جمع‌آوری کتاب از نمایشگاه کتاب یکی از حاشیه‌هایی است که طی سال‌های اخیر از قالب خود خارج شده و در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان برگزاری نمایشگاه است. به عبارت دیگر درصورت ادامه روند فعلی برگزاری، جمع‌آوری کتاب در روزهای ابتدایی نمایشگاه به یکی از عادات و امور معمول تبدیل خواهد شد.
امسال و همزمان با بیست‌و‌چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، سخنانی به نقل از مجید حمیدزاده، مدیر کمیته ارزشیابی و نظارت بر نمایشگاه، در روزهای آغازین برگزاری منتشر شد که از جمع‌آوری تعدادی از کتاب‌های نمایشگاه حکایت داشت. حمیدزاده که به نام کتاب‌های جمع‌آوری شده اشاره‌ای نکرد، گفت: کتاب‌هایی که مروج سلفی‌گری، وهابی و بهایی‌گری باشند خلاف قانون‌اند و اجازه عرضه چه در داخل و چه در خارج از نمایشگاه را نخواهند داشت. او در سخنانش به جمع‌آوری کتاب‌هایی که حضورشان خلاف قانون نمایشگاه بوده اشاره کرد. قوانین نمایشگاه نیز بندهای مختلفی دارد که سال چاپ کتاب یکی از این موارد است.
در عین حال سید محمد حسینی، وزیر ارشاد در پاسخ به سؤال خبرنگاران درباره جمع‌آوری کتاب‌های مختلف از نمایشگاه کتاب گفت: بعید می‌دانم کتابی مجوز داشته باشد و از نمایشگاه جمع‌آوری شده باشد. اگر هم این اتفاق افتاده باشد، باید ببینیم که مشکلش چیست.
این سخن وزیر را می‌توان چنین تفسیر کرد که ممکن است کار جمع‌آوری کتاب‌ها، بدون هماهنگی با مسئولان ارشاد انجام شده باشد؛ همان طور که در سال گذشته و همزمان با بیست و سومین دوره برگزاری نمایشگاه، کتابی با عنوان مجعول
خلیج (ع رب ی) توسط ماموران نامحسوس نیروی انتظامی جمع‌آوری شد و غرفه مصر هم که توزیع‌کننده این کتاب بود پلمپ شد.
اما موضوعی که امسال موجب رنجش خاطر عده‌ای از نویسندگان کشور شد، جمع‌آوری کتاب‌های مجوزدار این نویسندگان از نمایشگاه بود. کتاب‌هایی از بلقیس سلیمانی، ناتاشا امیری و دیگر نویسندگان داخلی در روزهای ابتدایی نمایشگاه جمع‌آوری شدند که این نویسندگان در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعتراض خود را به این حرکت ابراز کردند. حسینی درباره علت جمع‌آوری برخی کتاب‌های مجوزدار از نمایشگاه خطاب به خبرنگاران گفت: من شخصا در جریان این موضوع نیستم. برای کسب اطلاعات بیشتر باید به آقای دری مراجعه کنید اما دری نیز سخنان راهگشا و مشخصی در این زمینه بیان نکرد.
قانونی که امسال درباره سال چاپ کتاب‌های حاضر در نمایشگاه مقرر شده بود، این بود که کتاب‌های خارجی نباید بیش از 3 سال و کتاب‌های داخلی بیشتر از 5 سال از چاپشان بگذرد. مطابق با این قانون حضور کتاب‌هایی از ناشران داخلی که بیش از 5 سال از سال انتشارشان می‌گذشت یا به عبارتی متعلق به سال‌های قبل از سال 85 بودند، در نمایشگاه غیرقانونی بود اما مشکل این بود که برخی از کتاب‌های مجوزدار که سال چاپشان هم پس از 85 بود، از سطح نمایشگاه جمع‌آوری شدند. از جمله کتاب بلقیس سلیمانی. خاله‌بازی سلیمانی که در سال 1386 برای نخستین بار به بازار آمد، پس از عرضه چاپ تازه‌ای از آن در نمایشگاه، جمع‌آوری شد. سلیمانی نویسنده‌ای است که طبق فرهنگ لغات مستدل میان عموم مردم، به‌عنوان یک نویسنده ارزشی شناخته می‌شود. حال و هوای دفاع مقدسی در بسیاری از داستان‌های کوتاه و دغدغه مسائل سال‌های دهه 60 در آثار این نویسنده به کرات به چشم می‌آید. طبیعی است که او از جمع‌آوری کتابش در نمایشگاه شگفت‌زده شد و به این موضوع واکنش نشان داد.
سلیمانی در این باره می‌گوید: فکر نمی‌کنم مسئله این قانون برای خاله بازی مطرح باشد چون کتابی که از سطح نمایشگاه جمع‌آوری شد، چاپ ششم کتاب بود که امسال به بازار آمده است. به‌نظرم شاید پای یک نهاد غیرفرهنگی در این جمع‌آوری در میان باشد. سؤال من این است که چرا ارشاد به جای حمایت از نویسنده‌اش، ما را محکوم می‌کند؟ این امر تا پایان نمایشگاه بر من پوشیده ماند و کتاب بازگردانی نشد.
بد نیست برای بررسی بهتر و بیشتر، نگاهی به پروسه‌های جمع‌آوری کتاب در دوره‌های قبلی برگزاری نمایشگاه داشته باشیم. محمد‌اللهیاری فومنی، مدیر کمیته ارزشیابی و نظارت بر بیست‌و‌سومین دوره برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در زمان برپایی این نمایشگاه گفته بود: کتاب‌هایی که به تبلیغ فرقه‌های ضاله بهاییت و عرفان‌های التقاطی بپردازند و در آنها نسبت به آموزه‌های دینی و مذهب شیعه جعفری بی‌توجهی شده باشد، مجاز به شرکت در نمایشگاه نیستند و از سطح نمایشگاه جمع‌آوری می‌شوند. کتاب‌هایی که وحدت ملی را تهدید کنند یا در آنها توهینی نسبت به نظام جمهوری اسلامی ایران چاپ شده باشد نیز جزو کتاب‌هایی بوده‌اند که اللهیاری حضورشان را در نمایشگاه غیرقانونی عنوان کرده بود. او همچنین گفته بود: کتاب‌هایی که از واژگان مجعول استفاده کرده باشند یا تمام ارضیت ایران را هدف قرار داده باشند، شامل طرح ممنوعیت حضور در نمایشگاه خواهند بود. کتاب‌هایی که جنبه ترویجی و تبلیغاتی ادیان دیگر را داشته باشند هم شرایط مشابهی خواهند داشت.
در بیست و یکمین دوره برگزاری نمایشگاه نیز چندین عنوان کتاب به‌علت عدم‌رعایت ضوابط از جمله نداشتن نمایندگی یا انتشار تصاویر غیراخلاقی و مستهجن از سطح نمایشگاه جمع‌آوری شدند. تعداد کتاب‌های جمع‌آوری شده در نمایشگاه بیست و یکم بالغ بر 280 عنوان بود که عمده این عناوین را کتاب‌های ناشران داخلی در محوطه شبستان تشکیل می‌داد. تعداد کتاب‌هایی که حاوی تصاویر مستهجن بودند بسیار کم بود و اغلب توسط ناشران خارجی عرضه شده بودند که جمع‌آوری شدند. برخی از ناشران هم کتاب‌های ناشران دیگر را در غرفه خود عرضه کرده بودند که این حرکت نیز از نظر ضوابط حاکم بر نمایشگاه غیرقانونی بوده است.
محسن پرویز، معاون فرهنگی پیشین وزارت ارشاد و رئیس سابق نمایشگاه کتاب که تا سال گذشته در این سمت فعالیت می‌کرد در یکی از مصاحبه‌هایش درباره برخورد با برخی ناشران داخلی در نمایشگاه گفته بود: برخی از ناشران داخلی ضوابطی را که قبل از ثبت نام به آنها اعلام می‌شود، رعایت نمی‌کنند. به همین خاطر در ایام برگزاری نمایشگاه با آنها برخورد می‌شود.
متأسفانه برقراری ارتباط با مسئولان ارشاد و گفت‌وگو با آنها درباره این مسائل بسیار دشوار است. ما در طول گزارش سعی کردیم برای بررسی علت جمع‌آوری کتاب‌هایی که امسال جمع شدند، با مسئولان مربوط تماس بگیریم اما این امر میسر نشد. جالب اینکه بررسی قوانین در نظر گرفته‌شده برای حضور کتاب‌ها در نمایشگاه و مرور چند سال گذشته نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر و با وجود تغییرات مدیریتی قوانین دوره‌های مختلف نمایشگاه شباهت زیادی با یکدیگر دارند که این البته یک حسن است و سیاست یکسانی را نشان می‌دهد. اینکه از کلمه مجعول خلیج (ع رب ی) استفاده نشود یا فرقه‌های ضاله در کتابی تبلیغ نشوند، قانون کاملا روشن و درستی است که همه باید رعایت کنند اما آیا همه کتاب‌هایی که طی این سال‌ها از نمایشگاه جمع‌آوری شده‌اند، چنین شرایطی داشته‌اند؟ متأسفانه در بسیاری موارد علت مشخصی برای جمع‌آوری این کتاب‌ها مطرح نشده است.
براساس همه اینهاست که جمع‌آوری کتاب از نمایشگاه به یکی از موارد متن برگزاری نمایشگاه تبدیل شده و دیگر امری غیرمعمول تلقی نخواهد شد، این موضوعی است که با توجه به دیده‌ها و شنیده‌ها می‌توان استنباط کرد. فقط کاش مسئولان با قوانین و علت‌های روشن‌تری در این باره که همواره پرسش‌برانگیز است اقدام می‌کردند... . به هر حال نباید یک‌طرفه به قاضی رفت.
