در بخش نخست این گفت و گو برخی موانع و چالش های پیش روی توسعه بخش مخابرات مطرح شد.
* برای پیشبرد برنامه های فناوری اطلاعات با چالش هایی مواجه هستید که به طور معمول سرمایه و تکنولوژی است. در زمینه نیروی انسانی با توجه به جوان بودن جمعیت و بیکاری، نباید مشکلی داشته باشید؟
- به دو نکته اساسی اشاره کردید ولی نباید از نیروی انسانی غافل شویم. به نظر من مخابرات سازمانی است که با فناوری روز کار می کند و نمی تواند حتی یک گام از جهان عقب باشد. این مسئله موجب شده که یکی از مشکلات ما منابع انسانی متخصص باشد. در فناوری های قدیمی مشکل نداریم، ولی در فناوری های پیشرفته عقب افتادگی در کل دانشگاه های کشور داریم و طبیعی است که تبعات آن کمبود نیروست.
اگر بپرسید کدام مانع و گلوگاه برای ما مهم تر و آزاردهنده است، منابع انسانی است و به شدت در این مورد مشکل داریم.
* وزارت ارتباطات سال هاست که دانشکده ای دارد و این اقدام برای پیشگیری از چنین مشکلی ایجاد شده است، چرا این خلاء نیروی انسانی باید بوجود بیاید؟
- این دانشکده هم عقب افتادگی جدی دارد و نکته مهمی که باید اشاره کنم این است که تا زمانی که دانشکده همپای رشد ارتباطات کشور حرکت می کرد، ما مشکلی نداشتیم ولی امروز داریم.
* چرا این اتفاق رخ داده است؟
- ریشه یابی این مسئله دشوار است، ولی به هر حال امروز یک گلوگاه مهم در توسعه تکنولوژی ارتباطی همین نیروی انسانی است.
* در ایران ما به طور بالقوه مشکل نیروی انسانی نداریم، وجود جمعیت جوان سرمایه ای است که می تواند در این زمینه کارآمد باشد ولی مدیریت و برنامه ریزی می خواهد. چه برنامه ای برای این جمعیت دارید؟
- همین طور است، ما برنامه ریزی هایی کردیم و با چند دانشگاه معتبر کشور مذاکره کرده ایم تا این مسئله حل شود. با کشورهای خارجی نیز مذاکراتی کرده ایم تا یک همکاری سه جانبه در این زمینه انجام شود.زیرساخت ها را ما انجام می دهیم، شرکت ها و شریک خارجی به ما تجهیزات آموزشی را می دهند و دانشگاه ها نیز کار آموزش را انجام می دهند.
* به کجا رسیده اید؟
- در حال مذاکره هستیم. امیدواریم به شرایطی برسیم که دانشگاه همپای ما حرکت کند و نیازهای ما را پاسخ دهد.
* کشورها و شرکت های خارجی را می توانید نام ببرید؟
- نه، هنوز در حال مذاکره هستیم و بهتر است که در این مورد کمی صبر کنیم. ولی همه آمادگی خود را اعلام کرده اند و امیدواریم که کار خوبی آغاز شود. البته ما وارد کار آموزش نمی شویم و قصد نداریم که وارد شویم.
* در زمینه بودجه و سرمایه گذاری مشکلی وجود ندارد؟
- ما در حال حاضر در مورد تأمین سرمایه مشکلی نداریم، ولی بازده سرمایه گذاری مشکل جدی است.شرکت های مخابرات اغلب سودده هستند و در مورد تأمین سرمایه مشکلی وجود ندارد، ولی سرمایه گذاری ها باید بازده داشته باشد و در زمینه ارزیابی طرح ها مشکل وجود دارد. اطلاعات کافی و مناسبی از شرایط بازار کشور در بخش مخابرات وجود ندارد و این یک مشکل اساسی است.
* به دلیل تحریم ها در مورد واردات تکنولوژی از خارج در برخی بخش ها با مشکلاتی مواجه بوده و هستیم. در بخش مخابرات در حال حاضر چنین مشکلی وجود ندارد؟
- برای تأمین تجهیزات مورد نیاز هیچ مشکلی نداریم. در صورت تشدید تحریم ها به دلیل پرونده هسته ای نیز این مسئله می تواند به توسعه فعالیت های تولیدی در کشور منجر شود و بخش هایی که به دلیل واردات از تولید بازمانده اند، فعال شوند.
* برای خصوصی سازی در بخش مخابرات از گذشته برنامه ریزی شده و مطالعات و ارزیابی هایی انجام شده ، ابلاغ سیاست های اصل 44 برای واگذاری شرکت های دولتی نیز این روند را ناگزیر و اجباری کرده است، در این زمینه چه روندی طی خواهد شد؟
- از شرکت های مخابرات استان ها ارزیابی دقیقی انجام شده و تصویر روشنی از این شرکت ها داریم. شرکت هایی که در استان های بزرگ هستند و ضریب نفوذ تلفن بالاست، شرکت های سوددهی هستند و شرکت هایی که در مناطق کم جمعیت با ضریب نفوذ پایین قرار دارند، زیان ده.
اطلاعات دقیقی از میزان استفاده تلفن در هر بخش کشور به دست آمده و حتی مشخص است که مثلاً بیشترین استفاده از تلفن در استان فارس انجام می شود و کمترین میزان استفاده در آذربایجان شرقی.
* امروز در چه مرحله ای هستید؟
- ما چند شرکت داریم که بسیار سود آورند از جمله شرکت ارتباطات سیار. این شرکت ها ولی از سال ۸۴ تشکیل شده اند و طبق قانون ورود این شرکت ها به بورس بدون سه سال سابقه سودآوری ممکن نیست.این امر ضرورت انتظار برای رسیدن به مهلت سه سال را ایجاب می کند.شرکت های استانی اما قدمت دارند و امکان واگذاری و ورود به بورس را دارند. ولی از نظر سودآوری باید بررسی شوند و روند واگذاری آنها را مشخص کرد. علاوه بر این باید این مسئله به صورتی انجام شود که شبکه زیرساخت مجزا شود.
* چه برنامه ای دارید؟
- در حال بررسی گزینه ها و راهکارهای مناسب هستیم.
* زمانبندی برای واگذاری ها نمی توانید اعلام کنید؟
- هنوز به این مرحله نرسیده ایم. شرکت های بزرگ و سودده باید تا سال 86 در انتظار باشند و شرکت های استانی نیاز به راهکارها و مصوبات قانونی دارند. فکر می کنم که در طول برنامه چهارم این امر رخ دهد.
* در مورد واگذاری و ایجاد فضا برای ورود بخش خصوصی به فعالیت های مخابراتی چه فعالیتی انجام داده اید؟
- دو قسمت دارد؛ یکی بحث پیمانکاری است که ما در حال حاضر برخی خدمات را به بخش خصوصی واگذار کرده ایم. اجرای شبکه در اغلب مراکز خصوصی است. نصب و نگهداری در اختیار بخش خصوصی است.بحث دیگر اپراتوری است که خدمات ارائه می کنند. اینها دیگر پیمانکار نیستند که نمونه بارز آن اپراتور دوم است و تعداد زیادی شرکت های خدمات اینترنتی فعالیت می کنند که فعال هستند. علاوه بر این به تعدادی شرکت های ارائه دهنده خدمات تلفن ثابت نیز پروانه داده ایم که فعال هستند. مثلاً در کرج ولی فعال نیستند.
* به نظر می رسد که تعرفه، مسئله اصلی است. اگر بخش ارتباطات سودآور نباشد انگیزه فعالیت وجود ندارد، به نظر می رسد که مشکل نیروی انسانی متخصص هم به همین دلیل باشد؟
- در برخی موارد این امر رعایت شده است. مثل اپراتور دوم اجازه تعرفه بالاتر انجام شده است. ولی در مورد ثابت نه. دلیل این است که تعرفه تلفن ثابت در سبد خانوارها نقش دارد و تغییر این تعرفه ها حساس است. اگر تغییری در تعرفه ها اعمال شود، باید با دقت انجام شود.
* اپراتور دوم چه شرایطی دارد؟ امروز پس از مدت ها تاخیر در آغاز کار آن و انتظار مردم برای ارائه سیم کارت های 150 هزارتومانی چه خبری برای مردم دارید؟
- اپراتور دوم جزو برنامه و در حال راه اندازی است. در قانون برنامه پیش بینی شده بود و ما نمی توانستیم از آن اجتناب کنیم. علاوه بر این، در رسیدن به ضریب نفوذ تلفن سیار طبق قانون فعالیت آن ضروری است. به رغم همه مشکلات که در اغلب کشورها رخ داده، ما این کار را دنبال می کنیم و با نظارت دقیق در پی اجرایی شدن آن هستیم. حتی اپراتور سوم را نیز باید با سرعت دنبال کنیم که در وقت تعیین شده فعال شود.
* وظیفه شما به عنوان دولت، ایجاد یک بازار رقابتی با خدمات متنوع است. یک بازار رقابتی فعال به شرایط مطلوب منجر می شود و خدمات با قیمت مناسب به همه متقاضیان ارائه می شود. چرا در رسیدن به این شرایط در ارتباطات سیار، حرکت کند است؟
- کار نو همیشه چالش دارد. کار اپراتوری دوم با ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی مواجه شد و جالب است که موارد مشابهی در اپراتوری سوم آفریقای جنوبی رخ داده است که شباهت زیادی به ایران داشت.اپراتور دوم یک تصمیم کشوری بود و با چالش گسترده ای مواجه شد که احتمال برخوردهای مشابه در مورد اپراتور سوم رخ دهد. البته امیدواریم حساسیت ها کمتر شود و این روند سریع تر باشد و تجربه اپراتور دوم به آن کمک کند.
* با همه این مسائل، اپراتور دوم چه زمانی فعالیت خود را آغاز می کند؟
- طبق قرارداد، اپراتور دوم باید نه ماه پس از صدور پروانه، فعالیت خود را آغاز کند و سیم کارت را واگذار کند.کمیته نظارتی داریم که به طور دائم در سازمان تنظیم مقررات این کار را دنبال می کند. آخرین گزارش آنان نشان می دهد که طبق برنامه، فعالیت های خود را آغاز می کند و در طول یک سال باید دو میلیون و دویست هزار سیم کارت واگذار کند.
* با توجه به فعالیت های انجام شده تاکنون، این کار عملی است؟
- به نظر من امکان پذیر است و نیاز به کار فشرده جدی و فعال دارد.
* به طور طبیعی به نظر می رسد که در نظام دولتی به شرکت های طرف قرارداد دولت در بخش خصوصی خدمات مناسب ارائه نمی شود!
- در چند نقطه کار اپراتور دوم به شرکت مخابرات برخورد می کند و اگر ما کار را انجام ندهیم این شرکت نمی تواند کاری انجام دهد؛ از جمله استفاده از شبکه زیرساخت است. در این زمینه همکاری مناسبی انجام شده و در حال تدوین کارهای حقوقی و قراردادی هستیم و مشکل فنی و اجرایی نداریم. در مورد باند فرکانس اپراتور دوم باید سازمان تنظیم مقررات، خالی بودن باند فرکانس اپراتور دوم را اعلام کند ولی این باند در حال حاضر توسط تالیا استفاده می شود و باید تغییر باند دهد و به باند دیگری انتقال یابد. البته در حال حاضر هنوز به مرحله استفاده از باند نرسیده اند.
* البته سؤال من در مورد همه پیمانکاران و مراجعه کنندگان به بخش دولتی بود؛ فقط اپراتور دوم نبود؛ آیا تمهیداتی برای ارائه خدمات به بخش خصوصی دارید؟
- حداقل در کارهای بزرگ و قراردادهایی که داریم کمیته های نظارتی داریم و اجازه اینگونه تاخیر ها رخ نمی دهد و هماهنگی های لازم انجام می شود.
* شما به مردم اطمینان می دهید که اپراتور دوم امسال قطعاً فعال می شود؟
- ما با امیدواری زیاد اطمینان داریم که اپراتور دوم راه می افتد و این کار را با جدیت دنبال می کنیم.
* یک مسأله گسترش فعالیت اپراتور اول است. پیش فروش سیم کارت چگونه و طبق چه اهدافی انجام می شود؟ این فعالیت با رقابتی شدن بازار مغایر است. اخیراً مصوبه ای داشته اید که به دولت ارائه شده و دولت نیز تصویب کرده که به شرکت ارتباطات سیار از سوی نهادهای دولتی 25 متر مکان و خدمات لازم ارائه شود، در صورتی که باید به همه شرکت های طرف قرارداد دولت، این خدمات برای توسعه امکانات مخابراتی ارائه شود!
- این نکته سه بعد دارد؛ اول اینکه شرکت مخابرات در کل، باید به برنامه ای که دارد عمل کند. این شرکت در مقابل تقاضای مردم قرار دارد و همه مردم در صف هستند تا سیم کارت دریافت کنند.بنابر این باید در این مورد اقدام کرد؛ چه اپراتور اول، چه دوم و چه سوم.
دوم اینکه شرکت های موجود نیز در نهایت خصوصی می شوند و نیت، بزرگ کردن دولت نیست ،بلکه ارائه خدمات است. نکته سوم این است که هیچ محدودیتی برای ارائه خدمات و توسعه شبکه نیست.در واقع رقابت در بازار نیست؛ رقابت در امکانات است. اگر همین امروز شرکتی یک میلیون سیم کارت بدهد متقاضی وجود دارد.
* ولی کسی نمی تواند مانند اپراتور اول، سیم کارت پیش فروش کند و یک سال بعد تلفن بدهد.
- این جزو شرایط و مقررات فعالیت قانونی است که بر عهده آنان گذاشته شده و اجازه داده نشده است، ولی این شرکت ها هنوز امکانات عرضه را آماده نکرده اند. یعنی اپراتوری نیست که امکان واگذاری داشته باشد و ما مانع آن شویم و اپراتور اول را مجاز بدانیم. فعال شدن این اپراتورها به نفع ماست و ما از آن ها حمایت می کنیم و هیچ مانعی در راه فعالیت آنان ایجاد نمی کنیم چرا که بدون حضور آنان به ضریب نفوذ تعیین شده در شبکه تلفن همراه و 24 میلیون مشترک در برنامه چهارم نمی رسیم.
* در خدمات مخابراتی، به طور معمول، هر سال با کاهش قیمت ها و کیفیت خدمات بهتر مواجه هستیم، ولی در ایران شرایط، عکس است. البته در تلفن ثابت یک روند طی شده ولی در تلفن سیار هزینه هایی که دریافت می شود، هر سال کاهش نمی یابد. جز ودیعه تلفن سیار، دیگر خدمات برای متقاضیان هزینه دارد. در این زمینه چه برنامه ای دارید؟
- چند نکته در این مورد وجود دارد و باید توجه کرد. اول اینکه در این بخش، هنوز خدمات اولیه را نتوانسته ایم برای مردم ارائه کنیم. البته در تهران مشکل نداریم، ولی در مناطق دورافتاده، داشتن یک تلفن برای مردم آرزو است.
مسأله دوم فقدان فضای رقابتی است؛ ارائه خدمات بهتر و قیمت مناسب، در فضای رقابتی ممکن است که این مسأله وجود ندارد و باید کمک کرد که اپراتورهای خصوصی فعال شود که امیدواریم ابلاغ سیاست های بند «ج» اصل 44 به این مسأله کمک کند.فضای رقابتی نیاز به زمان دارد و بخشنامه و اجبار نمی تواند کارساز باشد. اگر می خواهیم فضای رقابتی ایجاد شود باید زودتر واگذاری ها را شروع کنیم و زودتر اپراتورهای متعدد را وادار به فعالیت کنیم من اطمینان دارم که اگر اپراتور دوم و سوم در بخش ارتباطات سیار فعال شوند، خیلی از خدمات مناسب به طور طبیعی ارائه می شود؛ کاری که ما به عنوان مدیران دولتی باید انجام دهیم، تسریع در کار خصوصی سازی است.
* ورود این شرکت ها به بورس، در عین حال به رونق بورس هم کمک می کند و اخیراً نیز از سوی وزیر، ایده سهامدارشدن مشترکان تلفن سیار مطرح شده که مسأله زیان ودیعه های متفاوتی را نیز که مشترکان پرداخت کرده اند با این رویکرد می توان جبران کرد!
- این مسأله نیاز به طرح هایی اجرایی دارد و کمیته ای تشکیل شده و در هیأت دولت، این مسأله را پیگیری می کند و وزیر شخصاً در آن شرکت می کند که این مسأله را دنبال می کند.
البته کار هم باید با پختگی انجام شود و اگر ناکارآمدی هایی وجود داشته باشد، بعدها جبران آن مشکل است. بنابراین شتابزدگی در اجرای برخی طرح ها، هزینه های اقتصادی و اجتماعی دارد که جبران ناپذیر است.
من ضمن تایید این مسأله که هر چه خصوصی سازی سریع تر رخ دهد برای مردم بهتر است، ولی محدودیت این را باید در نظر بگیریم. در دولت، چهار کمیته خاص این کار تشکیل شده است و این کمیته ها مسئول هماهنگ کردن روند خصوصی سازی است. در عین حال، هرچه سریع تر این روند رخ دهد منافع عمومی بیشتر تأمین شود.
