اما در آن خانه از رایانه خبری نبود. هیچ‌جا رایانه نبود. در شب‌های سرد زمستان ما «منچ» بود و «مارو پله» و «دوز‌بازی» که پدر بزرگ و مادر بزرگ هم از چیدن نخود و لوبیا در صفحه آن لذت می بردند. خبری از بازی‌های رایانه‌ای نبود. خبری از pes2010 یا call of duty نبود.
ما فوتبال هم بازی می‌کردیم، اما فوتبال واقعی، نه فوتبال مجازی. تنها هم نبودیم؛ عموزاده‌ها و خاله‌زاده‌ها و عمه‌زاده‌ها همگی با هم بودیم.
* * *
پدر و مادرهای ما هم راحت‌تر بودند. گویی لازم نبود کابل رایانه را پنهان کنند. کیس رایانه را از کار بیندازند که ما در دنیای مجازی غرق نشویم و از درس و مشق و امتحان بمانیم. آنها نگران ضعیفی چشم و سردرد ما نبودند و نگران چاق شدن ما در کنار صفحه رایانه و کلیدهایی که مدام به صدا در می‌آید... سر امتحان باید به ما می‌گفتند نرو توی حیاط و از درخت بالا نرو. زو نکش از این طرف به آن‌طرف...
آرمین می‌گوید: «به بازی فوتبال و باز‌های جنگی بیشتر از بقیه بازی‌ها علاقه دارم. روزی یک‌ساعت و گاهی بیشتر بازی می‌کنم. البته مراقب درسم هم هستم.»
علی می‌گوید:«به بازی فوتبال علاقه دارم. البته در مدرسه هنوز زو و گرگم به هوا و سنگ، کاغذ، قیچی بازی میکنیم.»
و خشایار از بازی های تفنگی و جنگی خوشش می‌آید...
* * *
شهرداری سعی کرده است بازی‌های سنتی را احیا کند. مژگان دولت‌شاهی، کارشناس بازی‌های محلی شهرداری منطقه 5 می‌گوید: «ما به خاطر نوع بازی‌هایی که داشتیم نسبت به نوجوانان امروز بیشتر تحرک داشتیم. احیای بازی‌هایی مثل یه قل دو قل باعث می‌شوند مهارت کودکان و نوجوانان در به کارگیری انگشتان دست بالا برود.»
او می‌گوید:«ما هم اکنون در خانه اسباب‌بازی در اکباتان این بازی‌ها را احیا کرده‌ایم.»
بازی با رایانه، خوب یا بد؟
حالا شاید سهم سنگ، کاغذ، قیچی کم رنگ‌شده است، حالا شاید دیگر دخترها یه‌قل دوقل بازی نمی‌کنند...حالا شاید دیگر ما برای کسی سبیل آتشی نمی‌کشیم. خب نباید وقتی زندگی مدرن می‌شود، بازی‌ها هم مدرن شوند؟
با دکتر شهرام خرازی‌ها، مدیر گروه سلامت روانی- اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران در‌این‌باره گفت‌وگو میکنیم.
- بازی‌های رایانه‌ای واقعاً منفی هستند و هیچ حسنی ندارند؟ واقعاً باید از آنها ترسید؟
بازی‌های رایانه‌ای به عنوان یک محصول رسانه‌ای حکم شمشیر دو لبه و سکه دورو را دارند. مغز کودکان و نوجوانانی که مکرراً با این بازی ها سر و کار دارند در مقایسه با مغز دیگر هم سن و سال‌هایشان فعال‌تر و خلاق‌تر و دارای سرعت عمل بیشتری است. بازی‌های رایانه‌ای خلاقیت بچه‌ها را شکوفا می‌کنند و به نیازهای آنها برای تجربه کردن هیجان، پاسخ فوری می‌دهند. اما در کنار این فواید ضررهای قابل توجهی نیز گزارش شده‌اند که نمی‌توان به راحتی از کنارشان گذشت و نادیده شان گرفت. اگر زمانی که صرف بازی‌های رایانه‌ای می‌شود، بسیار طولانی باشد، عوارضی همچون اضافه وزن، تاری دید، نزدیک‌بینی، سردرد، خستگی مفرط چشم‌ها، کم‌حوصلگی و یا بی حوصلگی، بی‌خوابی و یا کم خوابی و در نتیجه چرت زدن در طول روز و افت تحصیلی، پرخاشگری، خشونت ورزی و گاه حتی تمایل و اقدام به اعمال بزهکارانه و خلاف قانون گریبان‌گیر کودکان و نوجوانان می‌شود.
- آیا واقعاً نوجوانان به رایانه اعتیاد پیدا می‌کنند؟
بله نوجوانان به تدریج به بازی‌های رایانه‌ای معتاد می‌شوند و مثل یک معتاد به مواد مخدر وقتی که به هر علت امکان بازی کردن نداشته باشند، احساس می‌کنند که چیزی کم دارند و به دنبال امکانی برای بازی بر می‌آیند و در این مسیر ممکن است حتی قراردادهای عرفی خانواده و جامعه و قوانین جاری را زیر پا بگذارند. آنها چون معتادان به مواد مخدر، منزوی می شوند و همه وقت و نیروی خود را صرف بازی‌های رایانه‌ای وتهیه بازی‌های جدیدتر و مهیج‌تر می‌کنند. اخیراً در یکی از کشورهای غربی در پی افزایش آمار معتادان رایانه‌ای، کلینیک ترک اعتیاد رایانه‌ای راه اندازی شده است. کودکان و نوجوانانی که ساعت‌های طولانی به بازی های رایانه‌ای می‌پردازند، برای درس‌خواندن و به ویژه فراگیری نکات و مباحث جدید وقت کم می‌آورند. برخی از آنها در مدرسه برای تعطیل شدن و بازگشت به منزل لحظه شماری می‌کنند تا هر چه زودتر خود را در عالم بازی‌های رایانه‌ای غرق کنند. گاه حتی از رفتن به مهمانی‌های فامیلی و یا دوستانه مرسوم سر باز می‌زنند.
- پسرها بیشتر به بازی‌های رایانه‌ای اعتیاد دارند یا دخترها؟
پسرها معمولاً بیشتر از دخترها اسیر و درگیر بازی‌های رایانه‌ای می‌شوند، چون این بازی‌ها بیشتر برای مردان طراحی می شوند.
- آیا در کشور ما نظارتی بر این بازی‌ها هست؟
«بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای» از سال گذشته برای تدوین و اجرای نظام رده‌بندی سنی این محصولات رسانه‌ای اقدام کرده است. خوشبختانه فاز سوم نظام رده بندی سنی محصولات فرهنگی دیجیتالی آغاز شده و تمام بازی‌ها باید از این نظام تبعیت کنند.تاکنون بیش از دوهزار بازی رایانه‌ای و محصولات فرهنگی مرتبط موجود در بازار رده‌بندی سنی شده‌اند. از جمله دستاوردهای این رده بندی می‌توان به قدرت انتخاب والدین برای تهیه و خرید بازی‌های مناسب و آسیب‌پذیری کمتر کودکان و نوجوانان اشاره کرد.
- شهرداری مدتی است که در قالب طرحی به نام «کوچه بازی» درصدد احیای بازی‌های سنتی نظیر لی لی، گرگم به هوا، گانیه، زو، گرگم و گله می‌برم، هفت سنگ و... برآمده است. این‌کار به نظرتان چه قدر مفید و مؤثر است؟
اگر چه اقدام شهرداری اقدام خوبی است و باید به شدت از آن حمایت شود، اما به‌یاد داشته باشیم که در مواجهه با مظاهر مدرنیسم و ابزارهای تکنولوژیک، پاک کردن صورت مسئله چاره کار نیست و نخواهد بود. باید به راهکارهای مناسب و اساسی توجه کرد. مثلاً پرداختن توأم به بازی‌های سنتی و مدرن، گنجاندن مبحث روش‌های کاهش آسیب مواجهه با رایانه و بازی‌های رایانه‌ای در متون درسی و پخش برنامه‌های پیشگیرانه در این زمینه از تلویزیون.کودکان و نوجوانان ایرانی باید روش‌های «مدیریت زمان» را که یکی از «مهارت‌های زندگی» است، بیاموزند تا بتوانند از اوقات مفید خود استفاده بهینه کنند
- خیلی از نوجوانان ساعاتی را در گیم نت‌ها می‌گذرانند و بسیاری از والدین مایل‌اند فرزندانشان به جای گیم‌نت، در منزل مشغول این بازی‌ها شوند. نظر شما در باره گیم‌نت‌ها چیست؟
بسیاری از بچه ها محیط گیم‌نت را به محیط خانه ترجیح می‌دهند، شاید چون فکر می‌کنند در این محیط کمتر تحت کنترل هستند و بازی در گیم‌نت هیجان بیشتری در پی دارد تا بازی در منزل. فضای بسیاری از گیم‌نت‌ها در ایران، فضای مناسب و سالمی نیست. سپری کردن ساعات طولانی در فضای بسته و بعضاً کم نور و یا تاریک و بدون تهویه مطبوع و سرشار از آلودگی صوتی گیم‌نت، زمینه ابتلا به بسیاری از بیماری‌های جسمی- روانی به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان را که آسیب‌پذیرتر از بزرگسالان هستند، فراهم می‌آورد.
- آیا تولید بازی‌های ایرانی می‌تواند نگرانی خانواده‌ها را از لحاظ فرهنگی برطرف کند؟و آیا این بازی‌ها می‌توانند با باز‌های خارجی رقابت کنند؟
یکی از راه‌های مقابله با بازی‌های وارداتی مروج فرهنگ غرب، تولید و عرضه محصولات داخلی با محتوای اسلامی و ایرانی است. انتشار بازی «گرشاسب» که اخیراً به عنوان نخستین بازی رایانه‌ای ایرانی وارد بازار شده، رخداد فرخنده و شوق‌انگیزی است. اما مسئله، خشونت زیاد در این بازی است که اصلاً مناسب گروه سنی کودک نیست!
* * *
این روزها کسی دیگر شاید حوصله «گل یا پوچ» ندارد یا «شاه، دزد، وزیر» نمی‌شود و انگار این مانیتورهای براق هستندکه برای نوجوانان سبیل آتشی می‌کشند...
