دستاورد شیعیان: نتایج انتخابات اخیر بحرین

طبق اعلام کمیته نظارت بر انتخابات، 72 درصد از واجدین شرایط شرکت، در انتخابات  این دوره رأی‌گیری شرکت کردند که در مقایسه با انتخابات قبلی در سال 2002 میلادی 18درصد افزایش داشت.

ویژگی‌های انتخابات اخیر

انتخابات بحرین در این دوره به دلیل حضور گروه‌های متعدد سیاسی از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار شد. در این انتخابات از جمعیت 700هزار نفری بحرین، 295 هزار و 686 نفر که 148 هزار و 358 نفر آنها مرد و بقیه زن بودند، حق رأی داشتند و می‌توانستند از میان 207 نامزد، 40 نماینده را برای مجلس و از میان 171 نامزد 40 نماینده را برای شوراهای شهر انتخاب کنند.

در این انتخابات، 17 زن نیز نامزد شده‌بودند که یکی از آن‌ها به ‌دلیل نداشتن رقیب در حوزه انتخابی‌اش به مجلس راه یافت. این اولین انتخابات در تاریخ بحرین بود که در آن به گروه‌های سیاسی اجازه داده شد به صورت رسمی با یکدیگر به رقابت بپردازند.

حضور پنج ائتلاف مرکب از پنج گروه سیاسی، از دیگر ویژگی‌های این انتخابات بود. «جریان وفاق ملی» با 17 نامزد،‌فراکسیون دموکراتیک ملی لیبرال با 6 نامزد از جمله یک نامزد زن، ‌اسلام‌گرایان سلفی با 9 نامزد، و جمعیت تریبون اسلامی‌ اخوان و حزب چپ‌گرای تریبون دموکراتیک پیشرو با 9 نامزد، در انتخابات شرکت کردند؛ اما جنبش آزادی و دموکراسی به علت اعتراض به برخی از مواد قانون اساسی سال 2002 که اختیارات مجلس را محدود می‌کند، انتخابات را تحریم کرد.

پس از رأی‌گیری، تعدادی از جریان‌های سیاسی اتهاماتی را مبنی بر انجام تقلب در انتخابات مطرح کردند. (این اتهامات در طول مبارزات و تبلیغات انتخاباتی نامزدها از سوی برخی افراد و گروه‌های سیاسی به‌عنوان زمینه‌چینی و فراهم کردن تمهیداتی برای انجام تقلب در انتخابات مطرح شده بود.) این گروه‌ها می‌گفتند که دولت از نظامیان خواسته است به نامزدهای طرفدار دولت رأی دهند.

این گروه‌ها در همین حال از انتقال افرادی از عربستان به داخل بحرین که تابعیت دوگانه دارند، خبر می‌دادند. تکرار اتهامات که باعث بروز تنش‌هایی نیز گردید، موجب شد که وزیر اطلاع‌رسانی بحرین، ضمن تکذیب هرگونه تقلب تأکید نماید که انتخابات با شفافیت و تحت نظارت نمایندگان سازمان‌های مدنی برگزار شده است.

سرانجام پس از این مجادلات، به دنبال اعلام نتایج، مشخص شد که بزرگ‌ترین حزب شیعی یعنی حزب «وفاق ملی اسلامی» به موفقیت بزرگی دست یافته است. این حزب که انتخابات سال 2002 را تحریم کرده بود، ‌در این انتخابات توانست 18 کرسی یعنی 45 درصد کرسی‌های مجلس را از آن خود نماید و در همین حال 17 نفر از نامزدهای این حزب نیز به شوراهای شهر راه یافتند.

موفقیت حزب «وفاق ملی اسلامی» به عنوان بزرگ‌ترین گروه منتقد حکومت، دستاورد بزرگی برای شیعیان بحرین محسوب می‌شود و نشان از یک پیروزی جدید برای شیعیان در بخش دیگری از منطقه خلیج فارس دارد.

گفتنی است که در ترکیب سیاسی مجلس نمایندگان، هیچ‌کدام از لیبرال‌ها نتوانستند به مجلس وارد شوند و در شوراهای شهر نیز ائتلاف المنبر والاصاله (اخوانی‌ها و سلفی‌ها) موفق شدند همه کاندیداهای خود را به شوراها بفرستند. این نکته نیز قابل توجه است که در این انتخابات، 5 روحانی و یک زن توانسته‌اند در مجلس حضور داشته باشند.

جغرافیای شیعه در خلیج فارس

جمعیت مسلمانان جهان 3/1 میلیارد است که 10درصد آن (130 میلیون نفر) را شیعیان تشکیل می‌دهند که بیشترشان (حدود 120 میلیون نفر) در مناطق بین لبنان و پاکستان زندگی می‌کنند و از این میان ایران، عراق، پاکستان، هند، بحرین و آذربایجان بیشترین تعداد شیعه را دارند.

شیعیان ساکن در حوالی شرق عربستان که از مرزهای کویت تا سرحدات قطر امتداد می‌یابد و بر حسب منابع تاریخی از اعقاب شیعیانی هستند که در زمان سلسله آل‌بویه در قرن دهم میلادی به این مذهب گرویده‌اند و در فاصله‌ای نه‌چندان دور در شمال منطقه احساء عربستان، کویت که یک‌چهارم جمعیت آن را شیعیان تشکیل می‌دهند، کشور قطر در جنوب منطقه احساء واقع شده است و دارای یک اقلیت 20درصد شیعه است، و در قسمت‌های جنوبی‌تر امارات عربی متحده که دارای یک اقلیت 8 الی 10 درصدی شیعه است، ساکن شده‌اند.

اما همان‌گونه که گفته شد، یکی از مراکز مهم تشیع در خلیج فارس، بحرین است که به لحاظ سابقه تاریخی، سومین مرکز شیعی در منطقه خلیج فارس است. طبق برآوردهای آماری، 75 درصد از جمعیت مسلمان این کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند.

تشیع در بحرین

امروزه بحرین یکی از مراکز مهم تشیع در جهان محسوب می‌گردد و بعد از ایران و عراق می‌توان آن را به لحاظ سابقه تاریخی، سومین مرکز تشیع معرفی کرد.

ارتباط و علاقه این جزیره با مذهب تشیع به حدی محکم ووثیق است که در نزد اهالی شبه جزیره و ساحل‌نشینان خلیج‌فارس، کلمه «بحرانی» مترادف با کلمه «شیعی» به کار می‌رود و اهل سنت در این جزیره به نام اهل بحرین خوانده می‌شوند. 

طبق آمارهای موجود، 70درصد جمعیت بحرین را شیعیان و 30درصد را اهل سنت تشکیل می‌دهند. حوزه علمیه بحرین از حدود 400 سال قبل، بسیار فعال بوده است و علمای شیعه از بحرین برای ادامه تحصیل راهی ایران یا عراق و به‌خصوص نجف می‌شدند.

رجال شیعه که در قرون اولیه از بحرین برخاسته‌اند، اعم از اصحاب رسول خدا‌(ص) و اصحاب امیرالمؤمنین‌(ع) کم نیستند، ولی متأسفانه کمتر شناخته شده‌اند. البته سابقه تشیع در بحرین به دوران خلافت حضرت علی‌(ع) بازمی‌گردد؛ هرچند سهم «ابان بن‌سعید» را که از سوی رسول خدا حکمران بحرین شد و به دوستی و ولایت علی بن‌ابی‌طالب معروف بود، نباید نادیده گرفت.

در واقع بذر تشیع را او در بحرین نشاند و اسلامی که ابان‌بن‌سعید به اهالی بحرین عرضه داشت، به ثمر نشست. اما تشیع به صورت رسمی از دوره خلافت حضرت علی‌(ع) در بحرین شکل گرفت و منادیان آن، والیان منصوب از سوی آن حضرت بودند.

به علاوه فرماندهانی از اهالی اصیل بحرین در لشکر امام، در سوق دادن اهالی این سامان به سوی ولایت آن حضرت سهم داشتند که از آن جمله می‌توان «زین‌بن‌صوحان» و «صعصعه بن‌صوحان عبدی» و «حکیم‌بن جبله عبدی» و «حارث‌بن مره عبدی» و «رشید هجری» را نام برد. شواهد تاریخی حاکی از این است که در بحرین، جنگی صورت نگرفت و مردم به میل و اختیار خود اسلام آوردند.

به گفته ابن‌سعد، علاء فرستاده رسول خدا پس از استقرار در بحرین، اموال بسیاری که بالغ بر 80هزار درهم بود نزد رسول خدا فرستاد.

موقعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بحرین از دوران قدیم تا زمان حاضر
موقعیت جغرافیایی خاص بحرین در خلیج‌فارس و نقش آن به عنوان پل ارتباطی میان هند و اروپا، خاور دور و شبه قاره هند، و نیز خلیج‌فارس و کشورهای غربی و عربی از دوران قدیم تا زمان حال، اهمیت خاصی به این سرزمین داده است.

این کشور در گذشته به عنوان یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی و تبادل کالا، محل تبادل فرهنگ‌ها و مراودات اجتماعی اقوام و مردم کشورهای مختلف بوده است.

بحرین از صدر اسلام به سرزمین پهناوری اطلاق می‌شده است که از خود کویت تا شبه جزیره قطر در جنوب شرقی جزیره بحرین گسترده شده بود و از طرف شرق، تنها دریا آن را محدود می‌کرد.

طبق شواهد و اسناد تاریخی، روحیه اصلی ساکنین بحرین و وضع زندگی و درجه تمدن آنها با اقوام هم عصرشان اختلاف فاحش داشته و از ویژگی جنگ‌آوری و ماجراجویی برکنار بوده‌اند.

جوابی که مردم شهر «گرا» به آنتیوگوس سوم وقتی که برای اشغال شهر ایشان آمده بود، داده‌اند، گواه روح مسالمت‌آمیز سکنه قدیم بحرین محسوب می‌شود. مردم «گرا» از آنتیوگوس خواسته بودند ایشان را از دو موهبتی که خدا نصیبشان کرده است محروم ندارد؛ یکی آسایش و دیگری سلامت ،که بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی برای آدمیان به شمار می‌رود.

در اسناد تاریخی از ساکنان بحرین به عنوان مردمی‌متدین، درستکار،‌بی‌آزار، طرفدار صلح، زود آشنا و در دادوستد امین و راستگو نام برده شده است. در بحرین امروز، این سجایای فرهنگی و اخلاقی همچنان در میان مردم پابرجاست.

اما امروزه علی‌رغم حضور اکثریت شیعی در این کشور، اهل سنت به دلیل این که خاندان حاکم،‌سنی مذهب هستند، از قدرت و امکانات بیشتری نسبت به شیعیان برخوردارند و از قدرت اقتصادی افزون‌تری بهره می‌برند و شیعیان در موقعیت اقتصادی مناسبی نسبت به اهل سنت نیستند و گرفتار بحران‌های اقتصادی و بیکاری‌اند.

اما در همین حال، جنبش‌های اصلاحی در بحرین از گذشته تا به حال به شیعیان تعلق داشته است. در بعد اقتصادی، بحرین دارای رتبه نخست در تولید آلومینیوم در خاورمیانه و رتبه پنجم در جهان است و حائز رتبه اول در نظام اقتصادی (ماهیت و آزاد بودن نظام اقتصادی) شده است.

ضریب وابستگی شغلی در بحرین طبق آمارهای ارائه شده حدود 50درصد است. این بدان معنی است که از هر دو نفر سکنه این کشور، یک نفر فعالیت اقتصادی دارد. سرانه تولید ناخالص داخلی در بحرین 13688 دلار است و برآیند همه شاخص‌های فوق، بحرین را در ردیف دومین کشور عرب زبان توسعه یافته قرار داده و توانسته است در جدول توسعه‌یافتگی جهان، رتبه چهلم را به خود اختصاص دهد.

بحرین همچنین دارای رتبه اول در میزان جمعیت باسواد در میان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس است و میزان باسوادی در این کشور، 5/88 درصد است. در همین حال، موقعیت منطقه‌ای بحرین موجب شده است که این کشور همواره مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.

در دوران معاصر، پرتغالی‌ها و عثمانی‌ها با تصرف بخش‌هایی از سرزمین بحرین، پایگاه‌های دریایی و دژهای نامی در آنجا برپا کردند که آثار آن هنوز در منامه، تاروت، عنک ویهات به چشم می‌خورد. عربستان نیز همواره به بحرین نگاهی ویژه داشته است.

احداث پلی به طول 25 کیلومتر در دریا در سال 1986 میلادی موجب ارتباط زمینی بین دو کشور گردید. به‌طور کلی عربستان نگاهی اقماری به بحرین داشته و سعی در تأثیرگذاری بر روند تحولات داخلی این کشور دارد.

در صحنه جهانی نیز روابط آمریکا و بحرین از عمق و وابستگی عمیقی برخوردار است. سفارت آمریکا در سال 1971 میلادی در منامه گشایش یافت، در حالی که سفارت بحرین در سال 1977 میلادی در واشنگتن آغاز به کار کرد.

هرچند روابط اقتصادی و تجاری بین دو کشور از سال 1932 با توسعه صنعت نفت بحرین آغاز شد، اما از سال 1948 میلادی بحرین همواره به عنوان مرکز فرماندهی و پایگاه ناوهای آمریکایی در خلیج فارس مورد استفاده آمریکایی‌ها بوده است. اما سال 2001 نقطه اوج روابط دو کشور بود.

در اکتبر همین سال، رئیس جمهور آمریکا بحرین را به عنوان یکی از متحدان استراتژیک کشورش در منطقه اعلام کرد. امروز بسیاری از کمپانی‌ها و بانک‌های آمریکایی بحرین را به عنوان یکی از مراکز اصلی فعالیت خود انتخاب کرده‌اند.

روابط بحرین با انگلستان نیز به قرن هفدهم میلادی باز می‌گردد. یعنی زمانی که کمپانی هند شرقی در جست‌وجوی بازارهای جدید (خارج از هندوستان) بحرین را پایگاه مناسبی برای فعالیت‌های تجاری و بازرگانی تشخیص داد.

نفوذ انگلستان در بحرین، گسترده و عمیق است، زیرا این کشور مدتی تحت قیمومت انگلستان قرار داشته است و مقامات انگلیسی، تعیین‌کننده سیاست خارجی و برخی از سیاست‌های داخلی در این کشور بوده‌اند.

هم‌اکنون نیز بحرین از مشورت مشاوران انگلیسی در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی بهره می‌برد. بنابراین، نگاه و برخورد آمریکا و انگلیس به تحولات در این کشور در سیر حرکت آن تأثیرگذار است، هرچند سرعت و عمق تحولات، این دو قدرت جهانی را دچار نوعی سردرگمی و انفعال کرده است.

پیامدهای انتخابات اخیر در بحرین

ترسیم صحنه داخلی و جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی بحرین به شکلی که در بالا بدان پرداخته شد، آثار و پیامدهای انتخابات اخیر در این کشور را قابل اعتنا می‌کند، زیرا:

ـ در بعد داخلی، نتیجه انتخابات نشان داد که سیاست تغییر ساختار جمعیتی در بحرین با دادن تابعیت و امتیازات گوناگون به اعراب سنی منطقه برای سکونت در بحرین یا اقداماتی نظیر محدود کردن فعالیت گروه‌های معارض و منتقد، فاقد کارایی و نتیجه مورد نظر بوده است.

ـ می‌توان انتظار داشت که به دلیل سیاست‌های تبلیغی و سوءتفاهمات تاریخی، نگرانی گروه‌های نزدیک به هیأت حاکمه از حضور پررنگ شیعیان در سطوح حاکمیتی افزایش یابد.

ـ در همین حال برگزاری انتخابات در بحرین نشان داد که دولت این کشور در ایجاد فضای لازم جهت مشارکت گروه‌های سیاسی و تقویت این دیدگاه که حاکمیت از اقتدار لازم برخوردار است،‌موفق بوده است.

ـ در بعد منطقه‌ای، افزایش نگرانی از تقویت شکل‌گیری هلال شیعی، دیدگاهی که در پی حضور شیعیان در حاکمیت عراق از طرف پادشاه اردن مطرح گردید و تسری این نگرش به سایر کشورهای منطقه که دارای جمعیت شیعه هستند مانند کویت و عربستان با توجه به سیاست‌های تبلیغی آمریکا، غرب و برخی از رهبران منطقه، متصور است.

ـ نگرانی از تقویت نفوذ جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و جهان با توجه به تحولات عراق، لبنان و فلسطین با عنایت به سیاست تبلیغاتی آمریکا و غرب علیه جمهوری اسلامی ایران قابل پیش‌بینی است.

جمع‌بندی

ـ منطقه خلیج‌فارس از نظر جغرافیایی،‌دینی و مذهبی دارای اکثریتی شیعی است که مناسبات فرهنگی و مذهبی، آنها را به هم پیوند می‌دهد.

ـ وجود قسمت اعظم ذخایر نفتی در منطقه‌ای که اکثریت جمعیتی آن را شیعیان تشکیل می‌دهند، یک تصادف تاریخی مهم است که باید بدان توجه گردد.

ـ شیعیان در کشورهای عربی همواره در اقلیت قرار داشته و از نظر سیاسی و اجتماعی، اکثراً جمعیتی محروم بوده‌اند.

ـ پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به عنوان یک نقطه عطف تاریخی مهم به آمال و آرزوهای شیعیان، نیرویی تازه بخشید. این تحول با حاکمیت شیعیان در عراق، از عمق و وسعت بسیار زیادی برخوردار شده است.

ـ سیاست تبلیغی آمریکا و غرب در راستای تأمین منافعشان موجب ایجاد نگرانی واهی از تقویت حضور شیعیان در برخی از کشورهای منطقه شده است.

ـ با توجه به عمق تحولات جدید، دامن زدن به کشمکش‌های فرقه‌ای و مذهبی بر روند صلح و ثبات منطقه و منافع صحنه جهانی تأثیر منفی خواهد گذاشت.

ـ آمریکا و غرب برای تعامل با منطقه با عنایت به تحولات مورد اشاره،‌باید چهارچوب واقع‌بینانه‌ای را طراحی نمایند که پرهیز از رویارویی با شیعیان و توجه به خواسته‌های آن‌ها از مهم‌ترین ابعاد این طرح می‌تواند باشد.

ـ حضور شیعیان در حاکمیت‌های منطقه با توجه به وجود دو کشور بزرگ شیعی در منطقه، زمینه اعتماد و همکاری را در میان کشورهای حوزه خلیج فارس، بیش از پیش تقویت خواهد کرد.

ـ تحولات جدید با تدابیر واقع‌بینانه دولت‌های منطقه و درایت رهبران گروه‌های شیعی می‌تواند باعث انسجام داخلی به‌جای تنش‌های فرقه‌ای و همگرایی به جای واگرایی در سطح منطقه گردد.

ـ تجربه جمهوری اسلامی ایران و عراق طی همین مدت کوتاه نشان می‌دهد که شیعیان برای به‌دست آوردن رشد اقتصادی و دموکراسی، نسبت به سایر همسایگان خود با سرعت بیشتری گام برمی‌دارند.