با این حال صنعت نساجی یزد این روزها با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کند؛ در اختیار نداشتن فناوری روز، نبود حمایت‌های دولتی، کاهش بهره‌وری، مصرف بالای انرژی و سطح پایین خدمات را می‌توان از مشکلات کنونی این صنعت عنوان کرد.
رئیس سازمان صنایع و معادن استان یزد مشکلات واحدهای نساجی این استان را چنین فهرست می‌کند: «اکنون واردات بی‌رویه رسمی و غیررسمی، نبود انسجام لازم میان واحدهای تولیدی برای خرید مواداولیه، فرسوده بودن خطوط تولید، ارائه نشدن طرح‌های خلاقانه و بی‌توجهی به لزوم برند‌سازی برای نساجی، از جمله مشکلاتی است که بر سر راه صنعت نساجی استان یزد وجود دارد.»
محمدمهدی زارع می‌گوید: «دراستان یزد از نظر ماشین‌آلات و طراحی هم نواقصی وجود دارد که انتظار می‌رود همه این مشکلات با همکاری خوشه نساجی که در استان شکل گرفته است، هرچه زودتر برطرف شود.»
وی می‌افزاید: «با وجود تأمین 40درصد اشتغال صنعتی از طریق نساجی، هنوز ایده برپایی دهکده صنعت نساجی در یزد عملی نشده است.» زارع دلیل این تعلل را انتخاب نشدن محل اجرای طرح و جلب نشدن مشارکت بخش خصوصی اعلام می‌کند. رئیس خانه صنعت و معدن استان یزد نیز از نبود تناسب میان نرخ مالیات و ضریب سودآوری واحدهای صنعتی گله می‌کند.
حسین فنایی در این باره می‌گوید: «ما به اجرای هدفمندکردن یارانه‌ها اعتقاد داریم، اما صنعت نساجی نیازمند حمایت بیشتر مسئولان است. در هند که نساجی صنعت ملی به شمار می‌رود، سود بانکی، مالیات و حق بیمه کمتری از سوی صاحبان این صنعت پرداخت می‌شود».
رئیس خانه صنعت و معدن استان یزد قاچاق محصولات نساجی و واردات بی‌رویه را از بیشترین دلایل رکود این صنعت می‌داند و عنوان می‌کند: «به روز نبودن فناوری به کار گرفته شده در واحدهای تولیدی و ثابت بودن سرمایه در گردش نیز در این رکود مؤثر بوده است که به‌نظر می‌رسد دولت باید با اختصاص تسهیلات کم بهره از این رکود جلوگیری کند. همچنین بهتر است به گروه‌های صنفی و تشکل‌ها اختیاراتی داده شود تا بتوانند پیشنهاد‌هایشان را عملی کنند.»
وی می‌افزاید: «دولت همچنین می‌تواند با جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق و در نظر گرفتن معافیت مالیاتی، به واحدهای تولیدی صنعت نساجی کمک کند.»
فنایی نقش مدیریت واحدها را نیز تعیین‌کننده می‌داند و تصریح می‌کند: «ضعف مدیریت‌های صنعتی حقیقتا در بحران‌های مالی این صنعت دخیل بوده است، چراکه افزایش بهره‌وری به آموزش نیاز دارد و مدیران باید آزموده شوند تا سرمایه به هدر نرود.»
وی اضافه می‌کند: «مدیریت خوب می‌تواند هزینه و مخارج را به حداقل برساند و به‌گونه‌ای عمل کند که هزینه‌ها کنترل و قیمت تمام شده تولیدات کمتر شود.»
به گفته فنایی، درک درستی از رابطه نرخ مالیات و ضریب سودآوری واحدهای صنعتی وجود ندارد، بانک‌ها نیز معمولا به‌دلیل بدهی واحدهای نساجی به آنها وام نمی‌دهند.
او در این زمینه خاطرنشان می‌کند: «اداره دارایی در سودآوری شریک واحدهاست، اما هیچ قانونی وجود ندارد تا در وضع بحرانی به واحدها کمک شود.»
وی درباره فعالیت‌های دولت برای مهار بحران صنعت نساجی نیز می‌گوید: «دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های زیادی در این رابطه نوشته و ابلاغ شده، اما خروجی خوبی نداشته است، در صورتی که اگر همین بخشنامه‌ها اجرایی شده بود، مشکلات کنونی کمتر دیده می‌شد.»
رئیس خانه صنعت و معدن استان یزد برای خروج صنعت نساجی از بحران، الگوبرداری و اتخاذ تدابیر کشورهای موفق در امر صادرات و تجارت را توصیه می‌کند و می‌افزاید: «باید از تجربه‌های موفق جهانی در مدیریت‌های داخلی استفاده کرد تا مزیت‌های نسبی صنعت نساجی افزایش یابد»
مدیرعامل خوشه نساجی شرکت شهرک‌های صنعتی یزد نیز با بیان اینکه صنعت نساجی یزد مهم‌ترین بخش صنعت نساجی ایران به‌شمار می‌رود، در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری تأکید می‌کند: «متأسفانه برندهای شناخته شده در نساجی استان یزد انگشت‌شمارند و این برندها صرفا تولیدات کارخانه‌های بزرگ را پشتیبانی می‌کنند.»
محمد امین می‌گوید: «بهره‌وری پایین در صنعت نساجی، افزایش قیمت تمام‌شده و کاهش توان رقابتی را به همراه داشته است.»
به گفته وی، کاهش بهره‌وری را باید معلول فناوری قدیمی، فرسودگی دستگاه‌ها، مصرف انرژی بالا و همچنین سطح پایین خدمات فنی دانست.
در حالی که حدود 95درصد واحدهای فعال در صنعت نساجی یزد را کارگاه‌های کوچک و متوسط تشکیل می‌دهند و حدود 30هزار نفر در حوزه‌ها و گرایش‌های مختلفی از صنعت نساجی استان یزد مشغول به کارند، توجه چندانی به طیف گسترده مهارت‌های مورد نیاز نساجی وجود ندارد.
با وجود آنکه مزیت رقابتی شرکت‌های پیشرو در حوزه نساجی، براساس توان نوآوری در طرح و بافت شکل می‌گیرد، کمبود یا فقدان شرکت‌های مشاوره و نیروهای ماهر مسلط به مکانیسم بافندگی محدودیت‌هایی را در این زمینه ایجاد کرده است.
مدیر عامل خوشه نساجی شرکت شهرک‌های صنعتی یزد تصریح می‌کند که طی دهه‌های اخیر اقدام اساسی و مستمری برای جلب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نساجی استان یزد صورت نگرفته است.
نبود مهارت‌های بازاریابی صادراتی، پرداخت نشدن بموقع و مناسب جوایز صادراتی، سیاست تثبیت نرخ ارز و همچنین ارائه‌نشدن خدمات فنی به رده‌های مدیریتی و کارگری این صنعت، از مشکلاتی است که مانع ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری شده است. به گفته وی، ارائه آموزش‌های عمومی کارگران، خدمات بیمه تکمیلی و سایر خدمات رفاهی از مواردی است که می‌تواند به تقویت انگیزه در میان شاغلان این صنعت بینجامد و زمینه ارتقای کیفی این صنعت را فراهم سازد.
کمال‌الدین شریعتی، کارشناس و مشاور تعدادی از کارخانه‌های تولیدکننده محصولات نساجی در یزد نیز می‌گوید: «با وجود پویایی و اشتغال‌زایی بالقوه صنعت نساجی و کارکرد مثبتی که این صنعت می‌تواند داشته باشد، حمایت‌های لازم و کافی از صنعت نساجی صورت نمی‌گیرد.»وی با بیان اینکه صنعت نساجی می‌تواند بازده بالایی داشته باشد، اضافه می‌کند: «در صنعت نساجی در مقایسه با صنایع دیگر مانند فولاد، کم‌کاری‌هایی شکل گرفته است در حالی که با حمایت لازم می‌توان آن را پویاتر و فعال‌تر کرد.»
به گفته این کارشناس، اکنون تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات نساجی به سختی و حتی با ضرر در حال حفظ بازارهای صادراتی خود هستند.
شریعتی اضافه می‌کند: «یکی از علل این وضع ثابت ماندن نرخ ارز است، زیرا با وجود اینکه در چند سال گذشته این نرخ ثابت مانده، هزینه‌ها در حال افزایش است.» او از جمله راهکارهای موجود برای بهبود وضع صنعت نساجی در کشور و استان را در اختیار گذاشتن تسهیلات و سرمایه در گردش به واحدها و جلوگیری از ورود بی‌رویه محصولات چینی عنوان می‌کند.وی در این زمینه می‌افزاید: «صنعت نساجی بیش از یک قرن است که در استان یزد سابقه دارد، اما این روزها کشور‌هایی مانند پاکستان که نزدیک به 45سال است در صنعت نساجی فعال شده‌اند، از ما پیشی گرفته‌اند.»
وی یاد‌آور می‌شود که نبود مدیریت درست در کارخانه‌های نساجی و حمایت نکردن دولت باعث می‌شود که کارخانه‌های این استان هم مانند آنچه در کارخانه‌های «پوشش رشت» و «فرش گیلان» رخ داد، به تعطیل کشیده شوند.
دست کوتاه تولیدکنندگان و خرمای نخیل تسهیلات
مریم ترکی، یکی از تولیدکنندگان محصولات نساجی در استان یزد است. او که کارخانه‌‌اش با مشکل نقدینگی روبه‌رو است، ماه‌ها انتظارش برای دریافت تسهیلات بی‌نتیجه مانده است. خواندن شرح حال ماجرا از زبان وی به ارائه تصویری روشن‌تر از مشکلات صنعت نساجی در یزد کمک می‌کند:
در تاریخ 87/11/5 طبق نامه شماره ق/40676/34 از طرف وزارت صنایع و معادن به بانک تجارت برای دریافت تسهیلات تا سقف 100میلیون تومان از محل منابع طرح‌های زودبازده معرفی شدم که تاکنون نتوانستم چنین وامی را دریافت کنم، همچنین در3 نوبت با استاندار یزد ملاقات حضوری داشته‌ام و طی 3 نامه میان مدیرکل هماهنگی امور اقتصادی استانداری و بانک تجارت مکاتبه شده است اما تاکنون وامی به دستم نرسیده است.
چند بار دیگر برای پیگیری مشکلات کارخانه‌ام درخواست وام کرده‌ام، اما بازهم با درهای بسته مواجه شدم. اکنون بیشتر واحدهای تولیدی با مشکل کمبود نقدینگی مواجه هستند که اگر اقدامی اساسی برای اعطای تسهیلات بانکی صورت نگیرد، موجب تعطیلی کارخانه‌های کوچک و بزرگ استان خواهید شد و علاوه بر ضرر تولیدکنندگان بسیاری از فرصت‌های شغلی از بین خواهد رفت. مشکل دیگری که اکنون در صنعت نساجی وجود دارد، در نظر نگرفتن مشوق‌های لازم برای ارائه آسان و سریع تسهیلات خرید ماشین آلات نو و ارائه سرمایه در گردش است. همچنین نبود ثبات در بازار برای عرضه منظم محصولات، تنظیم نشدن عرضه و تقاضا، نبود امنیت شغلی برای کارگران به سبب افت‌وخیز بازار از دیگر عوامل رکود صنعت نساجی به شمار می‌رود.
یکی دیگر از مشکلات، از بین رفتن اطمینان مردم به تولیدات صنعت نساجی کشور است، به‌طوری که وقتی محصولات تولید شده با آرم‌های داخلی در بازار عرضه شود، مشتری تمایل چندانی برای خرید آنها ندارد، اما محصولات خارجی که گاهی از لحاظ کیفیت مناسب نیستند به خوبی فروش می‌رود.
مصوبه‌ای که 5 سال پیش از تصویب اجرا شد
استان یزد در تولید منسوجات سنتی مقام اول و در تولید پارچه‌های پنبه‌ای و الیاف مصنوعی، ریسندگی نخ پنبه و پلی استر رتبه دوم را در کشور به‌خود اختصاص داده است. از این‌رو سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران که در راستای ماموریت‌های خود و با هدف شناسایی و توسعه خوشه‌های صنعتی کشور، اقدام به تهیه نقشه کشوری خوشه‌های صنعتی کرده‌است، در خوشه صنعتی، نساجی یزد را در سال 1384 به‌عنوان یک خوشه ملی در زمینه نساجی شناسایی و تحت پشتیبانی سازمان توسعه صنعتی ملل متحد ( unido)قرار داد.
در واقع پروژه توسعه خوشه نساجی به‌منظور توانمندسازی نساجی استان یزد تعریف شده است و شامل برنامه‌های آموزشی، نمایشگاهی، توسعه خدمات فنی، مشاوره سرمایه‌گذاری، طراحی برای صادرات و... می‌شود. با وجود تشکیل خوشه صنعت نساجی در یزد در سال 84، هیأت دولت 5 سال بعد و در جریان سفر سوم استانی به یزد، تازه راه‌اندازی این خوشه را در قالب بند 5 مصوبه مربوط به وزارت صنایع و معادن به تاریخ 89/10/29 به تصویب رساند.
در این میان تلاش‌ها و پیگیری‌های 10 روزه خبرنگار اعزامی همشهری به یزد برای پیدا کردن علت تصویب خوشه‌ای که راه‌اندازی شده بود به نتیجه نرسید و با وجود موافقت ابتدایی استاندار یزد برای گفت‌وگو، تا زمان تنظیم این گزارش وی حاضر به مصاحبه در این زمینه نشد و در نهایت سؤال‌های ما همچنان بی‌پاسخ ماند. پرسش‌های ما از استانداری یزد به این شرح بود:
1 - با توجه به اینکه 3دوره از سفر هیأت دولت به استان یزد انجام شده است، چرا مصوبه‌ای درخصوص برطرف شدن مشکلات صنعت نساجی استان که نزدیک به 40درصد صنعت استان و 25درصد اشتغال استان را در خود جای داده است، در میان فهرست مصوبات دیده نمی‌شود؟
2 - در مصوبه دوره سوم هیأت دولت و در بند 5 مصوبه وزارت صنایع و معادن به شماره 46128/258802 ایجاد خوشه صنعت نساجی در یزد از سوی هیأت دولت به تصویب رسیده است، در حالی که این خوشه در سال 1384 تأسیس شده است، دلیل چنین مصوبه‌ای چیست؟ آیا مسئولان اجرایی تشکیل چنین خوشه‌ای را فراموش کرده بودند؟
3 - باتوجه به اینکه مسئولان خوشه نساجی بارها اعلام کرده‌اند که صنعت نساجی استان نیازمند دهکده صنعت نساجی است، چرا تا به حال اقدامی برای ایجاد این دهکده از سوی مسئولان استان انجام نشده است؟
4 - تعدادی از کارخانه‌داران که برای دریافت تسهیلات بانکی اقدام کرده‌اند، با مانع تراشی بانک‌های عامل در استان روبه‌رو شده‌اند. آیا برنامه‌ای برای بر طرف کردن این مشکل وجود دارد؟
5 - در دورسوم سفر هیأت دولت به استان یزد وزیر‌بازرگانی گفته بود:«صنعت نساجی استان یزد می‌تواند قطب صنعت نساجی کشور شود.»در این خصوص تاکنون چه اقداماتی را انجام داده‌اید؟
