اهواز با جمعیتی بالغ بر 2 میلیون نفر هفتمین کلانشهر کشور محسوب می‌شود، اما به‌دلیل شکل‌گیری محله‌ها و با داشتن محلات فاقد استانداردهای فنی و مهندسی مقام دوم حاشیه‌نشینی شهری را در کشور دارد.
گسترش حاشیه‌نشینی در اهواز را می‌توان به 3 دوره تقسیم کرد: دوره اول قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دوره دوم زمان آغاز جنگ تحمیلی و دوره سوم بعد از پایان جنگ. در دوره اول که از ابتدای دهه 50 آغاز می‌شود، با توجه به قانون اصلاحات ارضی، صنعتی شدن اهواز و دایرشدن شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگ صنعتی، سیل مهاجرت مردم شهر‌های کوچک و روستاهای محروم به سوی اهواز آغاز شد که این روند تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی و شروع طرح‌های عمرانی و آبادانی در شهر‌های کوچک و روستاها به همت جهاد سازندگی، روند مهاجرت تا حدی به سوی اهواز کند شد.
این روند ادامه داشت تا این‌که با شروع جنگ تحمیلی موج دوم مهاجرت مردم از شهر‌های جنگ‌زده به اهواز آغاز شد که تا پایان جنگ ادامه داشت. با پایان جنگ و بازگشت مهاجران به موطن اصلی، کندی روند بازسازی و قرارگرفتن بعضی از شهرها و روستاها در منطقه نظامی باعث شد که مهاجران سکونت در اهواز را به بازگشت به موطن خود ترجیح دهند و در حاشیه اهواز بدون رعایت ضوابط فنی و مهندسی، ساخت‌و‌سازکنند. این محله‌ها چون در محدوده قانونی برخورداری از خدمات شهری، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و امنیتی قرار نداشتند، زمینه‌ساز ناهنجاری‌هایی شدند که به آرامی به محدوده رسمی شهر اهواز سرایت کرد و هنوز هم معضلاتی را برای برنامه‌ریزان شهر اهواز ایجاد می‌کند.
رشد پرشتاب جمعیت
مهرداد شریفی، مدیر سابق مرکز بهداشت غرب اهواز درباره عواقب ناشی از رشد سریع جمعیت مناطق حاشیه‌نشین هشدار می‌دهد: «رشد سریع جمعیت مناطق حاشیه‌نشین، تغییر ساختار موجود را با مشکل مواجه می‌کند.» به گفته وی، تفکر ساکنان این مناطق در کنار احساس ناامنی، باعث می‌شود اشخاص موجودیت خود را در بزرگی خانواده بدانند و با افزایش زاد و ولد علاوه بر غرق شدن در فقر و بیکاری بیشتر، به بحران حاشیه‌نشینی دامن بزنند به‌طوری که نتیجه آن 3 برابر‌شدن جمعیت حاشیه‌نشین در این مناطق بوده است.
سردار سید عیسی دارایی، فرمانده پیشین ناحیه انتظامی خوزستان، شکاف بین حاشیه‌نشین‌ها و هسته مرکزی شهر را ناشی از طبقه بندی ناعادلانه اجتماعی شهر و ادامه این روند را باعث افزایش انحرافات اجتماعی ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «بحران اجتماعی در این مناطق روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شود ولی مسئولان و دست‌اندکاران امور کشوری باید چاره‌ای بیندیشند.»
وی تاکید می‌کند که براساس آمارهای موجود گسترش حاشیه‌نشینی در اهواز سرعت فزاینده‌ای دارد.مرور گزارش‌ها، آمارها و گشتی کوتاه در هسته درونی و بیرونی اهواز حاکی از آن است که فرهنگ حاشیه‌نشینی، مرز‌ها را به سرعت
در می‌نوردد و اکنون می‌توان ناهنجاری‌های ناشی از این سبک زندگی را درون هسته اصلی شهر نیز مشاهده کرد.
تمایل به انزوا
سعید محرابی، کارشناس امور اجتماعی، می‌گوید: «نباید از آمار 500 هزار نفری جمعیت حاشیه نشین اهواز گذرا عبور کرد. همچنین نمی‌توان چشم‌ها را روی مشکلات ساکنان این بخش شهر که با انواع بیماری، سوء‌تغذیه، نارسایی‌های بهداشتی، ناهنجاری‌های رفتاری و اجتماعی، اعتیاد و بزهکاری مواجه هستند، بست.» وی هشدار می‌دهد: «برداشت‌ها و نگرش‌های غلط در باره جامعه حاشیه نشین باعث می‌شود فرصت چاره‌اندیشی از بین برود و وضع هسته اصلی شهر بحرانی‌تر شود.»
به گفته این کارشناس، نگرش غلط جامعه درباره ساکنان مناطق حاشیهای اهواز باعث شده است آنان برای حفظ و بقای خود در قالب تشکل‌های خانوادگی سکونت و زندگی کنند و از دیگر مجامع دوری گزینند که نتیجه این رفتار‌ها پیدایش نوعی نگرش بدبینانه به اطراف است. محرابی تصریح می‌کند:«بسیاری از حاشیه‌نشینان در اهواز با ایجاد حصار در اطراف خود به سختی اجازه ورود دیگران را به حریم خود می‌دهد.»
رواج پرخاشگری
افزایش پرخاشگری جزو پیامدهای حاشیه‌نشینی به‌شمار می‌رود. مراجعه به محاکم قضایی یا مراکز پلیس در اهواز نشان می‌دهد، تعداد پرونده‌های مرتبط با ساکنان مناطق حاشیهای در مقایسه با جمعیت آنان بسیار زیادتر از حد معمول است.
سهیل شکوری، کارشناس امور حقوقی می‌گوید:
«به جرات می‌توان گفت که از هر 10 مورد شکایتی که منجر به حضور در محاکم قضایی اهواز می‌شود، 7مورد آن مربوط به حاشیه شهر است. به عبارت دیگر ناهنجاری‌های اجتماعی که منجر به برخورد‌های فیزیکی یا اعمال خلاف قانون می‌شود، در این بخش جامعه رواج بیشتری دارد.» وی در همین حال تاکید می‌کند که با تغییر نگرش درباره حاشیه‌نشینان و فرهنگ‌سازی متناسب با هویت قومی می‌توان ناهنجاری‌ها را در این مناطق کاهش داد.
تغییر چهره شهر
عبدالعزیز فدعمی، فرماندار اهواز که ریاست ستاد توانمند‌سازی سکونتگاه‌های غیررسمی کلانشهر اهواز را نیز بر عهده دارد، با تاکید بر جلو‌گیری از گسترش حاشیه‌نشینی در کلانشهر اهواز و لزوم ساماندهی آن می‌گوید که در سال‌های اخیر اقدامات مؤثری برای تغییر چهره شهر و رفع محرومیت مناطق حاشیهای انجام شده است. وی در این باره چنین توضیح می‌دهد: «در برنامه‌ریزی‌های مربوط به ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کارهای فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، عمرانی، فضای سبز و ورزشی مد نظر قرار گرفته است.»
فرماندار اهواز تاکید می‌کند که اولویت در برنامه‌ریزی‌های شهری، زدودن تصویر سیاه از حاشیه اهواز و رسیدگی به این مناطق است. فدعمی از کوی علوی به‌عنوان یکی از نمونه‌های بارز مناطق حاشیه‌نشین نام می‌برد که در گذشته وضع بحرانی داشت، اما به گفته وی، اکنون با اجرای طرح‌های مختلف چهره آن تغییر یافته است. وی می‌افزاید: «منطقه کوی علوی که زمانی ناامن بود، امروز به منطقه‌ای مطمئن و مناسب تبدیل شده که این وضع در سرعت بخشیدن به رشد و توسعه آن کمک خواهد کرد. همچنین با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته اقدامات زیر بنایی زیادی در این منطقه انجام شده است. ایجاد مرکز فنی و حرفه‌ای با هدف آموزش تخصص‌های مختلف به افراد علاقه‌مند و جویای کار، گسترش دفاتر آموزشی نهضت سوادآموزی، بهسازی فضاهای عمومی و خدماتی، اتصال منطقه به بخش‌های دیگر اهواز با بهره‌برداری از پل روگذر، ساماندهی بازارچه خود اشتغالی و توسعه فضاهای سبز و امکانات ورزشی، از کارهای صورت گرفته در کوی علوی به شمار می‌رود.»
بی‌ثباتی مدیریت شهری
با این حال نباید نادیده گرفت که بخشی از معضلات حاشیه‌نشینی اهواز ریشه در بی‌ثباتی مدیریت شهری دارد. سیدجعفر حجازی، استاندار خوزستان می‌گوید: «تاکنون برای بازسازی و رفع محرومیت از حاشیه‌نشینان و بهبود چهره شهر و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای حاشیه اهواز بیش از 110 میلیارد تومان هزینه شده است، اما عملکرد مسئولان و دست‌اندکاران امور شهری اهواز فقط در حد طرح‌های مطالعاتی باقی مانده و هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.»مدیران شهری و به‌خصوص شورای شهر اهواز در سال‌های اخیر آن‌قدر درگیر حاشیه‌ها بودند که از پرداختن به برخی امور اصلی و مهم‌ترین آنها، انتخاب شهردار، بازمانده‌اند. در ماه‌های گذشته نابسامانی در مجموعه شورای شهر اهواز که درنهایت منجر به سلب صلاحیت چند عضو این شورا از سوی وزارت کشور شد و عزل و نصب‌های پی در پی شهردار، امکان رسیدگی به مشکلات اهواز را تا حد زیادی از مدیریت شهری گرفت. به‌طور طبیعی از شهری که پس از گذشت چند ماه نتوانسته است شهرداری برای خود انتخاب کند، نباید توقع اهتمام و توجه به حاشیه‌نشینی را داشت.
از سرپرست فعلی شهرداری اهواز با توجه به محدود بودن اختیارات و مشکلاتی که پیش روی مجموعه شهرداری برای ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی قرار دارد، نمی‌توان انتظار داشت پیش از بازگشت ثبات به مدیریت شهری گام‌های اساسی در این زمینه برداشته شود.
