گل‌های چیده‌شده به صورت سنتی یا در گلابگیر‌های صنعتی به گلاب تبدیل می‌شود. هرچه باشد، در این ایام شور و حالی خاص بر این گوشه از خاک کشور حاکم است. پیشینه گل و گلاب در منطقه کاشان به سالیان بسیار دور برمی‌گردد و در این بین قمصر کاشان همواره پیشتاز این هنر بوده و هست. در اثبات این مدعا همین بس که کعبه را هرسال با گلاب قمصر کاشان شست‌وشو می‌دهند. همزمان با برگزاری نخستین جشنواره ملی گل‌محمدی، سری به سرزمین گل و گلاب زدیم تا شما را با حال و هوای قمصر در این روزها آشناکنیم.
نیمه دوم دهه 70 زمانی بود که دولت وقت توجه به مقوله گردشگری را به‌عنوان یک صنعت در دستور کار قرار داد. ستاد توسعه گردشگری شهرستان کاشان نیز از همان زمان در فرمانداری تشکیل شد و به‌دنبال آن ایده برپایی جشنواره گل و گلاب در شهرهای قمصر، نیاسر، برزک و جوشقان و کامو شکل گرفت و اجرایی شد.با روی کارآمدن دولت نهم نام جشنواره گل و گلاب به جشن گل‌محمدی و آیین گلابگیری تغییر یافت، اما این مراسم در چند سال گذشته نه با شور و حال پیشین، بلکه در حد رفع تکلیف برگزار شد تا اینکه در 2سال گذشته هیچ کس برای برپایی جشنواره آستین بالا نزد. گویا پیامدهای این وقفه دوساله که به 7 سال برگزاری پیاپی جشنواره خاتمه داد، تلنگری شد تا امسال دانشگاه کاشان و شهرداری قمصر برای جبران مافات دست به کار شوند. به این ترتیب قرار شد جشنواره گل و گلاب از مراسمی منطقه‌ای به آیینی ملی ارتقا یابد و بر این اساس پنجم و ششم خرداد نخستین جشنواره ملی گل‌محمدی که در واقع هشتمین جشنواره گل و گلاب به شمار می‌رود، برگزار شد.
ثبت در میراث معنوی
ملی شدن جشنواره گل‌محمدی پس از آن در دستور کار قرار گرفت که آیین گلابگیری هشتم خرداد سال گذشته به ثبت رسید.
حسینعلی وکیل، مدیر کل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی کشور که ثبت آیین گلابگیری در زمان مسئولیت وی صورت گرفته است، در این باره می‌گوید: «با توجه به دیرینگی آیین گلابگیری در منطقه قمصر کاشان، این آیین در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسید».
وی درباره هدف از ثبت آیین‌ها در میراث معنوی چنین توضیح می‌دهد: «یکسری آداب و رسوم و سننی از گذشته به وسیله مردم حفظ شده است، اما در دوره معاصر به‌دلیل تغییرات سریعی که در شیوه زندگی انسان‌ها به وجود می‌آید، به نوعی در خطر فراموشی قرار می‌گیرد که لازم است چنین آیین‌هایی به گونه‌ای مستند شود». مدیرکل سابق دفتر ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی خاطرنشان می‌کند: «با ثبت یک اثر تاریخی و آیینی دولت قانونا مکلف می‌شود برای صیانت از آیین یادشده و استمرار آن تلاش کند».
وی درباره اقداماتی که پس از ثبت یک اثر یا آیین صورت می‌گیرد، می‌گوید: «بر اساس آیین‌نامه‌ای که به تصویب هیأت دولت رسیده است، سازمان میراث فرهنگی مکلف به حفظ آثار و آیین‌های ثبت شده است و سازمان‌هایی چون صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف به معرفی و ترویج میراث معنوی هستند، همچنین اعتباراتی نیز برای کمک به ماندگاری آثار تخصیص می‌یابد».یکی از ارکان برگزاری نخستین جشنواره ملی گل‌محمدی، دانشگاه کاشان است. رئیس این دانشگاه در گفت‌وگو با همشهری در این باره می‌گوید: «از سال 88 که کانون هماهنگی دانش و صنعت گل‌محمدی و گلاب وابسته به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در قمصر تأسیس و مسئولیت آن به دانشگاه کاشان واگذار شد، تصمیم گرفتیم جشنواره گل‌محمدی را از حالت رویدادی منطقه‌ای خارج و در سطح ملی برگزار کنیم».
سیدجواد ساداتی‌نژاد تصریح می‌کند که قمصر پایتخت گل‌محمدی جهان به شمار می‌رود و این گل 2500 سال پیش از قمصر به دیگر نقاط جهان برده شده است.وی با یادآوری استقرار پژوهشکده اسانس‌های طبیعی دانشگاه کاشان در قمصر، همچنین از افتتاح دبیرخانه دائمی جشنواره ملی گل‌محمدی در این شهر خبر می‌دهد: «با توجه به نقش محوری قمصر در تولید گل و گلاب، دبیرخانه دائمی جشنواره نیز در این شهر گشایش خواهد یافت تا هر ساله موضوع اصلی جشنواره از سوی همین دبیرخانه پیگیری شود».به گفته وی، امسال از نقشه راه گل‌محمدی در کانون هماهنگی دانش و صنعت گل‌محمدی و گلاب رونمایی شد. رئیس دانشگاه کاشان در این باره می‌گوید: «در این نقشه وضع فعلی پرورش گل‌محمدی در منطقه مشخص و برنامه‌های لازم برای رسیدن به جایگاه مطلوب تعریف و تبیین شده است».
ساداتی‌نژاد بهره‌برداری از نخستین دستگاه تهیه اسانس گل‌محمدی را جزو دیگر برنامه‌های جشنواره ملی گل‌محمدی یاد می‌کند و می‌افزاید: « این دستگاه که کارشناسان پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر آن را ساخته‌اند، اتفاقی نو و رخدادی تازه در صنعت گل محمدی به شمار می‌رود و ارزش اقتصادی بسیار بالایی دارد».وی کاشان را برخوردار از موقعیت ویژه گردشگری معرفی می‌کند و می‌افزاید: «با شکل‌گیری کانون هماهنگی دانش و صنعت گل‌محمدی، علاوه بر آموزش گلابگیران، برای افزایش آگاهی ساکنان منطقه درباره الزامات شهرهای گردشگرپذیر تلاش می‌کنیم».
جشنواره‌ای با دستاوردهای علمی
وحید فرخ‌تبار، شهردار شهر قمصر، از صدور مجوز برگزاری جشنواره گل و گلاب برای شهرهای قمصر، نیاسر و برزک در نشست مشترک مسئولان شهرستان کاشان و استان اصفهان و با حضور فعالان صنعت گل و گلاب خبر می‌دهد.وی نقطه عطف نخستین جشنواره ملی گل و گلاب را برگزاری این جشنواره با محوریت دانشگاه کاشان می‌داند و تصریح می‌کند: «امسال پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر وابسته به دانشگاه کاشان با مسئولیت دکتر ابراهیم‌آبادی، رئیس کانون گل و گلاب ایران، نخستین جشنواره ملی گل و گلاب را در قمصر کاشان برگزار می‌کند.»وی هویت‌بخشی به صنعت گلابگیری و تلاش برای ارتقای علمی و اقتصادی این حرفه را از جمله اهداف نخستین جشنواره ملی برمی‌شمارد و تأکید می‌کند: «با رونق صنعت گلاب در کاشان، دیگر صنایع مرتبط با این فعالیت نیز شکوفا می‌شود».
شهردار قمصر بر لزوم علمی‌شدن این صنعت در شهرستان کاشان تأکید و خاطر نشان می‌کند که پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر وابسته به دانشگاه کاشان در ارتقای دانش و فناوری صنعت گلاب می‌تواند نقش مؤثری داشته باشد.
15هزار هکتار زیر کشت گل
سطح زیر کشت گل‌محمدی در کاشان نزدیک به 15هزار هکتار و متوسط پرورش این گل در هر هکتار 4تن است. این اعداد و ارقام را رئیس اداره تولیدات جهاد کشاورزی شهرستان کاشان در اختیار همشهری گذاشته است. سید مصطفی قمصری در پاسخ به این پرسش که آیا سطح زیر کشت گل محمدی در یک دهه اخیر و به‌دنبال برپایی جشنواره‌های گل و گلاب رشد چشمگیری داشته است، می‌گوید: «جهاد کشاورزی در سال‌های اخیر تلاش کرده است با هدفگذاری 15 نقطه از شهرستان، کشت گل‌محمدی را افزایش دهد».
وی با اعلام فعالیت 16 کارگاه صنعتی و 1500 کارگاه گلابگیری سنتی در شهرستان کاشان اضافه می‌کند: «در طرح ایجاد باغ‌های جدید، اولویت به کشت گل‌محمدی با آبیاری تحت فشارداده شده است تا امکان برداشت یکپارچه با حفظ کیفیت گل برای تهیه اسانس فراهم شود». وی در پاسخ به چرایی چند‌نرخی‌شدن گل‌محمدی و سردرگمی کشاورزان می‌گوید: «امسال برای نخستین بار قیمت گل را با چند نرخ تعریف کردیم تا کشاورزان در چیدن زمان گل دقت کرده و به کیفیت گل چیده شده نیز توجه جدی کنند».قمصری امیدوار است با توجه جدی به کشت گل‌محمدی نیز تلاش‌های دانشگاه کاشان برای بهبود کیفیت این محصول، آینده خوبی در انتظار صنعت گلابگیری باشد و این حرفه دیرین کاشانی‌ها به سرنوشت صنعت فرش‌شان که مدتی است از رقابت در بازارهای جهانی بازمانده است، دچار نشود.
تهیه اسانس؛ رویکرد آینده صنعت گل
«بی‌تردید گل‌محمدی و گلابگیری از خطه قمصر به دیگر نقاط کشور و دنیا راه یافته است. برای نمونه، چندی پیش در یکی از سایت‌های بلغاری نوشته بود که گل‌محمدی از کاشان ایران گرفته شده و به بلغارستان آورده شده است و بلغاری‌ها تا سال 1900 با همین دستگاه‌های سنتی متداول در ایران، گلابگیری می‌کردند.» این را رئیس پژوهشکده اسانس‌های طبیعی گل‌محمدی می‌گوید. دکتر عبدالرسول حقیر ابراهیم‌آبادی در گفت‌وگو با همشهری اضافه می‌کند: «گل‌محمدی از ایران به ترکیه و بعد به سوریه، سپس به بلغارستان برده شده و به‌دنبال آن ادوات و دستگاه‌های گلابگیری نیز به آنجا برده شد».
وی تأکید می‌کند که گل‌محمدی میراث ما ایرانیان و برند کاشان است که باید در حفظ آن بکوشیم.
ابراهیم آبادی از تدوین سند چشم‌انداز 1404 در دانشگاه کاشان خبر می‌دهد و می‌گوید: «با توجه به تأسیس کانون هماهنگی دانش و صنعت گل‌محمدی، اهداف بلندی در این سند دیده شده است که تلاش می‌کنیم تا سال 1404 به آنها دست یابیم».
رئیس پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر می‌افزاید: «اکنون میزان تولید گلاب در کشور به اندازه کافی است؛ یعنی نیاز داخلی و حتی بازارهای جهانی را تأمین می‌کند، اما پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر به‌دنبال تغییر رویکرد در تولید محصولات گل و گلاب است، به همین دلیل تهیه اسانس طبیعی از برنامه‌هایی به شمار می‌رود که برای ادامه حیات صنعت گلابگیری و روزآمد‌شدن آن در نظر گرفته شده است».
وی خاطر نشان می‌کند: «درست است که کاشان قطب صنعت گلابگیری است، اما اگر بخواهیم با دنیا رقابت کنیم باید از حد فعالیت‌های منطقه‌ای فراتر برویم و ملی و بین‌المللی فکر کنیم و ملی‌شدن جشنواره گل‌محمدی نیز در همین راستا قابل ارزیابی است.»ابراهیم‌آبادی طراحی و ساخت دستگاه تهیه اسانس در پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر را گامی بلند در جهت شکوفایی صنعت گل‌محمدی می‌داند و می‌افزاید: «از این دستگاه که نخستین دستگاه تهیه اسانس ایرانی است، در نخستین جشنواره ملی گل‌محمدی رونمایی می‌شود».به گفته وی، ساخت 10 دستگاه دیگر در پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر آغاز شده که آنها تا شهریورماه به بهره‌برداری خواهد رسید. در سال آینده نیز 50 دستگاه از این نمونه ساخته و به بازار عرضه خواهد شد.
ابراهیم‌آبادی با توجه به وسعت 15هزار هکتاری کشت گل‌محمدی در ایران تصریح می‌کند: «اگر نصف محصولی را که در ایران تولید می‌شود به اسانس تبدیل کنیم، با توجه به ظرفیت موجود، بدون شک ایران ظرف 3 سال آینده می‌تواند رتبه نخست جهانی در تهیه گل و اسانس را به خود اختصاص دهد».
وی در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود ورود فناوری‌های جدید باز هم شاهد عرضه گلاب‌های بی‌کیفیت یا به‌اصطلاح تقلبی هستیم؟ خاطرنشان می‌کند: «صنعت گل نیز مانند دیگر فعالیت‌های تولیدی کشور با معضلاتی روبه‌روست. برای نمونه، آنچه اکنون به‌عنوان استاندارد برای محصول گلاب اعمال می‌شود، متعلق به سال 1350 است که با دانش امروز همخوانی ندارد و اگر در این سال‌ها تغییراتی در شاخص‌های استاندارد داده شده در حد چند سطر بوده که طبیعتا نمی‌تواند مشکلی را حل کند».
ابراهیم‌آبادی از راه‌اندازی آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت تولید اسانس، در پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر خبر می‌دهد.
