2500 نفر نیز در 2شیفت کاری مشغول کار هستند تا در زمانی زودتر این پروژه را به پایان برسانند. تونل نیایش تا به امروز 17 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و آنگونه که پورهاشمی، مجری طرح، می‌گوید، در 25 جبهه کاری و 8 کارگاه، کار ساخت تونل نیایش ادامه دارد. بزرگراه صدر هم در مرحله تجهیز کارگاه است و از طرفی کار ساخت تونل تأسیساتی آن‌که قرار است با برچیده شدن 77دکل برق بزرگراه صدر، کابل‌های برق از آن عبور کنند، آغاز شده است. 6 کیلومتر تونل زیرزمینی هم‌اکنون در بلوار اندرزگو در حال ساخت است و 4 پیمانکار هر کدام قرار است 1/5کیلومتر تونل بسازند؛ تونلی که تاکنون 30درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. همه این ماجراها در حوالی شمال تهران در حال وقوع است؛ پروژه‌ای که بار دیگر شرق و غرب تهران را به هم نزدیک‌تر می‌کند.
هنگامی که پشت چراغ قرمز خیابان ولیعصر تقاطع نیایش، ثانیه‌های شمارشگر را مرور می‌کنی، یا زمانی که در یک روز تعطیل به همراه خانواده به بوستان ملت می‌روی و در کنار خانواده شب‌های تابستانی را می‌گذرانی، یا هنگامی که در خیابان ولیعصر یا آفریقا در صف طولانی خودروها منتظر حرکت خودروها می‌شوی، یا از کنار درختان چنار حاشیه ولیعصر می‌گذری، نمی‌توانی تصور کنی که تنها چند کیلومتر پایین‌تر و زیر زمین بیش از 350 ماشین حفار تونل در حال ساخت معبری تازه در شهر هستند. نمی‌توانی تصور کنی که هر ساعت خروارها خاک از دل زمین کنده می‌شود و به جایی در شرق یا در غرب تهران برده می‌شود تا راهی نو بگشایند به روی شهروندان تهرانی. این روزها شمارشی معکوس روی زمین آغاز شده است؛ شمارشی که نفس‌های تندش را می‌توانی زیر خروارها خاک بشماری. 2500 کارگر و مهندس و تکنسین شبانه‌روز در حال تلاشند تا در بهارسال 92 این تونل به همراه بزرگراهی دوطبقه به روی شهروندان باز شود.
روزها و شب‌ها را می‌شماریم
در هرم گرمای روزهای آخر خرداد، به کارگاه ساخت تونل نیایش می‌روم؛ جایی که مردان بسیاری مشغول فعالیت هستند؛ مردانی که دور از نور آفتاب که این روزها اشعه ماورای بنفشش فزونی گرفته و تهدیدی تازه شده برای مردم، مشغول فعالیتند. زیر خروارها خاک، دور از نور آفتاب و گرمای طاقت‌فرسا و به دور از ترافیک و ازدحام خودروها عده‌ای مشغول حفر کردن دل زمین و پیش رفتن هستند تا حفره‌ای در آن به‌وجود آورند و غرب تهران را به شرق متصل کنند. اینجا کارگاه کردستان است؛ جایی در حوالی پردیس سینمایی ملت. مهندس پورهاشمی برایمان از پروژه می‌گوید؛ از حفاری در دل زمین و 7 کیلومتر آن‌سوتر ساخت بزرگراهی دوطبقه. اما نقطه آغاز سخنمان روزشمار است؛ روزشماری که عدد 598 را نشان می‌دهد. از او می‌پرسم، آیا شما هم مثل شهروندان روزها را می‌شمارید؟ می‌خندد و می‌گوید: «ما هم روزها را می‌شماریم و هم شب‌ها را.» این نقطه آغاز یک ماجراست.
تجربه‌ای بزرگ در زمانی کوتاه
به یاد سخنان دکتر مازیار حسینی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران می‌افتم. دکتر حسینی پیش‌تر گفته بود: «طول مدت پروژه‌های عمرانی در کشور، حدود 9 سال است. این تجربه در تونل رسالت 11سال طول کشید اما در تونل توحید ما توانستیم دوبرابر کار تونل رسالت را در عرض 32 ماه تجربه کنیم. حال می‌خواهیم تجربه تونل‌سازی را با حجمی دو برابر تونل توحید و 4برابر تونل رسالت در عرض 24 ماه تجربه کنیم.» هنگامی که مهندس پورهاشمی از مدیریت زمان در اجرای تونل نیایش و بزرگراه صدر می‌گوید، نحوه پیشرفت کار یادآور سخنان دکتر حسینی است. او می‌گوید: «براساس برنامه‌ای که شهردار محترم تهران و معاونت فنی و عمرانی برایمان گذاشته‌اند، انتظار داریم که زودتر از زمان تعیین شده بتوانیم کار ساخت تونل نیایش را تمام کنیم.» او از 3پیمانکار احداث تونل نیایش سخن می‌گوید و مشاور اتریشی که برای بهینه‌سازی طرح به خدمت گرفته شده است. پورهاشمی می‌گوید: «تونل‌سازی دیگر برای ما کار پیچیده و سختی نیست. ما در تونل توحید و رسالت نشان دادیم که می‌توانیم با تکیه بر دانش ایرانی، تونل‌های ایمن شهری بسازیم. اما برای بهینه کردن کار و همچنین کنترل فنی پروژه به‌منظور کاهش زمان و هزینه، از یک مشاور اتریشی بهره گرفته‌ایم. الان دیگر ما توان ساخت تونل را داریم. اولویت ما کاهش زمان و صرف هزینه کمتر است که در این راستا از یک مشاور فنی خارجی بهره گرفته‌ایم.»
مهندسی ارزش در پروژه‌های شهری
شاید کسی تصور نکند که همین خاکی که از دل زمین در حوالی پارک ملت خارج می‌شود، سر از دریاچه چیتگر در خواهد آورد. مهندس پورهاشمی می‌گوید: «روزانه مقدار زیادی خاک از زیر زمین خارج می‌کنیم. بخشی از این خاک‌ها با گذراندن مراحل مختلف آزمایش و گذراندن مراحل مختلف کیفی، اگر برای پروژه‌ای دیگر مناسب تشخیص داده شود، در پروژه‌های دیگر شهری به کار گرفته خواهد شد. به‌عنوان نمونه، مسئولان ساخت دریاچه چیتگر با آزمایش خاک خارج شده از تونل نیایش، بخشی از خاک را برای کف‌سازی دریاچه چیتگر مناسب دانسته‌اند. الان روزانه خاک‌های متناسب با آن پروژه به چیتگر منتقل می‌شود تا در آن پروژه نیز صرفه‌جویی صورت گیرد.» به تعبیر وی، این در واقع مهندسی ارزش است که نه تنها در پروژه تونل نیایش
به کار رفته است، بلکه در بسیاری از پروژه‌های شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد تا هم بهره‌وری در پروژه‌های شهری انجام شود و هم از صرف هزینه‌های زیاد جلوگیری شود.
ساماندهی تأسیسات شهری شرط لازم
مرسوم شده است که هر پروژه‌ای در سطح شهر ساخته شود، ابتدا تأسیسات زیرزمینی حوالی آن پروژه ساماندهی شود و بعد آن پروژه آغاز به کار کند. ساماندهی تأسیسات زیرزمینی آب، برق، گاز و تلفن دیگر از وظایف معمولی شهرداری تهران شده است. بنابراین عجیب نیست که بخشی از مراحل آغاز به کار پروژه تونل نیایش و دوطبقه کردن بزرگراه صدر، ساماندهی وضعیت تأسیسات زیرزمینی باشد. پورهاشمی می‌گوید: عمده تأسیسات زیرزمینی که بخشی از معارضان تأسیساتی تونل نیایش بوده‌اند در بخش غربی ساماندهی شده است و هم‌اکنون گروه‌های مختلفی از سازمان‌های آب، برق و گاز مشغول فعالیت هستند. انتظار داریم کمتر از 10 روز دیگر تأسیسات زیرزمینی غرب تونل را ساماندهی کنیم و به نتیجه برسانیم. در شرق نیز علاوه بر تأسیسات برق، گاز و آب که در حال حاضر مشغول فعالیت برای ساماندهی آنها هستیم، معارضان ملکی هم داریم که هم‌اکنون در مرحله مذاکره برای رفع آنان هستیم. به‌نظر می‌رسد پس از تجهیز کارگاه و پیش از آغاز به کار پروژه برای نصب پایه‌های پل بزرگراه صدر، آنان نیز تملک شود و زمین‌هایش در زمان مشخص به نتیجه برسد و در اختیار پروژه قرار گیرد.
پایان خوش
هنگامی که تونل توحید به پایان رسید، درست در روز بهره‌برداری از آن پروژه زمانی که شهردار تهران پشت تریبون رفت، نه از عملیات شگفت‌انگیز احداث تونل توحید در عرض 32 ماه سخن گفت و نه کارایی و قابلیت مهندسان ایرانی را مطرح کرد. آن‌روز محمد باقر قالیباف از تمامی کارگران بی‌نام و نشانی سخن گفت که روزها و شب‌ها در تاریکی زیر زمین سخت کار کردند و تونل توحید را ساختند. هاشم‌پور نیز انگار با همین دغدغه به سخنانش ادامه می‌دهد: «5 هزار نفر در تونل توحید شبانه‌روز کار کردند؛ کسانی که هیچ کس اسمی از آنها به زبان نیاورده است؛ کسانی که روزها و شب‌ها کار کردند و از شهروندان همین شهرند یا هم میهن ما هستند. درست مثل تونل نیایش، درست مثل برج میلاد، درست مثل بوستان ولایت، درست مثل همه پروژه‌های بزرگ شهری. آنان از کنار ما می‌گذرند، با ما زندگی می‌کنند و حرف می‌زنند اما هیچ‌یک از ما آنان را نمی‌شناسیم. در این پروژه نیز خیلی‌ها بی‌نام و نشان کار می‌کنند. اما نقطه زیبای این تلاش و فعالیت هنگامی است که پروژه‌ای به پایان می‌رسد و در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد. آنجاست که خستگی ماه‌ها کار و تلاش بی‌وقفه و شبانه‌روزی یکجا از تن همه ما بیرون می‌رود. این پایان خوش همه سختی‌ها و تلاش‌های شبانه‌روزی است.»
یک پروژه و 3طرح
ماجرا از سال‌ها پیش شروع شد. مطالعات اولیه احداث تونل نیایش به سال85بازمی‌گردد؛ زمانی که عملیات اجرایی تونل توحید هنوز آغاز نشده بود. درست در روزهایی که تمامی شهر چشم به تونل توحید دوخته و عملیات ساخت تونل توحید نیز آغاز شده بود، طرحی اولیه برای احداث تونل نیایش تهیه شد؛ طرحی که تنها ساخت تونلی برای اتصال بزرگراه نیایش به بزرگراه صدر را مدنظر داشت. اما خیلی زود پس از بررسی کارشناسان و مطالعات تکمیلی، این طرح دوباره مورد بازنگری قرار گرفت. موضوع اصلی این بازنگری، ترافیک فعلی بزرگراه صدر بود؛ بنابراین کارشناسان برای تهیه طرحی کامل‌تر مطالعات را ازسر گرفتند. 3راه‌حل مورد نظر بود؛ اینکه تونل نیایش پس از گذر از خیابان ولیعصر، خیابان آفریقا و بزرگراه مدرس زیر بزرگراه صدر ادامه یابد و در انتهای بزرگراه در میدان نوبنیاد به سطح زمین برسد. گزینه دوم نیز تعریض بزرگراه صدر بود. در این صورت ترافیک بزرگراه روان می‌شد و امکان ساخت تونل را محتمل‌تر می‌کرد. گزینه سوم نیز ساخت یک طبقه بر فراز بزرگراه صدر بود.تنها گزینه‌ای که توجیه اقتصادی داشت گزینه سوم اعلام شد.
