می‌کنند و در فصل تابستان جلو آب هیرمند را می‌گیرند. این رویه باعث شده است تا تالاب هامون که اهمیت زیست‌محیطی بالایی در منطقه سیستان و بلوچستان دارد و بخش اعظمی از منابع حیاتی این استان را تامین می‌کند، خشک شود. درباره تبعات خشک شدن هامون با نمایندگان استان سیستان و بلوچستان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
پیمان فروزش، نماینده زاهدان درباره خشک‌شدن تالاب هامون می‌گوید: «تا زمانی که در افغانستان حاکمیتی مستقر نشده بود، می‌شد بهره‌برداری غیرقانونی افغان‌ها از آب هیرمند را به نوعی توجیه کرد و گفت دلیل رعایت نشدن معاهدات، بی‌ثباتی حاکم بر این کشور است، اما وقتی در آن کشور دولتی مستقر و ثبات نسبی بر این کشور حاکم شد، انتظار این است که افغانستان به معاهدات بین‌المللی از جمله قرارداد 1351 و معاهده رامسر متعهد باشد.
فروزش ادامه می‌دهد: «وقتی بعد از سقوط طالبان، در افغانستان دولت تشکیل شد، ما انتظار نداشتیم مردم افغانستان با زدن کانال‌ها و سدهای انحرافی اجازه ندهند آب هیرمند به سیستان برسد. حالا که این اتفاق افتاده است مسئولان ما باید با استفاده از اهرم‌های بین‌المللی قوی، افغانستان را متقاعد به تعهد به پیمان‌های بین‌المللی کنند.»
نماینده زاهدان درباره تاثیر خشک شدن هامون بر منطقه تصریح می‌کند: «خشک شدن هامون به اکوسیستم منطقه آسیب‌های جدی می‌زند و اکنون دیگر کمتر شاهد کوچ پرندگان به این منطقه هستیم به‌طوری که برخی گونه‌های نادر پرندگان را دیگر نمی‌توان در منطقه سیستان و بلوچستان یافت.»
وی می‌افزاید: «از سوی دیگر با خشک شدن هامون توفان‌های معروف سیستان، گردو خاک را از منطقه بلند می‌کنند و بر سر مردم می‌ریزند.»
پشت پا به حقوق همسایگی
عبدالعزیز جمشید زهی، نماینده سراوان نیز خواهان تلاش بیشتر دولت برای تامین حقابه مردم سیستان و بلوچستان از هیرمند است.
وی در این‌باره اظهار می‌کند : این حق ماست که از آب رودخانه هیرمند استفاده کنیم و نباید اجازه دهیم به بهانه‌های واهی شهروندان در سیستان و بلوچستان آزار و اذیت شوند.
این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌گوید: «بخشی از اشتغال و حیات سیستان و بلوچستان منوط به تامین آب از هیرمند است، اما افغان‌ها هر از چند گاهی برخلاف کنوانسیون رامسر و تعهدات بین‌المللی آب را می‌بندند.»
وی خاطرنشان می‌کند: «افغانستان به آب‌های آزاد، راه ندارد و تنها راه ارتباطی آن کشور با بنادر بین‌المللی از طریق چابهار و میلک است. می‌توانیم با بستن راه‌های ترانزیتی، مقامات این کشور را به انجام تعهدات بین‌المللی‌شان درباره هیرمند مجاب
کنیم.»
جمشید زهی درباره تاثیرات خشک شدن هامون بر اکوسیستم منطقه می‌گوید: طرف افغان بسته به میل و خواست خود،سد را می‌بندد یا باز می‌کند. این‌کار حیات منطقه سیستان را به خطر می‌اندازد. آنان باید بدانند که این کار پشت پا زدن به حقوق همسایگی و حسن همجواری است.»
کشاورزی می‌میرد
نماینده مردم خاش در مجلس نیز می‌گوید: «در این زمینه تذکری به وزارت نیرو و رئیس جمهوری وارد است.» حمیدرضا پشنگ با بیان این‌که کارشناسان سیاسی معتقدند جنگ‌های آینده بر سر منابع آب در می‌گیرد، نه نفت، گاز یا خاک، می‌افزاید: «در چنین وضعی می‌طلبد که دولتمردان و مسئولانی که متولی صیانت از منابع آب هستند، اهتمام بیشتری در حوزه وظایف خود به خرج دهند. هم برای رودخانه‌های مرزی که به خارج از کشور می‌رود و هم برای حقابه خودمان از هیرمند باید برنامه‌ریزی داشته باشیم. » وی تاکیدمی‌کند: «اگر برای رودخانه‌هایمان برنامه نداشته باشیم و در حفظ منابع آب کوتاهی کنیم گناهی نابخشودنی در حق نسل آینده مرتکب شده‌ایم.»
نماینده مردم خاش می‌افزاید: «اگر امروز نتوانیم حقابه کشور را از افغان‌ها بگیریم ممکن است فردا در پیچ و خم قواعد بین‌المللی دیگر حق استفاده از این حقابه را نداشته باشیم.» پشنگ با بیان این‌که خشک شدن هامون در استان سیستان و بلوچستان باعث می‌شود بادهای 120 روزه که الان دیگر 360 روزه شده است، شن‌های روان را بر سر مردم آوار کند، اضافه می‌کند: «خشک شدن هامون به بحران اقتصادی نیز منجر می‌شود. باید دانست که سیستان منبع غله کشور است و اگر آب نباشد این منبع غله به خطر خواهد افتاد.» وی تاکید می‌کند: «ما در این منطقه به غیر از کشاورزی تولید اقتصادی مهم دیگری مثل صنایع بزرگ نداریم و اگر نتوانیم حقابه مان را بگیریم بخش کشاورزی ما هم می‌میرد.»
حل و فصل در فضای دوستی
احمدعلی کیخا، نماینده زابل و زهک در تشریح شمایی کلی از وضع فعلی تالاب بین‌المللی هامون می‌گوید: «تقریبا همه آب تالاب بین‌المللی هامون که از تالاب‌های ثبت شده در کنوانسیون رامسر است، از طریق رودخانه هیرمند تامین می‌شود که از کوه‌های بابایغما در جنوب کابل سرچشمه می‌گیرد.» وی می‌افزاید: آب رودخانه هیرمند در طول سال‌های گذشته به 2 دلیل نوسان داشته؛یکی تغییرات آب و هوایی و دیگری دخالت انسانی که در خاک افغانستان صورت گرفته است.
ما شاهد بودیم که در دهه گذشته این دخالت‌های طولانی و مستمر تقریبا تالاب هامون را از بین برده است. در یکی دو سال گذشته هم تلاش زیادی شده است که راه آب به تالاب باز شود و مقداری هم از آن وضع بحرانی خارج شده است، اما هنوز راهی طولانی برای احیای این تالاب در پیش داریم که نیازمند توجه داخلی و بین‌المللی است. این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس می‌گوید: «معتقدم که در تخصیص منابع آب داخل کشور بعد از آب شرب، اولویت ما حفظ تالاب‌هاست و باید محیط‌زیست منطقه را حفظ کنیم. وقتی تالابی با وسعت نزدیک به 400 هزار هکتار خشک می‌شود به‌دلیل وزش توفان‌های 120 روزه که شدید هم هست، بارانی از گردو خاک بر سر مردم فرود می‌آید و وضع زندگی بسیار دشوار می‌شود.»
کیخا در ادامه درباره راهکارهای گرفتن حقابه کامل از افغانستان اظهار می‌کند: «باید در یک فضای دوستی و همکاری این مشکل را حل کنیم. ما تا 200 سال پیش یک کشور بوده‌ایم و مردم ما فامیل هستند. بخش قابل توجهی از خاک منطقه سیستان امروز داخل خاک افغانستان قرار دارد، برای ما نیازهایشان مهم است و انتظار داریم که نیازهای ما هم برای آنان مهم باشد.» نماینده زابل می‌افزاید:
« شنیده‌ایم در افغانستان آب را برای تولید انرژی برمی دارند. اگر این درست باشد ما در سیستان بادهای 120 روزه را داریم که منبع بسیار عظیم برای تولید انرژی است و می‌توان با سرمایه‌گذاری مشترک تا 100 هزار مگاوات برق تولید کرد که نیاز تمام افغانستان را تامین می‌کند.» وی تاکید می‌کند: «مقامات افغان نیز باید آگاه باشند که خشک شدن هامون باعث تخریب محیط‌زیست منطقه و از بین رفتن یا کوچ دائمی گونه‌های نادر به‌ویژه پرندگان می‌شود. ما انتظار داریم که دوستانمان در افغانستان به احیای هامون کمک کنند و امیدواریم با فهم مشترک بتوانیم بر مشکل فائق شویم.»
