به‌نظر می‌رسد خوشبینی‌های اولیه پس از پیشنهاد همکاری بین روسیه و آمریکا در این زمینه کم‌کم به یاس و ناامیدی تبدیل می‌شود. این موضوع که یکی از موارد اختلاف واشنگتن و مسکو در سال‌های اخیر بوده‌است، همچنان به‌عنوان گره‌ای ناگشوده در روابط روسیه با غرب باقی مانده‌است. این مسئله همچنین کشمکش‌های داخلی در روسیه را نیز به‌دنبال داشته‌است. باراک اوباما بعد از ورود به کاخ سفید با شعار تغییر، تصمیم گرفت این طرح را به حالت تعلیق درآورد اما این به معنای حل مسئله نیست.
یکی از موضوع‌های اساسی مورد اختلاف آمریکا و روسیه در چند سال اخیر مسئله طرح تهاجمی موسوم به سپر دفاع موشکی است. این طرح در زمان جورج بوش پسر، تحت پوشش مقابله با تهدیدات ادعایی موشکی از سوی مثلا کره‌شمالی مطرح شد. براساس آن قرار بود رادار پیشرفته‌ای با قدرت کنترل شعاع 6هزار کیلومتر در کشور چک مستقرشود تا نقش حلقه تکمیلی رادارهای آمریکایی مستقر در آلاسکا وکالیفرنیا را ایفا کند. همچنین قراربود برای مورد اصابت قرار دادن موشک‌های شلیک شده به سمت اروپا، موشک‌های ضد‌موشک در خاک لهستان مستقر شود.
با شروع کار اوباما در سال 2008 برای اجرای سیاست تغییر، اوباما تلاش کرد برای ایجاد فضای مناسب در مناسبات روسیه و آمریکا، اجرای طرح سپر دفاع موشکی را به حالت تعلیق درآورد. 2سال بعد در نوامبر 2010 مدودف رئیس‌جمهور روسیه در اجلاس سران ناتو در لیسبون پرتغال، پیشنهاد همکاری روسیه را در اجرای طرح سپر دفاع موشکی در اروپا، مطرح کرد.
پیشنهاد جاه‌طلبانه مدودف با مخالفت‌های جدی نظامیان ارشد روسیه روبه‌رو شد اما دستگاه سیاست خارجی روسیه با حمایت وزارت دفاع این کشور کار را پیش برد. با این حال به گفته مطبوعات روسیه، مشارکت واشنگتن و مسکو برای رسیدن به طرح مشترکی برای اجرای طرح سپر دفاع موشکی با مشکلات اساسی روبه‌رو شده است. اما این مشکلات چیست و اصولا اوباما قرار است کدام طرح را به مورد اجرا بگذارد؟ مطبوعات روسیه می‌گویند اوباما طرح جدید 4مرحله‌ای خود را پیشنهاد داده که بررسی جزئیات آن می‌تواند عمق مشکلات را بیشتر روشن کند.
طرح 4مرحله‌ای آمریکا برای استقرار سپر دفاع موشکی در اروپا
ژبراساس آنچه در روزنامه کامرسانت چاپ مسکو (3/3/2011/ دوازده اسفند 1389) آمده، طرح جدید آمریکا در 4مرحله تا سال 2020 اجرا خواهد شد.
در مرحله اول تا پایان سال2011 ناو موشک انداز مونتریبه به سواحل اروپایی اعزام می‌شود. علاوه براین تا پایان سال2011، ایستگاه راداری زمینی متحرکی در جنوب اروپا مستقر خواهد شد اما معلوم نیست این رادار متحرک دقیقا در کدام کشور مستقر خواهد شد.
در مرحله دوم اجرای طرح، رادارهای مدرن و تکمیل شده و سامانه‌های موشکی IB SM-3 Block در شرق اروپا مستقر خواهند شد. احتمال آن می‌رود که این موشک‌ها در رومانی مستقر شوند. براساس زمان‌بندی تعیین شده این مرحله تا پایان سال 2015 به اتمام می‌رسد.
درمرحله سوم آمریکا پایگاه‌های سامانه‌های دفاع موشکی را در لهستان مستقر می‌کند. این مرحله نیز تا پایان 2018 اجرا خواهد شد.
در چهارمین مرحله واشنگتن قرار است تا پایان 2020 در اروپا سامانه‌های دفاعی‌موشکی موسوم به SM-3 Block IIB را مستقرکند. رادارهای این سامانه قادرند نه فقط موشک‌هایی با برد متوسط بلکه موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای MBR با برد 5500کیلومتر را رهگیری کنند.
دلایل نگرانی‌های روسیه از طرح جدید آمریکا
درباره نگرانی‌های روسیه در مورد طرح سپر دفاع موشکی جدید آمریکا، ژنرال یوگنی بوژینسکی، کارشناس مرکز تحلیل‌های سیاسی - نظامی PIR روسیه می‌گوید: اگر واقعیت را بخواهید ما نگران مرحله چهارم هستیم. زیرا 3مرحله اول، امنیت روسیه را به خطر نمی‌اندازند اما مرحله چهارم که قادر به رهگیری موشک‌های بالستیک قاره پیما با برد متوسط هستند، می‌تواند توان بازدارندگی روسیه را به خطر بیندازد و سنگ اختلاف بین آمریکا و ما در مذاکرات پیش رو همین مرحله چهارم است.
روسیه همچنین نگران ادغام طرح ناتو درباره استقرار سپرهای موشکی در اروپا با طرح‌های آمریکا در این زمینه است. این درحالی است که در اجلاس سران ناتو در لیسبون، مدودف پیشنهاد گزینه‌ای مشابه را در زمینه ساخت سامانه‌های موشکی با پوشش منطقه‌ای داده بود. اما با وجود انجام دو دور مذاکرات در این مورد، هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است.
مدودف برای ایجاد تحرک بیشتر در مذاکرات مربوط به چگونگی اجرایی شدن طرح سپردفاع موشکی در 29 بهمن 1389 دیمیتری راگوزین، نماینده دائم روسیه در پیمان آتلانتیک شمالی را به‌عنوان نماینده ویژه خود در مذاکرات سپر دفاع موشکی با ناتو تعیین کرد.
به نوشته مطبوعات روسیه، کرملین می‌خواهد طرف مقابل مذاکرات، ضمانت حقوقی استفاده نکردن از سامانه‌های دفاع موشکی اروپایی علیه موشک‌های راهبردی و هسته‌ای روسیه را بدهد. در این مورد یک مقام بلند پایه در وزارت دفاع روسیه با اطمینان کامل می‌گوید: سامانه دفاعی‌موشکی اروپایی ایجاد نخواهد شد، زیرا طرح استقرار سامانه پدافندی آمریکایی وجود دارد و سامانه دفاعی موشکی اروپایی بخشی از سامانه پدافندی آمریکا خواهد بود. مشکل این است که هرگونه صدور ضمانت حقوقی در زمینه سامانه دفاعی موشکی در اروپا حساسیت شدیدی در آمریکا ایجاد می‌کند. دولت آمریکا به طرف روس اعلام کرد که تأیید چنین سندی در کنگره آمریکا یک سال پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری، غیرواقعی است. باید تصویب توافقنامه استارت - 2 را در کنگره آمریکا به‌یاد بیاوریم.
اما دلیل اصلی چیز دیگری است. آمریکا 10سال پیش به‌طور یکجانبه از پیمان منع گسترش سامانه‌های پدافندی موشکی موسوم به پیمان ABM Anti-Ballistic Missile Treaty سندی که در26 می1972 توسط شوروی و آمریکا امضا شده بود،خارج شد. پس از آن واشنگتن به هیچ وجه مایل نیست تا هرگونه تعهد و ضمانت حقوقی را در این مورد بر عهده بگیرد. به همین دلیل پیگیری موضوع به مذاکرات روسای جمهوری دو کشور در پاریس و اجلاس وزرای دفاع ناتو در بروکسل محول شده است. در این ارتباط سرگئی ریابکوف، معاون وزیرخارجه روسیه می‌گوید: ما واکنش منفی را از آمریکایی‌ها پیش‌بینی کرده بودیم اما تلاش می‌کنیم تا نکات مشترک پیدا شوند اما فرصت کم است.
احتمالا در تاریخ 8 ژوئن2011 در بروکسل اجلاس وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو برگزار خواهد شد تا موضوع سامانه پدافند موشکی را بررسی کنند. آنها در آنجا پیرامون این موضوع با وزیر دفاع روسیه مذاکره خواهند کرد. اما هنوز بحث بین روسیه و غرب پیرامون این موضوع که آیا چنین سامانه‌هایی برای اروپا لازم است یا نه؟ و اینکه آیا برای اروپا تهدید حملات موشکی وجود دارد یا نه؟ ادامه دارد. واشنگتن می‌گوید که این سامانه‌ها برای جلوگیری از حملات موشکی ایجاد می‌شوند، ولی مسکو این حرف‌ها را باور نمی‌کند. در این زمینه یوگنی بوژینسکی، ژنرال بازنشسته و کارشناس مرکز PIR- centre می‌گوید: همه می‌گویند که ایران... ایران.. ولی ایران فقط از موشک‌های با برد 1900-1800کیلومتری برخوردار است. اما ایران به چه بردی نیازمند است؟ حداکثر نیاز به برد 2400 کیلومتری است تا موشک بتواند به تل‌آویو برسد.
با این همه درصورتی که مسکو با حقوق مساوی با ناتو و آمریکا شریک بشود، حاضر است از بی‌اساس بودن تهدید احتمالی ایران چشم پوشی کند. ازطرف دیگر اگر غرب نگرانی‌های روسیه در زمینه ایجاد سامانه پدافندی موشکی در اروپا را نادیده بگیرد هم مدودف وهم پوتین مکررا گفته‌اند که در آن صورت احتمال آغاز مسابقه جدید تسلیحاتی را می‌توان پیش‌بینی کرد.
سیاستمداران و کارشناسان غربی جواب می‌دهند که روسای کشورهای عضو ناتو به زحمت می‌توانند به شهروندانشان توضیح دهند که چرا کشورهای عضو ناتو باید در زمینه تأمین امنیت و دفاع ضد‌موشکی خود به روسیه که قابل اعتماد نیست و حتی تهدیدی برای آنهاست، تکیه کنند؟
به‌نظر ساموئل چاراب، کارشناس آمریکایی در امور امنیت ملی و سیاست بین‌المللی مسئله ایجاد سامانه مشترک پدافندی موشکی در اروپا نباید در هیچ شرایطی به فراموشی سپرده شود. کارشناسان روسی هم خوشبینی محتاطانه‌ای را از خود نشان می‌دهند. ولادیمیر اورلف، رئیس مرکز تحلیلی PIR- centre معتقد است با وجود آنکه احتمال ایجاد چنین سامانه‌هایی کم است، اما این احتمال وجود دارد زیرا این تنها طرح مشترک بین روسیه و ناتو است.
درباره خوشبینی آمریکا به همکاری با روس‌ها الن توشر، دستیار ویژه وزیرخارجه آمریکا در امور کنترل و منع گسترش تسلیحات و امنیت بین‌المللی در روز دوشنبه اول فروردین 1390 در سخنرانی خود در واشنگتن گفت: روسیه امکاناتی برای عرضه کردن ازجمله رادارهای هشداردهی، دارد. ما نیز دارای امکاناتی هستیم. ما تشنه آغاز کار بررسی مشترک (خطرات)، برگزاری رزمایش‌های مشترک و تبادل اطلاعات از تأسیسات هشداردهی هستیم که می‌تواند پایه‌ای برای ایجاد سیستم مشترک دفاع ضد‌موشکی شود. ما برای آن همکاری خواهیم کرد که سیستم‌هایمان به‌طور متقابل تقویت شوند.
مدودف به‌دلیل آنکه پس از گذشت 5ماه هیچ پیشرفتی در این مسیر حاصل نشده است در اسفند 1389 در دیدار با جوبایدن گفت: مشکلاتی وجود دارند که امسال پیش آمده‌اند و معتقدم که آنها باید در دستور کار روابط ما گنجانده شوند. همچنین مسائلی که
در حال حاضر در خاورنزدیک و شمال آفریقا وجود دارد باید مد نظر قرار گیرند. مدودف نگفت تاخیر در مذاکرات سپر دفاع موشکی چه ارتباط مستقیمی به تحولات اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا دارد. فقط در همان زمان هیلاری کلینتون، وزیر امورخارجه آمریکا از قصد کشورش برای استقرار پایگاه نظامی هوایی و موشک‌های استاندارد ام3 در خاک لهستان سخن گفت.
او گفت هم رزم‌ناو و هم تجهیزاتی که قرار است در لهستان مستقرشوند بخش‌هایی از سپر دفاع موشکی محسوب می‌شوند که باراک اوباما در سپتامبر سال 2009 از آنها سخن گفته بود. در مقابل این سخن کلینتون، بعضی از تحلیل‌گران روسی می‌گویند اندیشه استقرار موشک در لهستان بیشتر سیاسی است چرا که ورشو از امتناع دولت آمریکا نسبت به اجرای قرارداد استقرار موشک‌های ضد‌موشکی زیرزمینی ناراحت شده و کلینتون با این‌کار خواستار آن است که به متحد مطمئن و وفادار خود یعنی لهستان طرح جایگزینی ارائه دهد. با این وجود سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه طی گفت‌وگویی با رادیو اکو مسکو روز چهارشنبه 11 اسفند 1389 اعلام کرد که کلید همکاری میان ناتو و روسیه در امور سپر دفاع موشکی شکل حقوقی توافقاتی است که تضمین کند این سیستم‌ها علیه یکدیگر به‌کارگرفته نمی‌شوند.
وی گفت: از آنجا که سیستم ناتو که شکل آن مورد تأیید قرار گرفته و در حال حاضر طراحی می‌شود صددرصد براساس سپر دفاع موشکی آمریکاست و همانطور که ما از تماس‌های اول متوجه شدیم این سیستم ناتو در هرحال برقرار خواهد شد. ما به مذاکرات خود با ناتو درباره آنکه چگونه می‌توانیم این‌کار را به‌طور مشترک انجام دهیم ادامه می‌دهیم و به‌عنوان مسئله اصلی باید بر سر این موضوع به توافق برسیم که چه تضمین‌های حقوقی‌ای وجود دارد که سپر دفاع موشکی آنها علیه ما نیست. در پاسخ ما هم آماده‌ایم که چنین ضمانتی را ارائه دهیم که سپر دفاع موشکی ما علیه آنها نخواهد بود. این چیزها در حال حاضر مسائل کلیدی محسوب می‌شوند.
به اعتقاد وزیر امورخارجه روسیه، درصورت وجود چنین توافقاتی چگونگی انجام این سیستم بر عهده نظامیان و کارشناسان خواهد بود. وی توضیح داد: باید دو طرف اراده سیاسی داشته باشند؛ واشنگتن- مسکو و بروکسل - مسکو. ما خواستار ایجاد سیستم واحدی هستیم؛ باید فکر کرد و دید که چگونه می‌توان این طرح را اجرا کرد... . به همین خاطر زمانی که به ما می‌گویند سپر دفاع موشکی علیه شما نیست ما قبول داریم که اوباما قصد ندارد به ما حمله کند... . ما اطمینان داریم که ناتو نیز این کار را نخواهد کرد. اما در این امور فقط نیت مهم نیست بلکه توان بالقوه هم واجب است. این نخستین باری نیست که طی 20سال اخیر به ما می‌گویند این مسئله علیه شما نیست. اما بعدا مشکل‌آفرین می‌شود. به همین خاطر باز هم تکرار می‌کنم که کلید همکاری‌های ما در امور سپرضد‌موشکی باید وجود تضمین حقوقی توافقات باشد که ضمانت کند سپر دفاع موشکی دوطرف علیه یکدیگر نیست.
